پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، هدف از تشکیل این گروه، ایجاد یک برنامۀ پژوهشی برای تحلیل نظام پژوهش و آموزش عالی آلمان با نگاهی تطبیقی و میان‌رشته‌ای بود.
این نوشته به معرفی گروه پژوهشی «حکمرانی پژوهش» در کشور آلمان می‌‌پردازد. این گروه در سال ۲۰۰۱ توسط گروهی از اندیشمندان اروپایی تاسیس شد. هدف از تشکیل این گروه، ایجاد یک برنامۀ پژوهشی برای تحلیل نظام پژوهش و آموزش عالی آلمان با نگاهی تطبیقی و میان‌رشته‌ای بود. رسیدن به یک نظریۀ میان‌رشته‌ای از حکمرانی و به‌کارگیری آن در موضوع نظام پژوهش، از اهداف اصلی این گروه است. گام‌‌‌های طراحی‌شده برای رسیدن به این هدف به طور خلاصه شامل سه گامِ «شناسایی مکانیسم‌های مختلف حکمرانی و تحلیل آنها از منظر رشته های مختلف»، «بررسی و تحلیل مکانیسم‌های حکمرانی (مخصوصا در نظام‌های حکمرانی چندسطحی) که به صورت ترکیبی و با همدیگر عمل می‌کنند» و «تحلیل تأثیرات مکانیسم‌های حکمرانی و ترکیب آنها روی الگوهای رفتار پژوهشی و تصمیم‌های پژوهشی پژوهشگران شخصی، گروهی یا سازمانی» هستند.
مقدمه
در برخورد با مشکل یا مسئله، شاید اولین گام برای حل آن، جست‌وجوی وضعیت‌های مشابه به وضعیت مسئلۀ پیش آمده است؛ تا بلکه بتوان از نحوۀ مواجهه و حل مسائل توسط سایرین، رهنمودهایی را برای حل مسئلۀ پیشِ رو دریافت کرد. در همین جستجو است که هر کسی به گروه یا مکتبی تمایل پیدا کرده و حل مسائلش را از آن طلب می‌کند. ممکن است رفته‌رفته این کار به مکانیسمی ناخودآگاه تبدیل شود. چگونگی حکمرانی پژوهش در ایران نیز سؤالی است که ممکن است کسانی در پی حل آن باشند و در این مسیر جست‌وجو کنند که پیش‌تر چه کسانی این سؤال را داشته‌اند و چگونه به آن پاسخ داده‌اند و آیا پاسخ آنها، مسائل و مشکلات آنها را حل کرده است یا نه؟
با رجوع به آثار علمی متوجه می‌شویم که ادبیات و آثار علمی فراوانی در زمینۀ چگونگی حکمرانی پژوهش به زبان انگلیسی وجود دارد؛ اما در زبان فارسی پژوهش‌های اندک و پراکنده‌ای به چشم می‌خورد. بنابر این هر پژوهشگری بایستی یک نکتۀ مهم را مد نظر داشته باشد که سؤالات و مسئله‌های مشترک، لزوما به معنی این‌همانی و قبول همۀ پاسخ‌ها، راه‌حل‌ها و تجویزات نیست؛ بلکه بایستی بر اساس نظام گزینش فکری خویش و در جهت صحیح از آن مسئله‌ها و راه‌حل‌های موجود، رهنمودهایی را اتخاذ کند. چراکه هر راه‌حلی برای یک مسئله بر اساس یک نظام مطلوب ذهنی است و عمل به آن راه‌حل، نیل به آن نظام مطلوب متصور را رقم خواهد زد و ممکن است نظام مطلوب و غایی پژوهشگر متفاوت با آن کسی باشد که راه‌حلی برای مسئلۀ خویش ارائه کرده است.
در عرصۀ حکومت و حکمرانی نیز، فرآیند ذکر شده ملموس‌تر است؛ لذا بایستی خودآگاه بود که رجوع به هر آثار علمی یا تجربیات عملی حاکمیتی در سرتاسر جهان بایستی در دایرۀ فکری مطلوب تعریف شده باشد. با در نظر داشتن این مقدمه، به معرفی «گروه پژوهشی حکمرانی پژوهش» در کشور آلمان پرداخته می‌شود.
شکل‌گیری گروه
از اواسط دهۀ ۱۹۹۰ سازمان‌های پژوهشی دانشگاهی و غیردانشگاهی در آلمان تحت فشار فزایندۀ تغییرات و اصلاحات بودند. با توجه به انتظارات تغییریافته و متغایر دولت، بازیگران صنعت و جامعۀ مدنی، افزایش رقابت برای به دست آوردن منابع کمیاب و بین‌المللی شدن بیش از حد تولید دانش، سازمان‌های پژوهشی آلمان بایستی با توجه به تغییرات شکل‌گرفته در کشورهای اروپایی، تغییر جایگاه می‌دادند.
