بررسی چهره نشان داده شده از مسلمانان در بازی های رایانه ای؛ واقعیت و ظاهر، دو روی متفاوت از یک سکه!

به گزارش فناوری فرهنگی،متأسفانه در دورانی قرار داریم که دین اسلام و مسلمانان با یک مشکل بزرگ روبرو اند؛ تصوری که پیش فرض خطرناک بودن آنها را به شهروندان دیگر نقاط دنیا، علی الخصوص کشورهای غربی القا می‌کند و این معضل منجر به پیش داوری ها و تفکرات امنیتی خاصی در مورد آنها می‌شود که بسیار ناروا و از روی عدم آگاهی است. در این مقاله قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم و ببینیم که بازی های ویدئویی تا چه حد در این مورد سهیم هستند و مسلمانان را به چه صورتی به جهانیان معری می کنند.

کاراکتر خالد الأسد در سری بازی های Call of Duty

کافیست شما فقط چند قسمت از دو اپیزود مهیج و پرطرفدار 24 و یا Homeland را تماشا کنید تا متوجه شوید که مسلمانان و علی الخصوص نژاد عرب همواره به صورت یک “دشمن” به تصویر کشیده می‌شوند.

به عنوان اولین نقل قول، نظر آقای رامی اسماعیل، یکی از موسسین کمپانی مستقل بازی سازی Vlambeer در هلند را با هم بخوانیم:

سیاست و قدرت غالب بر حوزه چند رسانه ای در دنیاست که ما (مسلمانان) را آدمهای بد، جلو می‌دهد و البته همین سیاست به صورت وسیعی به حوزه بازی های ویدئویی هم کشیده شده است. مجموعه Call of Duty هم یک نمونه بارز این طرز فکر و سیاست تحمیل شده است. برای نمونه، در فصل Modern Warfare این بازی شما کاراکتر “خالد الأسد” را می‌بینید که شخصیتی منفی است. این بازی هم “ندای وظیفه” شماست. ندایی که به شما به صورت غیر مستقیم می‌گوید: به همه ی اعراب شلیک کن! خون مسلمانان ارزان ترین خون در دنیاست!

میزگرد بررسی وضعیت کنونی چهره مسلمانان در بازی های ویدئویی در خلال GDC 2016

هفته ی گذشته کنفرانس توسعه دهندگان بازی یا همان GDC 2016 در سان فرانسیسکو ایالات متحده برگزار شد که میزگردی در همین رابطه برای بررسی “وضعیت کنونی چهره ی مسلمانان در بازیهای ویدئویی” نیز در آن تشکیل شد  که حرف های متفاوتی برای گفتن داشت و داستان های غم انگیزی را بازگو کرد. مدیر این میز گرد آقای عماد خان، روزنامه نگار مستقل که برای مجله ی Daily Dot فعالیت می‌کند، در قسمتی از بیانات خود، صحبت های تأمل برانگیزی برای حاضرین در جلسه داشت:

انتخاب حال حاضر بازی سازها از پیش مشخص شده است. یک دشمنیِ نهفته که در سالیان اخیر به صورت ناخود آگاه به ذهن کاربران القا می‌شود و در نهایت هم می‌تواند به نمود عملی آن تفکر در دنیای واقعی تبدیل گردد.

مسلمانان همیشه ظاهری ثابت در بازی ها دارند

در ادامه ی این میزگرد خانم دکتر رومانا رمضان استاد دانشگاه کالدونین گلاسکو، تصویر پوشش مردان و زنان مسلمان در بازی های ویدئویی را این گونه تشریح کردند:

چهره ی مسلمانان در بازی ها به چهار یا پنج غالب کلیشه ای درآمده است. شخصیت آنها در حقیقت فقط در همان لباسی است که بر تن دارند. این افراد اگر مونث باشند با حجاب اسلامی که غالباً به صورت یک چادر است و اگر مذکر باشند هم با عبا و یا لباس ملی کشور خودشان انتخاب میشود و غالب شخصیتی آنها هم معمولاً خیلی خشن و با خصوصیات متخاصمانه و تهاجمی به تصویر کشیده خواهد شد. در بازیها شما می‌بینید که “افراد دیگر” که باید آنها را از بین ببرید معمولاً این شخصیت ها هستند. آنها رنگ پوست تیره ای دارند، یک اسلحه ی کلاشینکف AK-47 بر دوش و یا دستشان دارند و گاهی هم یک حیوان اهلی مانند بز و یا شتر نیز در محل زندگی آنها و کنارشان  قرار دارد.

