پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی،«پادشاه آب» یکی از انیمیشن‌های موفق امسال سینمای ایران است. اتفاقی که با نامهربانی‌های جشنواره فیلم فجر؛ تبدیل به تلخی عمیقی شد.با حسین اسماعیلی نویسنده و کارگردان این فیلم و بهزاد عبدی، آهنگساز برجسته سینمای ایران که ساخت موسیقی این فیلم را بر عهده گرفته است، گفتگو کرده‌ایم.
اگرموافق باشید، بحث را با معرفی خودتان و چگونگی شکل‌گیری این اثر آغاز کنیم.
اسماعیلی: من از حدود سال 78 در موسسه شهید آوینی فعالیت‌های رسانه ای خود را شروع کردم و تا سال 86 هم در این موسسه بعنوان های مختلف از جمله مدیرعاملی حضور داشتم . کارهایی مانند «دلشکسته» و «سینه سرخ» مربوط به همان موقع است. در ان سالها جریانی را شروع کردیم به نام «لبخند خدا» که در آن نیروهای جوان را با رویکرد سینمای دینی پرورش می‌دادیم که محصولات آن جریان امروز در سینمای ایران شناخته شده هستند. بعد از سال 86 ما یک جریان انیمیشنی را شروع کردیم که نخستین محصول ما تحت عنوان «داستان سامرا» در فضایی اکشن و با نگاهی متفاوت به جریانات تکفیری تولید شد که در جشنواره هم جوایز خوبی را از آن خود کرد. انیمیشن دوم ما هم «پادشاه آب» هست که نمی‌دانیم در جشنواره فجر حضور دارد یا نه؟
راجع به همین پروژه صحبت کنید. چطور شکل گرفت؟
اسماعیلی: این کار بلافاصله بعد از پروژه قبلی و در سال 91 شروع شد و از آنجایی که هیچ نهادی به عنوان حامی مالی نداشت به شدت در تنگنا بوده و فراز و فرودهای زیادی را طی کرده و ما مجبور بودیم این پروژه را با شرایط مالی سخت شرکت خودمان به پیش بریم. شروع و علت اصلی آغاز این پروژه از چند چند دغدغه مهم نشات می گرفت. دغدغه اصلی ما این بود که ما نمی توانیم بسیاری از مفاهیم ارزشمند خود را در قالب تصویر به طور شایسته به نمایش درآوریم. معمول آن است که وقتی یک صحنه شهادت را می‌بینیم محزون شویم، اما باید این صحنه جوری به تصویر درآید که به انسان حس افتخار به دست دهد. ما هنوز نتوانسته ایم این صحنه را با این شاخصه به تصویر بکشیم. دغدغه بعدی این بود تشخیص اولویت اصلی در حوزه تصویر بود.موسیقی انیمیشن خیلی جدی‌تر از موسیقی فیلم است.
برای همین در پروژه «پادشاه آب» رفتیم سراغ سوژه تکفیری‌ها که خطرشان برای جهان اسلام و کل دنیا قابل پیش بینی بود و یک مساله منطقه ای و حتی جهانی به حساب می‌آمد.
در واقع بن مایه اصلی ما در این فیلم مساله عهد و قرار است.امروزه در جهان اسلام و در فضای دینداری عهد و قرارمسئله مهمی به حساب نمی آید.و علیرغم اینکه در ادبیات دینی جایگاه عهد و پیمان بسیار عظیم می باشد و اساسا ما با یک قول که به پروردگار عالم داده ایم مجوز ورود به دنیا را گرفته ایم باز هم در مصادیق مختلف عمل به قول و قرار دچار مشکل هستیم. ما به دنبال پیدا کردن فرم تصویری برای مفهوم قول و قرار به محراب رسیدیم محراب از یک نقطه ای در اوج آغاز شده و فرود می اید و پس از توقفی که در پایین دارد دوباره اوج گرفته و به همان قرار گاه اولیه باز می گردد . به نظر وجود حجم گسترده استفاده از محراب در معماری ایران برگرفته از همین مسئله باشد،و دقیقا به همین علت در تمام قسمتهای این فیلم فرم تصویری محراب دیده می شود.نکته مهم دیگر در شبکه مفهومی فیلم تاکید برزیبایی به عنوان یک مولفه فطری قابل درک برای همه انسانها بود،تلاش ما بر این بود که حتی مظاهر اقتدار خود را نیز در بستر زیبا و معقول مطرح کنیم اقتدار زیبا یکی ازمرز های اقتراق بین اسلام واقعی و اسلام افراطی است برای فرم بصری این مفهوم نیز پروانه را انتخاب کردیم که در جای جای فیلم حضور داردکه نماد تقابل با خشونت و افراط از یک سوو نماد عقل و مهربانی از سوی دیگراست.
