پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی،مزیت اصلی اقتصاد ایران، حتی با وجود نفت، در هنر و میراث فرهنگی است و سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع خلاقجایگزین و منبعی پایدار برای اقتصاد وابسته به نفت است.
مزیت اصلی اقتصاد ایران، حتی با وجود نفت، در هنر و میراث فرهنگی است و سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع خلاق تنها جایگزین و منبع پایدار برای اقتصاد وابسته به نفت است. مساله اساسی آن است که چگونه می‌توان درآمد صنایع خلاق (اقتصاد خلاق) را جایگزین درآمد نفت (اقتصاد نفت) کرد. تلاش می‌کنیم در هر شماره از دریچه‌ای خاص به این مساله اساسی نگاه کنیم و به بخش‌هایی از آن پاسخ دهیم. در شماره قبلی اشاره شد که صنایع خلاق موضوع عصر چهارم، بعد از اعصار کشاورزی، صنعتی و اطلاعات و دانایی‌محور از سال 1980 به بعد بود و ریشه موضوع صنایع خلاق در بستر مفهوم صنایع فرهنگی پا گرفت.
یونسکو صنایع فرهنگی را آن صنایعی می‌داند که محصولات خلاقانه ملموس و ناملموس هنری تولید می‌کنند و دارای پتانسیل بازتولید درآمد و ثروت از طریق به‌کارگیری دارایی‌های فرهنگی و تولید کالاها و خدمات دانش‌پایه اعم از سنتی و معاصر هستند. این مفهوم در گذر زمان کم‌کم بار معنایی خود را تغییر داد و صنایع خلاق جایگزین آن شد که بریتانیا در سال 1997 با استفاده از این مفهوم و تشکیل دپارتمانی مخصوص برای انجام امور مربوط به صنایع خلاق پیشران این مبحث است. صنایع خلاق که صنایعی بودند با ماده اولیه ایده‌ها و خلاقیت، طبق تعریف یونسکو، به چهار دسته تقسیم شدند: میراث فرهنگی (شامل میراث فرهنگی ملموس و ناملموس)، انواع هنر (شامل هنرهای نمایشی و تجسمی)، رسانه‌ها (فیلم، تلویزیون، رادیو، رسانه‌های چاپی و نشریات) و بالاخره آفرینش‌های کارکردی (شامل طراحی داخلی، گرافیک، مد، جواهرآلات و اسباب‌بازی‌ها، نرم‌افزار، بازی‌های ویدئویی، محتواهای دیجیتالی، معماری، تبلیغات، پژوهش‌ها و تحقیقات خلاق). همچنین در مباحث قبلی به مهم‌ترین منابع تولید صنایع خلاق که چهار سرمایه اقتصادی، انسانی، اجتماعی و نمادین هستند، اشاره شد و فرهنگ و هنر به عنوان مهم‌ترین کارخانه تولید سرمایه‌های اجتماعی و نمادین معرفی شدند. همچنین اشاره شد که اقتصاد خلاق به بررسی عرضه و تقاضای صنایع خلاق می‌پردازد که مهم‌ترین بستر شکل‌گیری آن مفهومی به نام شهر خلاق است و به مفهوم شهر خلاق نیز پرداخته شد. در این شماره به پیشران‌های اقتصاد خلاق و تجربه بریتانیا در امور اقتصاد خلاق پرداخته می‌شود.
پیشران‌های اقتصاد خلاق
جا دارد اشاره‌ای به علل رشد متمایز و سریع صنایع خلاق در جهان داشته باشیم. از مهم‌ترینِ این عوامل می‌توان به رشد فناوری، تقاضا و گردشگری اشاره کرد که پیشران‌های اقتصاد خلاق و صنایع خلاق قلمداد می‌شوند:
فناوری: رشد سریع فناوری و سلطه صنایع وابسته به آن بر اقتصاد نقش مهم عوامل پیشران فناوری را بیشتر آشکار می‌کند. شناخت عوامل کلیدی رشد فناوری مستلزم درک صحیح از مفهوم نوآوری است و بر هیچ‌کس پوشیده نیست که نوآوری زاییده خلاقیت است. تبدیل خلاقیت به نیروی پیشران در اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع خلاق را به عنوان منبع اصلی نیروهای ماهری که قادر به تولید ایده‌های خلاق هستند، در کانون توجه قرار می‌دهد و کمک می‌کند نوآوری در گستره پهناوری از فعالیت‌ها – از کارآفرینی تجاری گرفته تا برنامه‌های اجتماعی جدید خلاق – اتفاق بیفتد (ملکی‌فر و کیقبادی، 1393).
