هشداری برای جلوگیری از انحراف موسسات دانش‌بنیان هنری

این خبر مبنی بر این بود که شرکت نگاره‌گردان شهر فیروزه‌ای که متشکل از دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه هنر اصفهان است، با ایده محوری واقعیت‌افزوده در خدمات گردشگری و گردشگری تجربه‌محور، موفق به اخذ گواهی دانش‌بنیان از دبیرخانه کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شد.

بدین ترتیب این شرکت به‌عنوان اولین شرکت هنری در کشور، به‌طور رسمی وارد حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان شد. این شرکت پیش‌تر نیز در جشنواره فن‌آفرینی شیخ بهایی در سال 95 به مقام سوم برترین فرصت سرمایه‌گذاری این جشنواره دست یافته بود. در ادامه به بررسی مزیت‌ها و آسیب‌های شکل‌گیری این‌گونه موسسات و مراکز در جهات رسیدن به پویایی اقتصادی در فرهنگ و هنر پرداخته‌ایم.

به گزارش «صبا» مرکز رشد تخصصی هنر دانشگاه با تامین زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم، با هدف حمایت از ایجاد و گسترش کسب و کارهای دانش‌بنیان از سوی فارغ‌التحصیلان، کارآفرینان، هنرمندان و صاحبان ایده در زمینه هنر، صنایع‌دستی، معماری، شهرسازی و رشته‌های وابسته تاسیس شده است. این مرکز از سال 93 اقدام به پذیرش گروه‌های کاری، شرکت‌ها و موسسات خصوصی فعال در زمینه‌های مختلف هنر کرده است که به این ترتیب می‌تواند بسترساز شکل‌گیری گروه‌هایی شود که با ایده‌ها و طرح‌های خود، قصد دارند فرآیندهای عملی‌شدن نظریه‌های اقتصاد فرهنگ و هنر را طی کنند. بدین ترتیب ثبت این شرکت می‌تواند به‌منزله فتح بابی تلقی شود تا از این پس موسساتی از این دست ذیل عنوان شرکت دانش‌بنیان هنری به گوش‌های مسئولان ناآشنا نباشند و در این زمینه آشنایی‌هایی به‌وجود آورند تا به‌مرور فعالان این عرصه افزایش یافته و به پیشرفت‌های بیشتری در زمینه اقتصاد فرهنگ و هنر و به طور رونق هر چه بیشتر فضای کسب و کار در زمینه اقتصاد خلاق دست پیدا کنیم.

مزیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای فعالیت‌های اقتصادی

موضوع ثبت یک موسسه با عنوان شرکت دانش‌بنیان هنری از آن جهت بسیار مهم تلقی می‌شود که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور کلی از مزیت‌ها و آوانتاژهایی در فضای کسب‌و‌کار و اقتصاد کشور برخوردار هستند. این مزیت‌ها پیش‌تر به‌دلیل حمایت از فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی دانش‌بنیان در بستر قانون‌گذاری ایجاد شده است. شرکت‌های دانش‌بنیان از طیف وسیعی از مزایایی همچون معافیت‌های مالیاتی و گمرکی، تخفیف خدمات آزمایشگاهی، تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی تا سقف سه‌میلیارد ریال، تسهیلات نظام وظیفه و بسیاری از حمایت‌ها و خدمات دیگر بهره‌مند می‌شوند ضمن این‌که همه این‌ها به استثنای مزیت‌هایی است که عرصه بکر و تجربه‌نشده اقتصاد فرهنگ و هنر فی‌نفسه از آن‌ها برخوردار است. همچنین علاوه بر معافیت‌ها، آوانتاژها و تسهیلاتی که بستر قانونی آن در ارگان‌های مختلف فراهم شده است، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با فعال کردن بیش از پیش صندوق اعتباری هنر و آغاز فعالیت‌های بیمه‌ای و اعتباری این صندوق قصد حمایت بیشتر از فعالان عرصه اقتصاد فرهنگ و هنر و اقتصاد خلاق و حتی پژوهشگران این حوزه‌ها را دارد و همه این‌ها باعث می‌شود مزیت‌ها و همچنین اهمیت تشکیل چنین شرکت‌هایی به فال نیک گرفته شود.

