پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
واضح است که اگر فرمول امتحان شده ممنوعیت ماهواره، اینترنت و … را برای مواجهه با برنامک‌های پیام‌رسان و گفتگو نیز به کار بگیریم، به سرنوشتی مشابه دچار خواهیم شد. به نظر می‌رسد باید راهکاری نوین برای مواجهه فعال با این برنامک‌ها یافت و آن همانا ایجاد سریع برنامک‌های بومی باکیفیت در این حوزه است.
خبر کوتاه بود: »ویچت فیلتر شد«. خبری که به سرعت در فضای مجازی منتشر شد و عکس‌العمل‌های عمدتا منفی مخاطبان را در پی داشت. بطوریکه کاربران فراوان ویچت در ایران که عمدتا از مردم عادی هستند، نسبت به این فیلترینگ اعتراض کرده و همچنان می‌کنند. در مقابل مسئولان کمیته فیلترینگ و پلیس فتا از خطرات و مضرات چنین سرویس‌هایی برای فرهنگ عمومی جامعه می‌گویند و فیلتر شدن آن را خدمت به خانواده‌های ایرانی می‌دانند.
ویچت چیست؟
ویچت از خانواده نرمافزارهایی است که می‌توانند با استفاده از بستر اینترنت جهانی، محتوا را بین کاربران رد و بدل کنند. نرمافزارهایی که به VoIP (Voice on Internet Protocol) معروف هستند. مزیت رقابتی اصلی این نرم‌افزارها هزینه بسیار کمتر آن‌ها در مقابل مکالماتی است که از طریق اپراتورهای مخابراتی انجام می‌شود چرا که در همه کشورهای دنیا – و همین‌طور ایران- هزینه پالس مکالمات اپراتورهای مخابراتی نسبت به هزینه اینترنت همراه بسیار بیشتر است. ویچت اما تنها عضو این خانواده نیست. برنامک‌هایی نظیر Tango، Snapchat، Quad، GroupMe، Viber، WhatsApp، LINE و ده‌ها برنامک دیگر نیز کاری شبیه به ویچت را انجام می‌دهند. برنامک‌هایی که با توجه به فراگیر شدن گوشی‌های هوشمند – که به راحتی قابلیت اتصال و بهره‌برداری از خدمات اینترنتی را دارا هستند- محبوبیت روزافزونی را تجربه می‌کنند.
مشخص است که اینگونه نرم‌افزارها، درآمد اپراتورهای مخابراتی را شدیدا تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ اما این تمام ماجرا نیست. این برنامک‌ها اطلاعات بسیاری را از کاربران جمع‌آوری کرده و به اصطلاح «پروفایلی جامع» را از مشخصات کاربرانشان ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال برای اینگونه برنامک‌ها کاملا مشخص است که هر فرد با چه کسانی تماس می‌گیرد، میزان ارتباط و نزدیکی آن‌ها به یکدیگر چقدر است؟ بیشتر در مورد چه چیزهایی با هم صحبت می‌کنند و … . می‌توان گفت که مساله اصلی در برخورد با اینگونه برنامک‌ها، همین تهدیدات امنیتی آن‌هاست.
علاوه بر تهدید امنیتی، تهدیدات فرهنگی ناشی از این برنامک‌ها هم تا حدی جدی‌ست. مخصوصا برنامکی نظیر SnapChat که به کاربرانش اجازه می‌دهد ویدیوهایی کوتاه را بین خود رد و بدل کنند، ویدیوهایی که تنها ۱۰ ثانیه پس از تماشا توسط خود برنامک حذف می‌شوند. واضح است که چه اتفاقاتی در پس پرده ممکن است رخ دهد و چه صدماتی ممکن است از این طریق متوجه فرهنگ جامعه شود. اما آیا راه مقابله با این برنامک‌ها، فیلتر کردن آن‌هاست؟ آن هم در روزگاری که حتی کاربران نوجوان این مرز و بوم طرز کار استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها را می‌دانند؟!
ویچت از نگاهی دیگر!
ویچت – که بیش از ۴5۰ میلیون کاربر دارد- برنامه‌ای است که توسط بزرگترین هولدینگ اطلاعاتی و ارتباطی چین (tencent) ساخته شده است. جالب اینجاست که بیش از دو سوم کاربران این برنامک، بومی (چینی) هستند. به بیان دیگر چین توانسته است برنامک بومی خود در این حوزه را در اختیار کاربرانش قرار دهد.
همانطور که در شکل نیز مشخص است، اکنون ویچت بر روی ۹۳ درصد گوشی‌های هوشمند در کشور چین وجود دارد. ویچت با استفاده از زبان بومی چینی و توجه به فرهنگ و آداب رسوم این کشور، توانسته محبوبیت گسترده‌ای در این کشور به دست بیاورد و جایی را برای عرض اندام نرم‌افزارهای غیربومی و بخصوص غربی نگذارد. واضح است که این نرم‌افزار تحت نظارت مسئولان دولتی چین نیز قرار دارد و محتوای نامناسب اجازه ورود به سیستم را پیدا نخواهد کرد.