تقاضا: رشد تقاضا برای محصولات خلاق را می‌توان مهم‌ترین پیشران رشد اقتصاد خلاق دانست. پشت این فشار تقاضا، چندین عامل نهفته است. نخست، ظهور درآمد‌های واقعی در کشورهای صنعتی، تقاضا برای محصولات وابسته به درآمد از جمله کالاها و خدمات خلاق را بالا برده است. عامل دیگر که سبب رشد تقاضا برای این محصولات شده تغییر الگوهای مصرف فرهنگی است. باز هم فناوری‌های جدید ارتباطات را می‌بینیم که ورای این تحول نهفته است. نسل‌های جدید مصرف‌کنندگان از اینترنت، تلفن همراه، رسانه‌های دیجیتال و… به روش‌هایی استفاده می‌کنند که نه‌تنها دامنه تجارب فرهنگی را گسترش می‌دهد، بلکه آن‌ها را از دریافت‌کنندگان منفعل پیام‌های فرهنگی به گروه خالقان فعال محتوای فرهنگی تبدیل می‌کند. حس توانمندی که از طریق این پیشرفت‌ها ایجاد می‌شود و فرایند بازتعریف هویت‌های فرهنگی، به عنوان تاثیرات فرهنگی حاصل از این پیشرفت‌ها، در آینده نیز تداوم می‌یابد و به رشد صنایع خلاق کمک می‌کند. پیدایش مصرف‌کنندگان، به عنوان خالقان یا گروه خالقان محصولات خلاق، به افزایش چشمگیر تعامل‌های فرهنگی منجر شده است (ملکی‌فر و کیقبادی، 1393، ص60).
گردشگری: رشد گردشگری نیز به رشد صنایع خلاقی که کالاهای خلاق و خدمات فرهنگی مرتبط با بازارهای جهانگردی را عرضه می‌کنند، کمک کرده است. مفاهیمی نظیر گردشگری فرهنگی ماحصل همین فعالیت‌هاست. منظور از گردشگری فرهنگی نوعی از گردشگری است که به تسهیلات فرهنگی نظیر سایت‌های میراث فرهنگی، شهر‌های تاریخی و جاذبه‌های هنری نظیر جشنواره‌ها مرتبط است. گردشگران فرهنگی نسبت به متوسط گردشگران از سطح درآمدی و آموزشی بالاتری برخوردارند و احتمالا تمایل به پرداخت بیشتری برای تجربه گردشگری دارند. طبق تحقیقی در امریکا، گردشگران فرهنگی به ازای هر روز سفر 62 دلار بیشتر از متوسط هزینه‌کرد گردشگران پرداخت می‌کنند. ذکر این نکته ضروری است که گردشگری معمولا با ترکیبی از انگیزه‌ها انجام می‌شود و جاذبه‌های فرهنگی اغلب انگیزه اصلی نیستند، بلکه انگیزه ثانویه هستند (گردشگران علاوه بر نشستن کنار ساحل، دوست دارند از رویداد‌های فرهنگی نیز بازدید کنند).