استفاده از ظرفیت‌های بکر اقتصاد هنر

همان‌طور که اشاره شد حوزه اقتصاد هنر و به‌طور کلی اقتصاد خلاق، حوزه‌ای به‌شمار می‌رود که بسیار بکر است و فعالیت بسیار اندکی چه به‌لحاظ نظری و چه به‌لحاظ عملی در این زمینه در ایران صورت گرفته است. منابع اطلاعاتی و نظری در این زمینه بسیار ناچیز است و آنچه که در زمینه تئوری‌های اقتصاد خلاق و اقتصاد فرهنگ و هنر به‌عنوان منبع و مرجع در اختیار داریم، به‌طور عموم ترجمه بوده و تالیفات بسیار کمی در این باره صورت گرفته است. البته خود این ترجمه‌ها نیز به‌لحاظ گستردگی تعاریف و جامعیت و فراگیری بسیار فقیر هستند و از این منظر اعتبارشان نازل بوده و چندان جامع و مانع به حساب نمی‌آیند. از همین رهگذر است که هنوز تحقیقات و پژوهش‌هایی در سطوح ملی، بومی و محلی در زمینه شناخت بسترها و ظرفیت‌ها، جمع‌آوری داده‌های خام، تحلیل این داده‌ها و برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت محلی‌، بومی، ملی و حتی بین‌المللی با استفاده از این داده‌ها و تحلیل‌ها، صورت نگرفته است یا اگر صورت گرفته باشد کمتر منتشر شده و در دسترس عموم پژوهشگران و فعالان عرصه اقتصاد، فرهنگ و هنر قرار گرفته است. به همین دلیل است که همچنان استفاده‌ چندانی از ظرفیت عظیم اقتصادی نهفته در هنر و فرهنگ ایران نمی‌شود و سال‌هاست که نیروهای کثیر و گسترده‌ای که در شاخه‌های مختلف هنری مشغول به فعالیت‌ هستند، تنها با اتکا به مداخلات دولتی یا استعدادهای شخصی اقدام به درآمدزایی می‌کنند و البته اغلب فعالیت‌های هنری که به سوددهی قابل ملاحظه دست می‌یابند، پراکنده و قلیل بوده و هیچ فعالیت مداوم، مستمر، امن و ادامه‌داری در این حیطه انجام نمی‌شود.

آسیب‌ها و معضل‌ها

همان‌طور که بررسی شد در قدم‌های اولیه و ابتدایی، فی‌نفسه ثبت موسسه‌ای فرهنگی ذیل عنوان دانش‌بنیان، پیشرفت در یک فرآیند به حساب می‌آید و به‌خودی خود مبارک و مطلوب است اما همچنان که اشاره شد، این حیطه نیز خالی از معضل‌های خاص خود و آسیب‌هایی که در این فرآیند وجود دارد نیست و باید توجه شود که با برنامه‌ریزی مناسب بتوان از این معضل‌ها عبور کرد و با شناخت درست آسیب‌ها، آن‌ها را از سر راه برداشت. مهم‌ترین آسیبی که پیش‌بینی می‌شود در این زمینه به‌وجود بیاید انحراف رویکردها از حوزه‌ها و شاخه‌های مختلف هنری و گرایش بیشتر به سمت حیطه‌های بیشتر شناخته‌شده و مطمئن‌تری همچون گردشگری و صنعت و… است؛ چه این‌که به‌دلیل موجود نبودن و فقدان آمارهای دقیق از تولید، نیروی کار، فروش، گردش مالی، مخاطب‌شناسی و دیگر زمینه‌های آماری در زمینه شاخه‌های مختلف هنری، جذابیت اندکی از سوی بانک‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی و دولتی در رشته‌های هنری وجود دارد. حال آن‌که در شاخه‌های مختلف صنعت، فناوری، گردشگری و… آمار و ارقام و تحلیل این آمار و ارقام به‌صورت مرتب و مستمر استخراج شده و سرمایه‌گذاران و فعالان این عرصه‌ها می‌توانند با تکیه بر همین آمارها، افق‌ها و فعالیت‌های خود و همچنین میزان سرمایه‌گذاری خود را برنامه‌ریزی و برآورد کرده و به پیش‌بینی نسبتا دقیقی از دستاوردهای آینده خود نائل شوند.

…………

راهکاری برای برون‌رفت

در این حال تنها راهکاری که می‌توان برای ممانعت از این انحراف اندیشید این است که عزمی ملی برای استخراج و انتشار آمار روشن، شفاف و استاندارد فروش، تولید، میزان گردش مالی، طیف مخاطبان آثار هنری، دستاوردهای موسسات تولید آثار هنری و… به‌وجود بیاید تا در این شاخه‌ها و دسته‌بندی‌ها به ایضاح و شفافیت لازم جهت برنامه‌ریزی دقیق و پیش‌بینی‌های لازم برای سرمایه‌گذاری برسیم. دیگر شاهد فرار سرمایه‌ها از هنر غنی سرزمینمان نباشیم و سرمایه‌گذاران بتوانند با فراغ بال در رشته‌های هنری سرمیاه‌گذاری کرده و خلاقیت در این مرز و بوم به ارجمندی‌ای که لیاقتش را دارد نائل شود. باید باور کنیم که شکل‌گیری صنایع هنری و خلاق تنها از یک جاده می‌گذرد و آن همانا به‌وجود آمدن عزم ملی برای استخراج و انتشار آمار دقیق از کمیت‌ها و کیفیت‌ها و به تبع آن رسیدن به ارزیابی مناسب از بازارهای هنری است تا این بازارها شکل متناسب و استمرار خودشان را در آینده پیدا کنند و شاهد رونق مناسبی در اقتصاد هنر و به‌دنبال آن بالندگی فرهنگ ایران در سطوح ملی و بین‌المللی باشیم.