این شرایط انگیزه‌ای شد که در سال ۲۰۰۱، گروهی از دانشمندان اروپایی در همایشی تحت عنوان «ظرفیت رقابتی و نوآورانۀ بین‌المللی در دانشگاه‌ها و سازمان‌های پژوهشی»[۱] در مؤسسۀ آلمانی ادارۀ امور عمومی در اسپایر[۲] گرد هم آمدند. این همایش توسط بنیاد پژوهش آلمان[۳] حمایت مالی می‌شد و دانشمندان در این همایش با توجه به زمینۀ تغییرات حکمرانی پژوهش در سایر کشورهای اروپایی، روی اصلاحات و تغییرات حکمرانی پژوهش عمومی آلمان بحث می‌کردند. اینجا نقطۀ آغاز تأسیس یک گروه پژوهشی به نام «حکمرانی پژوهش»[۴] بود که هدف آن ایجاد یک برنامۀ پژوهشی برای تحلیل نظام پژوهش و آموزش عالی آلمان با نگاهی تطبیقی و میان‌رشته‌ای بود. یکی از نکات بسیار جالب، ترکیب اعضای این گروه است که نشان‌گر نحوۀ کار آن است؛ رشته‌ها و حوزه‌های مختلف پژوهشی اعضای این گروه عبارتند از: علوم سیاسی، جامعه شناسی، حقوق، اقتصاد، آموزش عالی، مطالعات علم و فناوری، خط‌مشی پژوهش، مطالعات سازمانی، نظام‌های نوآوری و قانون اداری.
اهداف و آثار این گروه
یکی از اهداف اصلی این گروه رسیدن به یک نظریۀ میان‌رشته‌ای از حکمرانی و به‌کارگیری آن در موضوع مورد مطالعه یعنی نظام پژوهش است. این گروه برای رسیدن به این هدف چندین گام را طراحی کرده است که عبارتند از:
- شناسایی مکانیسم‌های مختلف حکمرانی و تحلیل آنها از منظر رشته های مختلف.
- بررسی و تحلیل مکانیسم‌های حکمرانی (مخصوصا در نظام‌های حکمرانی چندسطحی) که به صورت ترکیبی و با همدیگر عمل می‌کنند؛ برای ایجاد الگوهای اولیه. پیوند مکانیسم‌های مختلف حکمرانی به همدیگر و تسلسل آنها در یک سطح یا سطوح مختلفی از نظام پژوهش، نقطۀ اصلی برای شناسایی نتایج ناخواستۀ حاصل از رژیم‌های حکمرانی مرسوم و جدید است.
- تحلیل تأثیرات مکانیسم‌های حکمرانی و ترکیب آنها روی الگوهای رفتار پژوهشی و تصمیم‌های پژوهشی پژوهشگران شخصی، گروهی یا سازمانی. خروجی‌های پژوهشی در یک نگاه کمی و کیفی و در سطوح مختلف نظام پژوهشی، با تصمیم‌های پژوهشی و کار دانشگاهی تعیین می‌شود. بایستی پیوند علّی میان ویژگی‌های نهادی یک نظام، رفتار سازمان‌ها و بازیگران با عملکرد آنها به دقت و به صورت جزئی بررسی شود.
این گروه پژوهشی از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ تحت حمایت مالی بنیاد پژوهش آلمان قرار گرفته و با هفت پروژۀ پژوهشی مختلف و یک پروژۀ هماهنگی کار خود را شروع کرده است. اولین کتابی که این گروه به انتشار رساندند عبارت است از «اشکال جدید حکمرانی در سازمان‌های پژوهشی»[۵] که توسط مؤسسۀ اسپرینگر به چاپ رسیده است. در این کتاب رویکرد میان‌رشته‌ای این گروه به وضوح روشن است و علاوه بر ارائۀ فهرستی از اصلاحاتِ در حال انجام در نظام پژوهشی آلمان، به سؤالاتی نیز پرداخته است که مفهوم حکمرانی در آنها نقش اصلی را بازی می‌کند.
دومین کتاب این گروه تحت عنوان «حکمرانی و عملکرد در بخش عمومی پژوهش در آلمان»[۶] است که در سلسله کتاب‌های پویایی‌های آموزش عالی[۷] به چاپ رسیده است. در این کتاب به حکمرانی و اثرات آن در حوزه‌های رشته‌ای مختلف پرداخته شده است.
کتابی تحت عنوان «حکمرانیِ در حال تغییرِ آموزش عالی و پژوهش: نگاه‌های چندسطحی»[۸] نیز حاصل آخرین همایش این گروه در سال ۲۰۱۰ است. این کتاب، شامل دستاوردهای اعضای گروه به‌علاوۀ برخی تکمله‌های دانشمندان دیگر است که در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است.
تجربۀ این گروه در مواجهه با تغییرات و نحوۀ حل برخی مسائل به وجود آمده در کتاب‌های حاصل از پروژه‌های انجام شده توسط این گروه قابل دسترسی است؛ که تا حدی رهنمودهایی را از حیث مفهومی و نظری و همچنین عملیاتی داشته باشد.
منبع: بردار