اقدامات سایر کشورها در زمینه اقتصاد خلاق
در این بخش به مهم‌ترین اقدامات کشور بریتانیا در خصوص صنایع خلاق پرداخته می‌شود:
دپارتمان فرهنگ، رسانه و ورزش (DCMS) بریتانیا که نخستین مسئولیت آن صنایع خلاق است، پس از سندنگاشت در سال‌های 1998 و 2001 تحقیقات زیادی روی این موضوع انجام داده است که عبارتند از:
تدوین سند «بریتانیای خلاق: استعدادهای جدید برای اقتصاد جدید» در سال 2008 که شامل موارد زیر بود:
آموزش خلاقیت به همه کودکان (ساختن خلاقیت شخصی و شناسایی استعدادهای تازه)
حمایت از تحقیقات و نوآوری‌ها
کمک به رشد کسب و کار خلاق با امکان دسترسی مالی
مدیریت و حفاظت از مالکیت فکری
حمایت از خوشه‌های خلاق
ترویج ایده بریتانیا به عنوان مرکز خلاق جهان
به‌روز نگه داشتن استراتژی‌ها (DCMS:2008)
تشکیل واحد اقتصاد خلاق
واحد اقتصاد خلاق یکی از واحدهای شورای بریتانیا است. شورای بریتانیا که یک سازمان بین‌المللی است برای روابط فرهنگی و آموزش فرصت‌ها در 110 کشور جهان نمایندگی دارد. یکی از واحدهای این شورا، واحد اقتصاد خلاق است که در سال 1999 به عنوان بخشی از دپارتمان هنرها برای کار با بخش‌های خلاق بریتانیا تاسیس شد و هدف آن، ضمن مدیریت واحد در امور اقتصاد خلاق، ایجاد کارگروهی است که تجربه بریتانیا را در توسعه صنایع خلاق و تاثیر گسترده آن را از نظر آموزش و پرورش، شمول اجتماعی، اقتصادی، بازسازی و تعاملات بین‌المللی بررسی می‌کند. این واحد در زمینه‌های زیر فعالیت می‌کند:
سمینار مسائل بین‌المللی: این سمینار جهانی است و مسائل حول سیاست‌های خاص نظیر کپی‌رایت، آموزش و پرورش و… را در بر می‌گیرد و در طول سال در مکان‌های مختلف برگزار می‌شود. در سال 2010 مجموعه‌ای از سمینارها در مورد وضعیت و آینده کپی‌رایت در بریتانیا، چین، کلمبیا، هند، لهستان و آفریقای جنوبی برگزار شد.
تهیه سندنگاشت صنایع خلاق: برنامه‌ای برای بالا بردن سطح آگاهی در مورد اهمیت سندنگاشت برای درک بهتر سیاست‌های مورد نیاز در بخش‌های مختلف صنایع خلاق
توسعه توزیع منابع اقتصاد خلاق در سراسر جهان
مهارت‌ها و زیرساخت‌ها
آموزش رسانه‌ای: توسعه مهارت‌های گزارش‌دهی برای ارائه گزارش‌های بهتر کسب‌وکار خلاق
زیرساخت: کمک به توسعه آژانس‌های واسطه که به دنبال ارائه اطلاعات مناسب و حمایت از کسبوکارهای خلاق هستند
مهارت‌های کسب‌وکار: ارائه برنامه‌های آموزشی برای صاحبان کسبوکارهای خلاق جوان که به دنبال توسعه مهارت‌های خود در کسب‌وکارشان هستند
کارآفرینی خلاق و شبکه کارآفرینان خلاق
طرح جوایز کارآفرینان جوان بریتانیا: برنامه جایزه سالانه برای کارآفرینان جوان بریتانیا
رهبری و روابط فرهنگی به عنوان یک آژانس روابط فرهنگی: شورای بریتانیا به دنبال تعامل با نسل جدیدی از رهبران فرهنگی در سراسر جهان برای بحث و گفت‌وگو با ذی‌نفعان کلیدی و توسعه استراتژی مشترک برای مقابله با مسائل فرهنگی جهان است. هدف، تجدید نقش بخش فرهنگی در رسیدگی به مسائل جهانی است (Newbigin:2010,60,61).
پی‌نوشت:
* نویسنده تلاش می‌کند با این عنوان کلی و در چندین شماره، ضمن راه‌اندازی گفتمان اقتصاد خلاق، علاوه بر پرداختن به چیستی اقتصاد خلاق و واژه‌های مهم مرتبط با آن از جمله صنایع خلاق، شهر خلاق، گردشگری خلاق و… به ارائه راهکارهایی در خصوص چرایی و چگونگی جایگزینی اقتصاد خلاق با اقتصاد نفت نیز بپردازد.
منبع: تی نیوز