زمانی هم که از دکتر رمضان در مورد وضعیت شخصیت های مسلمان در بازی های مبارزه ای مثل شخصیت Zafina در بازی Tekken 6 پرسیده شد ایشان بیان کردند که مشکل اصلی این است که مسلمانان دقیقاً به همان شکلی که در بازی های ویدئویی عصر ما نشان داده می‌شوند نیستند و اصلاً لزومی ندارد که همه ی مسلمانان عرب باشند و همه ی اعراب هم مسلمان؟ و حالا یک سوال کلی تر میتواند این باشد که چه لزومی دارد ما شخصیت های منفی داستان را با مذهب و عقایدشان در بازی ها نشان دهیم؟ چرا باید همیشه ما (مسلمانان) با ملیت مان در بازی ها نشان داده شویم؟ چرا باید یک شخصیت منفی زن بازی از کشورهایی مثل پاکستان، لبنان و یا حتی تونس و آن هم با یک ظاهر ثابت و یک چهره ی بدون تغییر انتخاب شود؟ چهره ی مردم در کشورهای مسلمان بسیار از هم متفاوت است.

البته در این مورد ممکن است که همیشه هم مسلمانان با همان ظاهر در محیط بازی وارد نشوند. در واقع وقتی هدف، مهاجم خشن و بد قِلقی باشد، بازی ساز ها (عمدتاً غربی) ترجیح می‌دهند آن را به علائم پوششی و لباسهایی که اعراب به تن می‌کنند جلوه دهند.

در این مواقع ممکن است زمانی هم باشد که یک فرد با ملیتی ایرانی به عنوان شخصیت مقابل شما قرار گیرد. در این حال داستان کمی متفاوت می‌شود و لباس های فرد و به طور کلی نوع پوشش آن به شکل متعارف تری در می آید. اما ظاهر و صورت آن فرد، باز به همان صورت است؛ همیشه پوستی تیره و موهایی سیاه رنگ همراه با ریش و سبیلی که غالباً یک دست نبوده و ظاهری نه چندان دلچسب را به کاربر القا می‌کنند.

زبان عربی وجه اشتراکِ غلط همه ی مسلمان در این بازی هاست

مورد بعدی که بخواهیم به آن اشاره کنیم مربوط به زبان مسلمانان است. همانطور که می‌دانید روی کره ی زمین در حدود یک میلیارد و ششصد میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و این شهروندان از همه نوع رنگ پوست و زبان و ملیتی یافت می‌شوند. این لزومی ندارد که حتماً یک مسلمان از خاورمیانه باشد! برای مثال اندونزی بزرگترین کشور مسلمان است و نه تنها مردم آن به زبان عربی صحبت نمی‌کنند، بلکه رنگ پوست و چهره ی آنها هم با اعراب متفاوت است و سرزمین آنها هزاران کیلومتر دورتر از خاورمیانه است.

نمایی از یکی از محله های شهر کراچی پاکستان در بازی COD: Modern Warfare 2

اما نکته ی جالب تر آن زمان می‌شود که زبان عربی به عنوان زبان پایه ی همه ی کشورهای مسلمان جلوه داده شود. برای مثال می‌توانید به تصویر بالا نگاه کنید که نمایی از یکی از مراحل بازی Call of Duty: Modern Warfare 2 را نشان می‌دهد که مربوط به شهر کراچی پاکستان است. در این تصویر سردرِ مغازه ها به زبان عربی نوشته شده است که فی نفسه اشتباه و غلط است. زبان غالب در پاکستان اردو و انگلیسی است و مسلماً شما نخواهید توانست محله ای را در کراچی که یکی از بزرگترین شهرهای پاکستان است پیدا کنید که سر در همه ی مغازه های آن به زبان عربی باشد.

 در واقع شهر های کشورهای مسلمان نشین در بازی های کامپیوتری تقریباً همگی در دو حالت یافت می‌شوند؛ یا شما با کوچه های باریک و ساختمان های تو در تو که سقف همه ی آنها به هم راه دارد روبرو هستید و یا محله هایی در وسط صحرا که غالباً با طوفان های شن روبرو هستند. در همین زمینه خانم فرح الخلاف، یکی از توسعه دهندگان بازی ساز که اصلیتی عراقی- فلسطینی دارد و از نیوزلند در میزگرد فوق شرکت کرده مثال جالبی زده است:

اگر شما عکسی از زندگی مردم در شهر بیروت پایتخت لبنان است را به مردم کشورهای غربی نشان دهید ممکن است آن را باور نکنند که یک شهر که غالب مردم آن مسلمان هستند تا این حد پیشرفته باشد.

موردی که خانم فرح الخلاف در مورد بیروت گفته اند برای بسیاری از کشورهای دیگر و شهرهای دیگر هم صدق میکند و داستان همیشه نباید با طرز فکری از پیش تعریف شده همراه باشد.

اما همیشه داستان سیاه نیست

شخصیت اصلی سری بازی های Assassin’s Creed در نسخه اول این بازی ها

اما با همه ی وجود چهره ی مسلمانان در بازی های ویدئویی همیشه هم سیاه و در نقش های منفی نبوده است. در زمینه عماد خان سری بازی های Assassin’s Creed را مثال می‌زند و به آفرینش عالی شخصیت اصلی این بازی اشاره می‌کند که بدون پرورش والدین خود در میان اعضای فرقه ی حشاشین رشد کرده و با آموزه های آنان آشنا شده است. در ادامه هم به شهر استانبول اشاره می‌کند در این سری بازی ها با نمایی بسیار پویا و پیشرفت (در زمان خود) نشان داده شده است که شخصیت های تاریخی مانند سلطان سلیمان و سلطان سلیم دوم از پادشاهان حکومت عثمانی در آن بازی به نحو صحیح و بدون دستبرد تاریخی به تصور کشیده شده اند. البته باید به این مورد هم اشاره کنیم که علی رغم همه ی این نکات صحیح، بازی Assassin’s Creed هم بدون خطا و اشتباه نبوده و در بعضی موارد نیاز به تحقیق های تاریخی و ایجاد اصلاحات دارد. برای مثال نام خانوادگی پدر شخصیت اصلی داستان “ابن لا أحد” است که علاوه بر عدم پیروی از قواعد نام گذاری عربی معنای جالبی هم ندارد و در تناقض کامل با تفکرات اسلامی هم می‌باشد. خان در مورد این نام گذاری می‌گوید که بسیار برایش جای تعجب داشته که با وجود شکل دهی همه ی داستان ها و اطلاعات در مورد مسلمانان در این بازی، چرا در این مورد خاص، اشتباهی فاحش به این نحو صورت می‌گیرد.

مورد مثبت دیگر هم شخصیت فریده مالک در بازی Deus Ex: Human Revolution است. این شخصیت یک خلبان هلیکوپتر متخصص است که در میشیگان امریکا متولد شده است و سومین نسل از یک خانواده ی مسلمان مهاجر به امریکاست. خب در مورد فریده مالک هم عماد خان نظر جالبی دارد و می‌گوید که شخصیت او یک “مسلمان خوب” را نشان می‌دهد؛ مسلمانی که سه نسل است در غرب زندگی کرده و به طبع الان دیگر به فردی غربی تبدیل شده که به طبع باید “خوب” باشد!!

البته در ادامه عماد خان به عنوان دیگری هم هنوز به صورت رسمی معرفی نشده اند مانند The Sun Also Rises (بازی در مورد شهروندانی که از جنگ افغانستان ضربه دیده اند)، Dujanah (داستان دختری که در یک کشور مسلمان زندگی می‌کند) و Saudi Girls Revolution (که شخصیت های اصلی آن بانوان قهرمان موتور سوار هستند که در جامعه ی سالیان آینده عربستان سعودی زندگی می‌کنند) اشاره می‌کند که چهره ای متفاوت از مسلمانان را در کشور های اسلامی نشان می‌دهد. البته در این میان می‌توان به بازی جدیدی که سرمایه گذار اصلی آن شاهزاده سعودی بوده است اشاره کرد که به گفته ی عماد خان، این بازی اوج تغییرات در نگرش به چهره ی مسلمانان خواهد بود.

شخصیت “امید” در فصل دوم بازی The Walking Dead

در میان شخصیت های ایرانی هم علاوه بر شخصیت اصلی بازی شاهزاده ایرانی که به کل داستان متفاوتی دارد می‌توانیم به شخصیت “امید” در سری بازی های The Walking Dead اشاره کنیم که در کل شخصیتی مثبت است و در مورد پوشش ظاهر هم علی رغم اینکه در سان فرانسیسکو بزرگ شده ولی ظاهری کاملاً ایرانی دارد و در این مورد می‌توانیم بگوییم که شرایط دقیقاً مانند فردی است که در داخل ایران زندگی می‌کند و پوشش غربی ندارد.

مورد دیگر درباره بازی های ایرانی این است که به بحث ملی گرایی و نشان دادن شخصیت های اسطوره ای و تاریخی توجه ویژه ای شده و ساخت عناوین متعددی از قهرمانان ملی و مذهبی باعث شده که در این زمینه ایرانیان یک پله جلوتر از دیگر مسلمانان باشند. عناوینی چون میرمهنا، گرشاسب، آسمان دژ و این اواخر ارتش های فرازمینی و بسیاری از عناوین دیگر، همگی چهره ای واقعی و البته مثبت را از شخصیت های ملی و مسلمان نشان داده اند که همگی میتوانند تلاش هایی بسیار مفید و ستودنی در این زمینه باشند.