این برنامک علاوه بر اینکه از نظر فرهنگی مورد قبول مردم چین است توانسته نقش قابل توجهی در اقتصاد این کشور نیز ایفا کند. به عبارتی علاوه بر مزایای فرهنگی، دارای مزایای اقتصادی فراوانی نیز بوده است. بعنوان مثال چندی قبل Wechat با همکاری شرکت Xaomi -شرکت بزرگ چینی تولیدکننده گوشی‌های تلفن همراه – توانست با استفاده از قابلیت In-app purchase در مدت ۱۰ دقیقه ۱۵۰ هزار عدد گوشی هوشمند را بفروشد!
LINE در ژاپن، Kakao Talk در کره جنوبی، KIK در کانادا و Hike در هند در همین راستا ایجاد شده و توسعه یافته‌اند و کشورهای پیشرو دنیا توانسته‌اند از قابلیت‌های این برنامک‌ها برای پیش‌برد اهداف فرهنگی و اقتصادی خود استفاده کنند.
مومن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود!
پیامبر اسلام (ص): “إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا یُلْدَغُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ” [۲]
به این چند گزاره توجه کنید:
در سال ۱۳۶۱: خرید و فروش دستگاه‌های پخش‌کننده فیلم‌های ویدیویی ممنوع شد.
در سال ۱۳۷۳: استفاده از ماهواره ممنوع و در سال ۱۳۹۰ نیز مجازات‌هایی از قبیل ۶ ماه تا ۲ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق برای خرید و فروش کنندگان تجهیزات ماهواره‌ای در نظر گرفته شد.
در سال ۱۳۸۰: پهنای باند اینترنت برای استفاده کاربران خانگی، در حد ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه محدود شد.
با نگاهی به وضعیت فعلی کشور در این سه حوزه – فیلم‌های ویدیویی، شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنت- می‌توان گفت که اتخاذ سیاست‌های محدودکننده آن‌چنان که باید و شاید نتوانسته تأثیری جدی در مقابله با این رسانه‌های نوظهور داشته باشد. آمار استفاده بیش از ۷۱ درصدی مردم از ماهواره، خرید و فروش علنی اینترنت پرسرعت – باپهنای باند ۲ مگابیت و بیشتر- و دانلود آخرین فیلم‌های مستهجن هالیوودی و خرید و فروش آن‌ها در معابر شهرها نشان از این دارد که اگرچه شاید «محدودکردن» بتواند راهکاری موقتی و التیام‌بخش باشد اما بسنده کردن به آن هرگز موثر نیست.
واضح است که اگر همان فرمول امتحان شده قبل را برای مواجهه با برنامک‌های پیام‌رسان و گفتگو نیز به کار بگیریم، به سرنوشتی مشابه دچار خواهیم شد. در این صورت به جایی خواهیم رسید که در این حوزه نیز برنامه‌های غیر بومی و غربی به وفور دسترس هر کاربر ایرانی قرار بگیرند، اطلاعات مربوط به کاربران را به غارت ببرند و منشا مشکلات فرهنگی فراوانی نیز گردند. به نظر می‌رسد باید راهکاری نوین برای مواجهه فعال با این برنامک‌ها یافت و آن همانا ایجاد سریع برنامک‌های بومی باکیفیت در این حوزه است.
بی‌شک روز به روز بر محبوبیت و نفوذ پیام‌رسان‌های همراه افزوده خواهد شد بطوریکه بعضی از پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این برنامک‌ها در سالیانی نه چندان دور جای شبکه‌های اجتماعی بزرگی مانند facebook را هم خواهند گرفت. این روند جهانی را می‌توان به فرصتی بی‌بدیل در اشاعه فرهنگ ایرانی- اسلامی و همین‌طور سودآوری اقتصادی، تبدیل کرد مشروط بر اینکه هر چه سریع‌تر دستگاه‌های ذی‌ربط، بخصوص شورایعالی فضای مجازی چاره‌ای برای نحوه مواجهه فعال با آن یافته و برنامک‌های بومی را هر چه سریع‌تر توسعه یابند.
*******************************************۸
نویسنده: حامد شاطری- امین تجملیان
منابع
http://www.theguardian.com/technology/2014/jan/22/facebook-princeton-researchers-infectious-diseasehttp://www.theguardian.com/technology/2014/jan/22/facebook-princeton-researchers-infectious-1pezeshk.com/archives/2014/01/face-book-will-lose-80-of-users-by-2017.html
