بازار بسیار بزرگ محصولات و خدمات حلال و جای خالی ایران

یکی از بزرگترین شرکت های تولیدکننده محصولات حلال، شرکت نستله می باشد که تقریباً ۵% درآمد این کمپانی بسیار عظیم بین المللی مربوط به تولید محصولات حلال است. نایب رئیس اجرایی شرکت نستله رشد روزافزون برای تقاضای غذاهای حلال را نه تنها از سوی مسلمین، بلکه از جانب غیر مسلمین نیز یادآور شد. وی می‌گوید: بیش از ۲۰ درصد جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل می‌دهند و این جمعیت انتظارات و احتیاجاتی نیز دارند. اگر آن‌ها مطمئن باشند که غذاها و نوشیدنی‌هایی که استفاده می‌کنند مطابق با باورهایشان است، شرکتی مثل ما تلاش بیشتری خواهد کرد که این نیاز را برآورده سازد.

سازمان تحقیقاتی «دیناراستاندارد» مستقر در آمریکا در اکتبر ۲۰۱۶ طی گزارشی تحت عنوان «گزارش جهانی وضعیت اقتصاد اسلامی» آخرین آمار و ارقام درباره اقتصاد اسلامی و کشورهای مؤثر در این اقتصاد نسبتاً نوظهور را ارائه داده است. در این گزارش آمده است که اقتصاد اسلامی هم‌چنان در حال تکامل است و این روند تحت تأثیر جوانان مسلمانی است که روی ارزش‌های اسلامی خود اصرار و کمپانی‌های مختلف را وادار می‌کنند تا محصولات و خدماتی را ارائه دهند که نیازهای مذهبی آن‌ها را برآورده نمایند. آمارها در این‌باره نیز گویای اندازه بزرگ این بازار است بطوریکه ارزش اقتصاد اسلامی در جهان در این سال را بیش از ۱٫۹ هزار میلیارد دلار یعنی در حدود ۲ درصد اقتصاد دنیا تخمین زده است. همچنین ۶۹ درصد از شرکت های فعال در این زمینه معتقدند وضعیت حوزه فعالیت‌شان «خوب» یا «عالی» بوده و ۸۶ درصد نسبت به آینده «خوش‌بین» یا «خیلی خوش‌بین» هستند. هم‌چنین تحلیل داده‌های شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد ۷۶ درصد از مشتریان محصولات و خدمات حلال نیز در خصوص بازار حلال نظر مثبتی دارند.

طبق آمارهای به دست آمده در سال ۲۰۱۵، در میان بخش‌های مختلف اقتصاد اسلامی، بخش خوراک (غذا و نوشیدنی) حلال با بیش از ۱٫۱۷ هزار میلیارد دلار بیش‌ترین میزان از هزینه پرداختی مسلمانان در بازار حلال را به خود اختصاص داده است. بعد از این بخش، به ترتیب پوشاک حلال با ۲۴۳ میلیارد دلار، رسانه‌ها و تفریحات حلال با ۱۸۹ میلیارد دلار، توریسم حلال با ۱۵۱ میلیارد دلار و داروها و لوازم آرایشی حلال با ۱۳۳ میلیارد دلار در جایگاه‌های بعدی هستند.

غذای حلال

این بخش که عموماً غذا و نوشیدنی‌های حلال را شامل می‌شود، بزرگ‌ترین ستون اقتصاد اسلامی از لحاظ درآمد است و طی سال‌های اخیر با افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی، از جمله ۳۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در کمپانی «جنان‌میت  » انگلیس (فعال در زمینه تولید گوشت حلال) و ارائه سهام کمپانی «داگانگ‌حلال » مالزی (از نهادهای تأییدکننده حلال بودن محصولات به صورت آنلاین) در بورس لندن، علائم بلوغ را از خود نشان داده است. با این حال، بخش غذای حلال هم‌چنان دچار پراکندگی است و عدم وجود مقررات استاندارد موجب شده تا شرکت‌های شناخته‌شده و چندملیتی تولیدکننده مواد غذایی و نوشیدنی، به این بخش وارد نشوند. ولیکن، پیش‌بینی می‌شود مسلمانان در سال ۲۰۲۱ مبلغی معادل ۱٫۹ هزار میلیارد دلار صرف خرید غذا و نوشیدنی‌های حلال کنند.

بخش مالی حلال

بخش مالی در این حوزه رشد چشم‌گیر و بلوغ روزافزونی را از خود به نمایش گذاشته است. این امر به لطف ظهور پایگاه‌های سرمایه‌گذاری جمعی مانند «هلال انسانی» (که از مبالغ زکات برای کمک به نیازمندان استفاده می‌کند) و پیش‌روی بیش‌تر به سوی سرمایه‌گذاری با هدف تأثیرگذاری اجتماعی (مثلاً با راه‌اندازی مرکز جهانی مشاوره وقف محمدبن راشد در دبی) تقویت شده است. اگرچه این بخش در زمینه معرفی و اطلاع‌رسانی درباره محصولات و خدمات خود مشکل دارد، اما می‌تواند فرصت‌های قابل‌توجهی در بخش‌های اوقاف و سرمایه‌گذاری جمعی ارائه دهد. انتظار می‌رود ارزش این بخش از اقتصاد اسلامی تا سال ۲۰۲۱ به مبلغ ۳٫۵ هزار میلیارد دلار برسد.

گردشگری حلال

این بخش نیز هم‌چنان به گسترش خدمات خود ارائه می‌دهد، از جمله با رشد عظیم در زمینه ارائه خدمات سواحل اسلامی، تأسیس چندین شرکت هواپیمایی مختص گردشگری حلال، و راه‌اندازی وب‌سایت‌های گردشگری مانند «بوک‌حلال‌هومز » (برای رزرو هتل‌های اسلامی) و «تریپ‌فز» (برای معرفی مقاصد گردشگری حلال). در حالی که گردشگری حلال در حال حاضر حوزه‌ای کوچک و در حال ریشه گرفتن است، اما انتظار می‌رود این بخش رشد سریعی داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود مسلمانان در سال ۲۰۲۱ مبلغی معادل ۲۴۳ میلیارد دلار را برای سفرهای خارجی هزینه کنند.

متأسفانه ایران علی رغم اینکه یک کشور اسلامی است، وضعیت مناسبی در گزارش های منتشره در خصوص اقتصاد اسلامی ندارد. این وضعیت می تواند دست‌کم به دو دلیل از سطح انتظارات پایین‌تر باشد: اولاً این‌که ظرفیت‌های کشورمان در بخش‌های مختلف اقتصاد اسلامی شناخته و به کار گرفته نشده باشند، و دوماً این‌که به‌رغم شناسایی و حتی استفاده از این ظرفیت‌ها، استانداردسازی و اطلاع‌رسانی کشورمان در این زمینه کافی نبوده باشد. به عبارت دیگر، برای آن‌که جایگاه واقعی ایران در گزارش‌هایی مانند گزارش سازمان دیناراستاندارد شناخته شود، اولاً باید از حداکثر ظرفیت‌های موجود در کشور برای ایفای نقش فعال در توسعه و بهره‌برداری از بازار حلال به نحو احسن استفاده گردد، و دوماً آمار و ارقام و گزارش‌های لازم در این‌باره تهیه و منتشر شود.

بدون شک، قید نام ایران در فهرست برترین کشورهای اسلامی در زمینه‌های مختلف بازار حلال در گزارش‌هایی مانند گزارش جهانی وضعیت اقتصاد اسلامی می‌تواند به اعتمادسازی درباره کشورمان در میان مسلمانان جهان و تشویق آن‌ها به استفاده از امکانات بی‌شماری شود که ایران می‌تواند به آن‌ها ارائه دهد. از همین رهگذر، رونق صادرات محصولات غذایی حلال، توسعه گردشگری حلال، جذب سرمایه از کشورهای اسلامی، همکاری با کشورهای مسلمان در زمینه‌های رسانه‌ای، گسترش روابط علمی و تحقیقاتی با جوامع علمی اسلامی در زمینه‌های دارویی و چندین و چند دستاورد دیگر نظیر بهبود خدمات درمانی و آموزش و پرورش، همگی در نتیجه توجه بیش‌تر کشورمان به اقتصاد و بازار حلال حاصل خواهد شد.