«آمار»، حلقه مفقوده توسعه گردشگری ایران

صنعت گردشگری طی دهه‌های اخیر توانسته‌است از طریق تأثیرگذاری بی‌نظیری که بر اقتصادهای جهانی داشته‌است، نظر بسیاری از سیاست‌گذاران کلان کشورهای مختلف را به خود معطوف نماید. به‌عنوان مثال، طبق آمارهای سازمان جهانی گردشگری[World Tourism Organization] در سال 2014 بیش از یک میلیارد سفر بین‌المللی ثبت شده‌است که این تعداد سفر درآمدی به‌میزان 1.245 میلیارد دلار عاید کشورهای میزبان نموده‌است. علاوه بر آمار فوق، رشد پایدار این صنعت همان‌طور که در نمودار زیر نشان داده شده‌است مؤید این مطلب است که در سال‌های پیش رو کشورهایی موفق خواهند بود که بتوانند گوی رقابت را در عرصه گردشگری ربوده و گردشگران بیشتری را جذب نمایند.

در کشور ما نیز همزمان با آغاز برنامه چهارم توسعه تلاش‌هایی در جهت برنامه‌ریزی برای جذب بیشتر گردشگران خارجی صورت پذیرفته‌است. علی‌رغم این تلاش‌ها برای جذب حداکثری گردشگران و تبدیل شدن کشور به قطب گردشگری خاورمیانه، همواره فاصله‌ای معنادار بین اهداف اعلام شده در برنامه‌ها و تعداد واقعی گردشگران ورودی در هر سال وجود داشته است.

یکی از دلایل اصلی برای وجود این اختلاف معنادار، داشتن اهدافی غیر واقع‌بینانه و ارائه برنامه‌ها بدون رعایت ملزومات اولیه است. پر واضح است کیفیت داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز در این زمینه، موجب ارتقاء بهره‌وری سیستم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی گردشگری شده و البته عدم دسترسی به اطلاعات قابل اعتماد و موثق منجر به سوگیری‌های ناصحیح راهبردی خواهد شد. با این وجود شاهد هستیم آمارهای تفصیلی گردشگران ورودی به کشور تاکنون توسط هیچ مرجع رسمی تهیه و ارائه نشده است. این در حالی است که این آمار برای سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، کنترل و نظارت بر بخش گردشگری کشور و جذب سرمایه‌گذاری اهمیت زیادی دارد. هرچند برای حل این معضل در برنامه چهارم توسعه کشور «تدوین طرح جامع آمار گردشگری کشور» مصوب شده‌است، اما امروز که کشور در آستانه‌ی آغاز برنامه‌ی ششم توسعه قرار دارد، همچنان با فقدان آمارهای موثق در حوزه‌ی گردشگری مواجه هستیم. هرچند که ممکن است داده‌های اقتصادی قابل ملاحظه‌ای توسط سازمان های متولی گردآوری شود، اما متأسفانه این داده‌ها در اختیار این سازمان ها باقی می‌ماند و معمولاً نشر آنها به‌ندرت و با سطوح دقت متفاوتی صورت می‌پذیرد. طبق بررسی‌ها هم‌اکنون آمار گردشگران توسط ۴ مرجع که عبارتند از: اداره کل اتباع خارجه نیروی انتظامی، اداره کل اتباع خارجه وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و گمرک تهیه می‌شود. اما این آمارهای تهیه شده نیز چندان که بایست جامع نبوده و در دسترس عموم نیز قرار داده نمی‌شود. از سویی آنچه در زمینه کیفیت آمار و ارقام ارائه شده اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد میزان دقت[Accuracy]، قابلیت اطمینان[Reliability]، به‌موقع بودن[Timeliness] و مرتبط بودن[Relevance] آنهاست. لذا عدم شفافیت چگونگی جمع‌آوری داده‌ها، عدم وجود متولی آمار گردشگری در کشور و در نهایت عدم ارائه منظم و دسترسی آزاد به این آمار و ارقام، کیفیت داده‌های جمع‌آوری شده را به‌شدت زیر سؤال می‌برد.

یکی از آفت‌های آمار در کشور، انجام پروژه‌های موقتی از قبیل طرح‌های آمارگیری از سوی نهادهای ذی‌ربط است. این در حالی است که می‌توان با ایجاد و به‌کارگیری سیستماتیک پلتفرم‌های ثبت داده در نقاط دسترسی به گردشگران از قبیل مبادی ورودی و خروجی کشور و اتصال آنها به سیستم‌های مرکزی، سرشماری مستمر و بی‌وقفه از گردشگران را تضمین نمود و همچنین به مطالعه دقیق رفتارها، انتظارات، تمایلات و علایق آنها در طول سفر پرداخت. به این ترتیب میزان دقت آمار مذکور به میزان فوق‌العاده‌ای افزایش خواهد یافت. بهینه‌کاوی بسیاری از کشورهای موفق در زمینه گردشگری، من‌جمله کشورهای اروپایی نشان می‌دهد آمار دقیق و مشخصی از نحوه سفر، نوع سفر، مقصد و مقصود سفر، مخارج سفر، میانگین زمان هر سفر، تعداد سفر در سال، انتظارات و خواسته‌های گردشگران به جزئیات بسیار دقیق و در گروه‌بندی‌های درآمدی و هزینه‌ای متنوع موجود است. این امر به سهولت می‌تواند در زمینه سیاست‌گذاری‌های کلان و همچنین برای استفاده بخش خصوصی در زمینه برنامه‌ریزی‌های راهبردی تسهیل‌گری نموده و در نهایت منجر به توسعه صنعت گردشگری در یک کشور گردد. هم‌اکنون بررسی کشورهای آسیایی موفق در زمینه گردشگری از قبیل چین و ترکیه نیز مؤید این مطلب است که از عوامل زمینه‌ای رشد گردشگری ابتدا ایجاد داده‌های دقیق و ارائه تحلیل‌های عمیق و در نهایت تولید اطلاعات قابل استفاده برای همگان بوده‌است.

بطور خلاصه، برای دستیابی به اهداف بلند پروازانه‌ی تدوین‌شده در صنعت گردشگری نیازمند آمارهای جامع از وضعیت کشور در این حوزه هستیم و لازم است نهادهای متولی همچون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری علاوه بر تهیه و تدوین این آمارهای جامع، آن را در دسترس عموم قرار دهند تا سرمایه گذاران بخش خصوصی نیز با چشمانی باز به تدوین برنامه‌های خود بپردازند.

منبع:

www.unwto.org

نویسندگان:

حمید زادمهر – ایمان ظهوریان