و اما چه باید کرد؟

اول از همه نظر آقای رحمان از حاضرین در میزگرد را با هم بخوانیم که به صورت بسیار ساده نظر خود را بیان نموده است:

صنعت بازی سازی باید تنوع وسیع تری را وارد کار کند و ما با ادامه ی این روند نخواهیم توانست عناوین جذابی را به کاربران ارائه کنیم.

رامی اسماعیل هم با نظر رحمان موافق است:

تنوع اولین مرحله است. اگر شما قصد دارید تا یک بازی در مورد یک کشور بسازید باید با شخصی که بومی آن کشور است صحبت کنید. اگر شما می‌خواهید یک زبان خارجی در بازی خود داشته باشید باید کسی هم باشد که بتواند آن را بخواند و متوجه شود و در نهایت اگر می‌خواهید بازی بسازید که در آن عقاید یک گروه نمایش داده باید کسی را داشته باشید که آن را درک کند.
این قواعد بسیار ابتدایی و ساده اند، اول از همه باید انسان بود و با انسانیت با دیگران رفتار کرد.

همانطور که دیدید افراد صاحب نظر در این مورد هم راهکار ساده ای ارائه می‌دهند. افراد را همانطور که هستند باید نمایش داد. در این زمینه بهترین حرکت هم همین است که ابتدا بازی سازان مسلمان پیش قدم شوند و بازی هایی را توسعه دهند که چهره ی صحیح مسلمانان و مردم کشور های اسلامی را به کاربران نشان دهند. زمانی هم که این بازی ها قدرتمند شوند و با محبوبیت شان به لایه های مختلف جوامع دیگر راه پیدا کنند می‌توانند پیام آور نگرش و چهره ی واقعی مسلمانان باشند تا بتوان درک صحیحی از وضعیت معیشتی مردم در کشورهای اسلامی و چهره ی مسلمانان به دنیا نشان دهند.

جدای از دیگران، بازی ساز های ایرانی هم می‌توانند عملکردی مناسب داشته باشند و با ساخت بازی هایی که تفکر جدیدی به شخصیت پردازی داستانی دارند، دیدی متفاوت را ایجاد کنند. همانطور که گفتیم شخصیت های ایرانی معمولاً کمتر در بازی ها مورد تهاجم قرار می‌گیرند اما باز می‌توان نمونه های زیادی را یافت که شرایط پوشش و ظاهر کاراکتر در بازی مناسب و نشان دهنده وضعیت فرد با ملیت ایرانی در واقعیت نباشد. البته بازی ساز های ایرانی که به معنای اصل کلمه قدرت اول منطقه در ساخت بازی های رایانه ای هستند، تا کنون بازی های با عناوین بسیار زیادی را در راستای نشان داده شخصیت اصیل ایرانی و اسلامی داشته اند که همین امر دقیقاً نقطه ی مقابل با شخصیت پردازی منفی غربی هاست.

در همین زمینه یکی از فعالان حوزه بازی (که به درخواست خودشان نامی از ایشان برده نخواهد شد) به ما اینگونه گفت:

شخصیت پردازی خود عملی فراتر از مسائل فنی است و در ساخت یک شخصیت که بتواند بر روی کاربر تأثیر بگذارد باید از عناصر اجتماعی و روان شناختی استفاده شود. اگر ما بخواهیم همه چیز را رویایی هم جلوه دهیم و شخصیتی بدون کوچکترین نقصان و ایرادی بسازیم اصولاً خروجی مناسبی نخواهیم داشت و این می‌شود که بازی در بلند مدت اقبال کاربران را از دست می‌دهد. ولی می‌توان با الگو برداری مناسب از استودیوهای قدرتمند بازی سازی در وهله اول و سپس بومی سازی و رساندن شخصیت ها به فرهنگ اصیل ایرانی، شخصیت هایی را ایجاد نمود که علاوه بر عملکرد مناسب در بازی و داستان آن، بتوانند طرفداران زیادی را هم به سمت خود جذب کنند. در واقع کلید حل ماجرا در دستان خود ماست و با عملکرد مناسب می‌توانیم روزی را خلق کنیم که چهره نه تنها ایرانیان، بلکه مسلمانان به حالت واقعی خود نزدیک شده باشد و همیشه آدم بد های داستان، از بین این گروه به عنوان یک گزینه دم دستی، انتخاب نشوند.

منبع: تی نیوز