پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، در میان تغییرات خانواده ایرانی در دهه‌های اخیر، با رواج تلفن‌های همراه هوشمند، تبلت‌ها و رایانه‌های شخصی بین نوجوانان ایرانی، خانواده مواجهه جدیدی از تغییرات را که مسبوق به سابقه نبوده، تجربه می‌کند. رویارویی با ICTS، مسئله اجتماعی و فرهنگی جدیدی است که نیازمند مطالعه و بررسی جامعه‌شناختی است. اهمیت مناسبات خانواده در ایران به لحاظ جامعه شناختی و ضرورت مداقه در آسیب ها و چالش های احتمالی آن با رویکرد پیشگیرانه و شناخت تأثیرات فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در روابط قدرت خانواده به عنوان شکل جدیدی از قدرت نرم از اهداف طرح پژوهشی است که در این زمینه با پشتیبانی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی انجام شد.
این طرح با عنوان “مناسبات قدرت میان والدین و فرزندان در خانواده با توجه به نقش و تأثیر فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی” توسط پژوهشگران دانشگاه تهران به نتیجه رسید.
معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت ورزش و جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجلس شورای اسلامی (در ابعاد تقنینی) مخاطبان بالقوه طرح هستند. دستاوردهای پژوهش برای شناخت آسیب های احتمالی یا پیامدهای مطلوب تأثیر فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در خانواده میان والدین و فرزندان مثمر ثمر است. همچنین با توجه به تأکید بر مسئله سبک زندگی ایرانی اسلامی ضرورت دارد تا ابتدا شناخت کافی از سبک زندگی فعلی میان والدین و نوجوانان در خانواده شکل گیرد.
بر اساس این گزارش، یکی از پیامدهای مواجهه خانواده ایرانی با فرایند مدرن شدن، تأثیرپذیری از فناوری‌ها در سطوح خرد، متوسط و کلان است. بخشی از تغییرات درون خانواده تابعی از تغییرات تکنولوژیک جامعه است. خانواده در سطوح مختلفی از ICTS تأثیر می‌پذیرد. کنترل باروری، مناسبات و توزیع قدرت، حقوق زنان و کودکان، بعد خانواده، روابط جامعه‌پذیری، همسریابی و ازدواج، طلاق(عاطفی یا غیر عاطفی)، ارزش‌ها، هویت و اوقات فراغت برخی از مؤلفه‌های مرتبط با نهاد خانواده هستند که به لحاظ جامعه‌شناختی می‌توانند از ICTS متأثر شوند. در این بین، فناوری‌ها می‌توانند منجر به باز تعریف، تحدید یا افزایش مناسبات قدرت میان والدین و فرزندان شوند و همچنین ممکن است به‌منزله منبع قدرت برای هر یک از طرفین مورد استفاده قرار گیرند. به گونه‌ای که دسترسی یا عدم دسترسی به آن توزیع قدرت بین اعضای خانواده را دست‌خوش تغییر سازد. در این صورت، روابط متقابل والدین و فرزندان در فرآیند جامعه‌پذیری تسهیل(یا تسریع) یا مختل شده یا تأثیری خنثی خواهد پذیرفت. مناسبات قدرت میان والدین و فرزندان یکی از مهم‌ترین عوامل دخیل و تأثیرگذار بر فرآیند جامعه‌پذیری محسوب می‌شود. منابع جامعه‌پذیری متکثرند. آنها می‌توانند روابط متعددی از جمله رقابت، تضاد یا تکمیل‌کنندگی با یک‌دیگر داشته باشند.
بر اساس شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات اتحادیه بین المللی مخابرات در گزارش سال 2016، ایران با کسب نمره 99/4 رتبه 89 در جهان را داشته است. در سال 2015، رتبه جهانی ایران 91 بود. شاخص توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات در تهران تا نیمه سال 1395، 13/7 درصد بوده اعلام شده است. از منظر تحلیل جامعه شناختی، یکی از پیامدهای این موضوع می تواند اهمیت نقش آفرینی، توانایی و قدرت کاربران باشد. همچنین، پیوند مهارت با عاملیت جوانان در آمارهای بعدی ارائه خواهد شد. از میان دیگر شاخص های فرعی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات می توان به مقولۀ درصد دسترسی خانواده ها به اینترنت در محل سکونت اشاره کرد. بر طبق قانون برنامۀ پنجم توسعه، این دسترسی باید به 60 درصد می رسید، اما مرکز آمار ایران این درصد را طی سال های 1387 تا 1394 محاسبه کرده است که طبق آن، درصد دسترسی خانواده ها به اینترنت در محل سکونت از 2/18 درصد در سال 1387 به 5/55 درصد در سال 1394 رسیده است. همچنین درصد فراوانی مربوط به دسترسی خانواده ها به رایانه و تلفن همراه بین سال های 1387 تا 1394 به شرح زیر بوده است که آمار مربوط به سال 1394 به تفکیک رایانه عبارت از 36 درصد رایانۀ معمولی، 9-16 درصد لپ تاپ و 1/21 درصد تبلت بوده است. در میان کشورهای منطقه، رتبۀ ایران در زیر شاخص استفادۀ شخصی 17 است. همچنین، تا اوایل سال 1395، رتبۀ جهانی دسترسی خانواده های ایرانی به اینترنت 14 بوده و تا پایان سال 1395، افراد استفاده کننده از اینترنت(بالای 6 سال) 3/45 درصد اعلام شده است.
منبع: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری
