سرمایه‌گذاری خطرپذیر در خدمت اقتصاد صنایع فرهنگی و خلاق

دکتر کوروش پرویزیان مدیر عامل بانک پارسیان در یادداشتی می‌نویسد: گسترش شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر اقتصاد را وارد عرصه خلاقیت می‌کند. امروزه در دنیا اصطلاح اقتصاد خلاق حوزه‌های وسیعی را در بر می‌گیرد. حیطه فرهنگ و تکنولوژی نیز از حوزه‌هایی است که در اقتصاد خلاقانه باید مورد توجه قرار بگیرد و با تأمین مالی فعالیت‌های دیجیتالی و سینمایی نوآورانه، توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده برای اقتصاد کشور، به ترقی فرهنگ کشور نیز کمک کند.

رابطه بین هنر و اقتصاد یک رابطه دوسویه است. از طرفی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های مالی در حوزه هنر همواره احساس می‌شود و از طرف دیگر هنر و فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند تشکل‌هایی را در جامعه ایجاد کند که باعث افزایش مشارکت و کمک به اقتصاد و ایجاد سرمایه‌های اجتماعی شود. بنابراین اقتصاد فرهنگی با رویکرد خلاق محور از طریق ایجاد خلاقیت در عرصه‌های اقتصادی و فرهنگی، در جهت توسعه اقتصادی گام برمی‌دارد؛ اما این حوزه با چالش‌های جدی روبروست که از آن جمله می‌توان به شرایط و نحوه تأمین منابع مالی و محاسبه ریسک اشاره کرد.

تأمین منابع مالی و سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا که مبتنی بر ایده‌های خلاقانه و نوآورانه است، ریسک‌پذیری بالایی را می‌طلبد. این نوع سرمایه‌گذاری‌ها که با نام سرمایه‌گذاری نوآورانه یا سرمایه‌گذاری خطرپذیر شناخته می‌شود، در قبال دریافت بخشی از سهام شرکت‌های نوظهور، کوچک، در حال رشد و با آینده اقتصادی روشن، منابع مالی و تجربه‌های مدیریتی را در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند و آن‌ها نیز این امکانات را در زمینه تبلیغات، تحقیقات، ایجاد زیرساخت، تولید محصول و تجاری‌سازی آن استفاده می‌کنند.

 به گفته برخی کارشناسان علی‌رغم اینکه در دنیای امروز ثابت شده که سرمایه‌گذاری خطرپذیر یکی از محرک‌های اصلی رشد فناوری و در نتیجه رشد اقتصادی است، اما آمارها حاکی از روند کند سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور است. در حال حاضر تعداد سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر در حدود 20 تا 30 مورد است که منابع بسیار محدود دارند و بعضاً خدمات غیراستاندارد ارائه می‌دهند.

با وجود این ظرفیت‌های بالقوه‌ای نیز در این زمینه وجود دارد که می‌توان از آن بهره جست. به‌عنوان‌ مثال بانک‌های کشور با دارا بودن حجم زیادی از منابع مالی کشور می‌توانند بخشی از فعالیت خود را به سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر اختصاص دهند. حرکت بانک‌ها به سمت راه‏اندازی یا حمایت از ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر می‌تواند یک گام اساسی برای رشد و ارتقای دانش و نوآوری در کشور محسوب شود. تجربه جهانی در این زمینه نشان می‌دهد که در کشور پیشرفته‌ای مثل آلمان 58 درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر توسط بانک‌ها (به‌ویژه در مرحله گسترش شرکت‌ها و مرحله توسعه محصول) انجام می‌شود. در انگلستان نیز سهم بانک‌ها در سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حدود 16 درصد است. البته سایر نهادهای مالی ازجمله صندوق‌های بازنشستگی و بیمه نیز همچون بانک‌ها با مدیریت فعال ریسک موجود در این صنعت، می‌توانند علاوه بر کمک به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و رشد اقتصاد کشور، از منافع آن نیز بهره‌مند گردند. فعالیت نهادهای مالی ازجمله بانک‌ها در این زمینه می‌تواند از طریق راه‏اندازی یا تخصیص یک واحد مجزا برای بخش سرمایه‏گذاری خطرپذیر در بانک (مانند بانک بارکلیز انگلستان) و یا از طریق حمایت از نهادهای مرتبط با سرمایه‏گذاری خطرپذیر باشد.

علی‌رغم تلاش‌هایی که در زمینه گسترش صنعت سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر در طول سال‌های اخیر صورت گرفته است، اما جایگاه صنعت مخاطره‌پذیر در اقتصاد کشور ضعیف و ناپایدار است. ورود بانک‌ها در این زمینه نیز به دلیل برخی محدودیت‌های منابع مالی [حداقل در حال حاضر] برای اکثر بانک‌ها امکان‌پذیر نیست. کمبود منابع مالی منجر می‏شود که منابع موجود در نظام بانکی در گام نخست به سمت شرکت‏های بزرگ‏تر که ریسک کمتری دارند، سوق یابند و در گام‏های بعدی به شرکت‏های کوچک، متوسط و دانش‌بنیان تزریق شود. بر این اساس استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاران خطرپذیر خارجی که در دهه اخیر مورد تأکید برخی کشورهای نوظهور قرار گرفته است می‌تواند به رشد هرچه بیشتر این صنعت کمک کند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر خارجی می‌تواند در قالب «سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر» و یا «سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مقصد سرمایه‌گذاری خطرپذیر» صورت گیرد. البته این امر نیازمند بازبینی و اصلاح قوانین موجود در زمینه نحوه سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر خارجی و طراحی سازوکارهای خروج آن‌ها است. تجربه کشورهای نوظهور از جمله چین و هند در زمینه سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز خارجی در محصولات کامپیوتری نشان می‌دهد که استفاده از این ظرفیت می‌تواند سرعت رشد فناوری را تا چندین برابر افزایش دهد. در عین آن که نباید از یاد برد که سرمایه گذاری در حوزه فرهنگ و هنر امری است که ارزش افزوده زیادی به دست می‌دهد و می‌تواند شرایط توجیه‌پذیری برای سرمایه‌گذاری بانک‌ها در بلند‌مدت فراهم سازد.