برای داستان فیلم هم تلاش می‌کردیم که کار را برای کودکان بالاتراز 8 تا 12 ساله کل دنیا آماده کنیم، نه فقط برای کودکان مسلمان. نه فقط در این کار بلکه در کار قبلی هم در شخصیت پردازی کارهای‌مان بین‌المللی نگاه می‌کردیم و شخصیت‌هایمان مربوط به یک حوزه جغرافیایی محدود نیست. به همین خاطر فیلم داستان سامرای ما در کشور های عربی خصوصا عراق و لبنان و سوریه مخاطبین فراوانی پیدا کرد.طبیعتا این داستان باید متناسب با فضای انیمیشن تهیه می‌شد. البته این جریان باید ادامه دار باشد و با یکی دو مورد نمی توان این کار را کامل شده فرض کرد. امیدواریم بتوانیم این کار را ادامه بدهیم.
عبدی: یکی از ویژگی‌های مهم این فیلم اعتقاد است که این اعتقاد در فیلم کاملا حس می‌شود. منتها بعضی کارها هستند که اعتقاد دارند اما تکنیک ندارند، اما این کار هم اعتقاد دارد هم به لحاظ تکنیکی شرایط خوبی دارد. و من می‌توانم بگویم این فیلم حرف خودش را به طور کامل و با زبان انیمیشن بیان کرده است. در حوزه موسیقی هم من سعی کردم با نگاه و تحلیل کارگردان پیش بروم و موسیقی را منطبق بر نگاه او به تک تک صحنه‌ها بسازم و آن را با زبان موسیقی در فیلم وارد کنم.
هم در دیگر انیمشینی که امسال رونمایی شده است و شما موسیقی آن را ساختید یعنی فهرست مقدس و هم در این کار به نظر می‌رسد موسیقی نقش بسیار جدی دارد که با ارکستر ملی اوکراین هم همکاری کرده اید.
عبدی: ببینید در انیمیشن نیمی از کار با تصویر انجام می‌پذیرد و نیم دیگر با صدا و موسیقی است. البته به اعتقاد من سهم صدا از موسیقی بیشتر است. و در تمام دنیا برای موسیقی انیمیشن هزینه زیادی می‌کنند و کار جدی می‌کنند. ما هم برای این که کار جدی است با ارکستر ملی اوکراین همکاری کردیم.
البته حالا که انیمیشن ایران دارد وارد فاز حرفه ای می‌شود باید موسیقی حرفه ای هم به کار گرفته بشود.
عبدی:حتما همینطور است. تو نمی توانی بهترین برند کت و شلوار رابخری و به جای کمربند، طناب ببندی! باید همه چیز با هم متناسب باشد. در این حوزه هم وقتی که کار تصویر تا این حد جدی و قوی کار شده باید در حوزه موسیقی هم قوی و جدی کار کنیم. اگر بخواهیم ضعیف کار کنیم، خیانت است. حالا ممکن است کسی خوشش نیاید و بگوید که من این موسیقی را دوست نداشتم ولی نمی تواند بگوید موسیقی تکنیکی نیست. کما اینکه درباره خود فیلم و انیمشین هم می‌توان چنین حرفی زد. توجه داشته باشید که در حوزه انیمیشن موسیقی بسیار جدی است و نقش بسیار بالاتری نسبت به موسیقی یک فیلم دارد؛ چرا که این جا همه چیز مجازی است و این موسیقی است که باید به کمک تصویر بیاید. در این کار هم آقای اسماعیلی بسیار همراه و همدل بودند و نقش مهم موسیقی را کاملا می‌دانستند و بدان توجه داشتند. مثلا موقعی که ما اوکراین بودیم ایشان بشدت سرماخوورده بودند اما با آن حال تا اوکراین آمدند تا از نزدیک شاهد ماجرا باشند. ما در این کار هیچوقت از آقای اسماعیلی جمله‌هایی مثل «بزنیم بره»، «جمعش کنیم تموم بشه»، «پول نداریم مجبوریم تمومش کنیم» و… نشنیدیم. و همین نگاه باعث شد محصول نهایی، چیزی از آب دربیاید که حرفه ای ضبط شده باشد و اثرگزار واقع شود.
همیشه در ایران صدابردارها و آهنگسازها از وضعیت صدای سینماها ناراضی هستند و معتقدند زحمات موسیقی و صدا هنگام اکران از بین می‌رود.
بله این یک دغدغه قدیمی و جدی است. اما به گمان من اگر کارگردان از صدابردار و آهنگساز نگذرد و برای این موضوع اهمیت شایسته ای قائل شود، این موضوع، مسیر خودش را پیدا می‌کند. در اینصورت سینماها ناگزیر به تجهیز می‌شوند و امروز این اتفاق در حال رخ دادن است.
تسنیم: یک اتفاق بسیار بد جشنواره فجر امسال، حذف انیمیشن‌ها از جشنواره بود. ابتدا گفتند که قرار است در یک بخش جداگانه به انیمیشن‌ها پرداخته شد و بعد به دلیل ضعف برخی آثار، همان بخش هم منتفی شد و به نوعی حق انیمیشن‌های خوب هم ضایع شد. آن هم در شرایطی که انیمیشن ایرانی در سالهای اخیر مسیر خوبی طی کرده و به سمت حرفه ای شدن پیش رفته و به تعبیر شما حتی در حوزه موسیقی هم بسیار جدی حتی جدی تر از بسیاری از فیلم‌های سینمایی بدان پرداخته می‌شود. این موضوع باعث دلخوری‌هایی شد.
عبدی: دلخوری کافی نیست، در واقع این اتفاق منجر به عصبانیت هم شد! چرا باید انیمیشن از جشنواره حذف شود؟ با چه منطق و استدلالی؟
از کوتاه آمدن انیماتورها تعجب می‌کنم/حذف انیمیشن از فجر یک توهین بزرگ بود
گفته می‌شد که آثار ضعیف بوده‌اند.
عبدی: امیرالمومنین(ع) یک حدیثی دارند که بسیار کاربرد دارد. ایشان می‌فرمایند مردم دشمن چیزی هستند یا چیزی مخالفت می‌کنند که نمی دانند، چیست. اینها هم اصلا آثار را ندیده‌اند و اینکه تو بدون دیدن یک اثر روی آن مهر باطل بزنی و بگویی ضعیف است که نمی شود. اول بیا و کار را ببین، بعد بگو ضعیف است.
انیمیشن کار سینمایی نیست که 45 روز فیلمبرداری‌اش طول بکشد، 40 روز هم تدوینش زمان ببرد و تمام. انیمیشن کار دو سال زحمت شبانه روزی است. فریم به فریم آن را فکر می‌کنند و روی آن کار می‌کنند. اصلا حرف شما قبول، اجازه بدهید مردم بیایند و آن را ببینند و بعد بگویند ضعیف بود. شما به چه حقی به جای مردم تصمیم می‌گیرید؟ این که انیمیشن از مهم ترین جریان سینمایی کشور حذف بشود یک توهین بزرگ به عوامل تولید این کارها است. من تعجب می‌کنم که چرا دوستان انیمشین ساز به همین سادگی کوتاه آمده‌اند. این کار باعث دلزدگی فعالان این عرصه می‌شود. ببینید اصلا یک اثر هنری برای دیده شدن ساخته می‌شود. حالا این، چطور منطقی است که با این شکل جلوی نمایش یک اثر را بگیریم؟
از اینکه این اثر را ایرانی‌ها ساختند، همه تعجب می‌کنند اما به راحتی آن را حذف می‌کنند
تسنیم: انیمیشن ایرانی با سرعت شگرفی دارد خود را به انیمیشن تاپ دنیا نزدیک می‌کند. حتی در بازار فروش هم می‌بینیم که تقاضا بسیار جدی بوده و یک انیمیشن ایرانی که سال گذشته ساخته شد در جدول فروش در رتبه چهارم ایستاد.
اسماعیلی: متاسفانه کم لطفی می‌شود و این کم لطفی هم از سر نا آگاهی است، نه غرض ورزی. این که یک نفر از فیلم خوشش نیاید و آن را از جشنواره حذف کند که منطقی نیست. چطور است وقتی آنونس فیلم را می‌بینید به ایرانی بودن و حرفه ای بودن آن افتخار می‌کنید ولی در جشنواره حذفش می‌کنید؟ شما باید این کارها را در بوق و کرنا کنید تا مردم هنر انیمیشن سازی ایران را ببیند، نه آن که آن را حذف کنید. من ایمان دارم که اگر مسئولان جشنواره آثار را ببینند حتما تغییر روش می دهند. فقط همین را می‌گویم، شما بیایید این انیمیشن‌ها را ببینید، بعد تصمیم بگیرید.
موسیقی، کارگردانی و نویسندگی انیمیشن هیچ تفاوتی با فیلم واقعی ندارد/باید داوری شود
درباره داوری جشنواره در حوزه موسیقی هم نکته ای دارید. معمولاً موسیقی این آثار مورد داوری قرار نمی‌گیرد. در صورتی‌که انیمیشن در خیلی از ساحات شبیه فیلم سینمایی است.
عبدی: این هم محل اشکال است. چرا موسیقی انیمیشن‌ها را با موسیقی آثار سینمایی داوری نمی کنید؟ مگر به جز واقعی نبودن شخصیت‌ها چه تفاوتی بین این دو تا هست؟ سازها، ریتم‌ها، بیان لحظه‌ها و… فرقی می‌کند؟ من هم دارم همان ملودی را می‌سازم. من هم دارم همان احساسات را بیان می‌کنم. پس چرا این را داوری نمی کنید؟ در تمام دنیا 4 مورد است که کپی رایت دارد؛ تهیه کننده، کارگردان، فیلمنامه و موسیقی. خب تمام اینها که در انیمیشن هم هست، پس چرا اینها را وارد داوری نمی کنید؟
اسماعیلی: از امسال در اسکار قرار است انیمیشن‌هایی که موشن کپچر هست هم جزو آثار رئال طبقه بندی شود، چرا که بازیگر دارد. کار ما نزدیک به 30 بازیگر داشت، مثلا پوریا پور سرخ و میرطاهر مظلومی امیر کربلایی زاده و انبوهی از بازیگران خوب تئاتر و سینما آمده اند و بازی کرده اند. یعنی این کاری که دارند می‌کنند به نوعی سرکوب جریان انیمیشن سازی است. چرا که هیچ کدام از عوامل حرفه ای سینما مانند بازیگران، آهنگسازان و… که می توانند به رونق و اثربخشی این صنعت کمک کنند عرصه ای برای ظهور و بروز نخواهند داشت.
عبدی: این خیلی طبیعی و در عین حال مهم است. واقعا انیمیشن و رئال تفاوتی با هم ندارند مگر در واژه انیمیشن. وگرنه مثلا صداگذاری کارهای رئال که به جهت واقعی بودن صداها به نوعی ساده تر هم هستند. انیمیشن از ابتدا هیچ چیزی وجود ندارد و از عدم خلق می‌شود. همه چیزش ذهنی است. صامت صامت است و بعد صداگذاری و خلق می‌شود.
عبدی: من متاسفم از اینکه این عبارت را به کار می‌برم اما انگار انیمیشن نهایتیاً یک «فان»و سرگرمی دیده شده است. واقعا این نگاه شایسته انیمیشن است؟ پیتر بروک می‌گوید: قله کار تئاتر می‌شود کار عروسکی. یعنی وقتی به قله تئاتر رسیدی تازه وارد دنیای عروسکی می‌شوی. این خیلی حرف بزرگی است از یک آدم بزرگ. در کل باید رسالت اصلی جشنواره ارتقای سطح سینمای ایران باشد و حذف انیمیشن‌ها از جشنواره خلاف این رسالت اصلی است.
اسماعیلی: در جشنواره امسال انیمیشن یک فرصت بزرگ بود، در حالی که به صورت یک تهدید و معضل باآن برخورد شد. در حسن نیت و تلاشگری مسئولان محترم جشنواره تردید نیست اما آورده این جشنواره برای سینمای انیمیشن ایران تکریم بزرگداشت و احترام نبوده و رفتارها ی تبعیض امیزی که با سازندگان این اثار اتفاق افتاد موید این مطلب است.
منبع: تسنیم
