پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، عروسک‌ها تنها پیکرک و صورتک نیستند، بلکه هزاران معانی و مفاهیم درون‌شان نهفته است. مفاهیمی که به صورت ظاهری نمی‌توان به آن‌ها پی بُرد. باید در سرزمینی که ساخته شده‌اند، در دست کسانی که شکل گرفتند، داستان‌هایی که برایشان تعریف شده، افسانه‌ها و قصه‌هایی که پانوشت شدند، توجه کرد. قطعاً سال‌های زیادی طول می‌کشد تا بفهمیم هر کدام از عروسک‌های بومی که در اقوام مختلف ساخته می‌شوند چه معنا، مفهوم، نماد و سمبلی دارند زیرا برخاسته از هزاران فرهنگ، اندیشه، باور و اعتقاد هستند. به عنوان مثال عروسکی که سربند دارد هر کدام از سربندها حکایات مختلفی را روایت می‌کند، اگر روبند داشته باشد قرار است قوم خاصی را معرفی کند، بستن هر روبند، سربند و صورتک شکل‌های گوناگونی از اجتماع و باورها را منتقل می‌کند. عروسک‌هایی که بدون چهره‌ای خاص، ساخته شدند، سازندگان‌اش بر این باورند که خالق کامل تنها خداست و آن‌ها عروسک‌ها را بدون چهره (بدون چشم، ابرو، دهان و…) می‌سازند، گاه عروسک‌ها را با چهره‌ای غمگین، گاه شاد، گاه ساده و معمولی می‌بینیم که روایتی از حالت روحی و روانی آن قوم را روایت می‌کند. مجموعه از این عروسک‌های بومی، سنتی، آئینی و اقوام ایرانی باید در دست کودکان و نوجوانان سرزمین‌مان باشد و به آن‌ها آموزش همراهی کردن این عروسک‌ها داده شود.
«اروسک‌خانه ماه‌گنج» مجموعه‌ای از عروسک‌های بومی، سنتی، آئینی و اقوام ایرانی است که محلی برای عرضه این عروسک‌ها به علاقه‌مندان است، مجموعه «ماه‌گنج» حاصل زحمات و جمع‌آوری «پوپک عظیم‌پور» و «پرور قویدل» است که با تحقیقات و پژوهش‌های گوناگون عروسک‌های اقوام و بومی را از سرتاسر ایران جمع‌آوری کردند و در مجموعه «ماه‌گنج» در اختیار همگان قرار داده‌اند.
«پرور قویدل» یکی از دست‌اندرکار «اروسک‌خانه ماه‌گنج» درباره این مجموعه و عروسک‌های بومی می‌گوید: «از سال‌های ۸۸ تا ۸۹ همراه با «پوپک عظیم‌پور» برای احیا عروسک‌ها و تسهیل‌گری سازندگان آن‌ها تلاش کردیم تا با جمع‌آوری عروسک‌ها هم کمکی به عروسک‌سازان کرده باشیم و هم مجموعه‌ای برای عروسک‌های اقوام است که علاقه‌مندان می‌توانند با آن‌ها آشنا شوند. با هر نهادی که در این حوزه مرتبط بود فعالیت و همکاری داشتیم. با احیای عروسک‌ها، این امید در دل سازنده‌های عروسک ایجاد شد تا معیشت مکمل داشته باشند و به نوعی منبع درآمدی برای آنان به حساب بیاید.»
بسیاری معتقدند که عروسک‌های بومی جز صنایع دستی نیستند یا اگر در نمایشگاه‌ها این عروسک‌ها حضور داشتند میان انبوه صنایع دستی گم می‌شدند، حال «اروسک‌خانه ماه‌گنج» نمونه‌ای کامل از عروسک‌های بومی است که همه روزه در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد. «قویدل» در این باره ادامه می‌دهد: «با توجه به اینکه در زمان‌های خاص، نمایشگاهی برگزار می‌شد و مردم با عروسک‌های بومی آشنا می‌شدند ولی با تأسیس «ماه‌گنج» این امکان همیشه در دسترس بودن عروسک‌ها در معرض دید مخاطبان وجود دارد، یعنی هر کسی که تمایل داشته باشد می‌تواند از عروسک‌ها بازدید کند و دیگر مجبور نیست برای نمایشگاه‌ها صبر کنند تا موقعیتی برایش ایجاد شود و عروسک‌ها را ببیند. همچنین با این وجود امید داریم هویتی اصیل برای عروسک‌های اقوام در نظر گرفته شود.»
او درباره عروسک‌ها می‌گوید: «نزدیک به ۳۶ روستا و ۱۶ استان همچون «خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، قزوین، اردبیل، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، یزد، گلستان، قشم، دزفول، علی‌آباد کتول، ارومیه، کاشان و…» عروسک‌های اقوام مختلف را جمع کرده‌ایم، تقریباً با کسانی که عروسک‌ها را ساخته است یا در احیای آن تلاش کرده، ارتباط برقرار کردیم تا نمونه‌ای از عروسک‌ها را از آنان بگیریم. همچنین برای برخی از عروسک‌سازان این شور و هیجان ایجاد شده، که عروسک‌های بومی استان و روستاهایشان را احیا کنند به سراغ آن‌ها هم رفتیم و عروسک‌ها را جمع‌آوری کردیم.»
او در تولید انبوه عروسک‌های بومی موافق است به شرطی که اصل و اساس آن‌ها تغییری نکند، «قویدل» ادامه می‌دهد: «به اعتقاد من در درجه اول باید ذائقه‌سازی شود تا مردم به سمت این عروسک‌ها سوق پیدا کنند. اگر دقت کرده باشید بچه‌ها و کودکان ما این نوع عروسک‌ها را خیلی ترجیح نمی‌دهند، بیشتر علاقه‌مندان «عروسک‌های اقوام ایرانی» خارجی‌ها هستند یا کسانی که در خارج از ایران زندگی می‌کنند و تمایل به خرید عروسک‌ها دارند. بسیار دیده‌ام برخی مردم این عروسک‌ها را که می‌بینند خوششان می‌آید اما آن را نمی‌خرند و اگر کودکشان برای خرید عروسک‌ها پافشاری کنند والدینشان با قانع کردن آن‌ها عروسک‌های خارجی می‌خرند زیرا خوشگل‌تر است، یعنی هنوز معیار زیبا بودن در ذهنشان چیز دیگری است. عروسک‌های بومی باید آرام آرام میان مردم جا بیفتد. از طرفی هم این هراس وجود دارد که نکند برای ایجاد بازار، عروسک‌های اقوام را از حالت بومی و اصیل‌اش خارج کنند و برای کسب درآمد به شکل عروسک‌بازاری و سری‌دوزی درآورند. خیلی از عروسک‌های بومی و سنتی که در مغازه‌ها به فروش می‌رسد چهره و صورتشان شبیه باربی است و لباس‌های اقوام بر تن کرده‌اند، این اصلاً خوب نیست.»
خیلی از عروسک‌سازان بر این باورند که عروسک‌های سری‌دوزی چینی با لباس‌های اقوام مختلف ترک، لُر، کُرد، فارس، بلوچ و… باعث شده اصالت از آن‌ها گرفته شود. زیرا بدن و صورت عروسک همه به یک شکل و شمایل‌اند و تنها لباس‌هایشان سنتی شده است و این امر جدا شدن از اصالت بومی عروسک‌ها است. باید بومی بودن و اصیل بودن عروسک‌های اقوام را حفظ کنیم تا به شکل سنتی به نسل آیندگان برسد.
منبع: مهر
