مولفه های اقتصاد گردشگری فرهنگی در ایران (1)

به گزارش فناوری فرهنگی، صنعت گردشگری، امروزه به­ویژه در ابعادِ اقتصادی و فرهنگیِ خویش، نقشی تعیین­کننده درتوسعه ­یافتگیِ کشورها ایفا می­نماید، به­ طوری­که اقتصاددانان به آن، لقبِ «صادرات نامرئی» داده ­اند. این صنعت پویا، بخشِ مهمی از فعالیت­های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه­یافته و درحالِ توسعه را به خود اختصاص داده است. توسعه­ی این صنعت در کشورهای صنعتی، موجب تنوع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد می­گردد؛ و در کشورهای درحال توسعه، فرصتی برای صادرات، تولیدِ ارز و ایجاد اشتغال به­شمار می­آید. علاوه بر این، سودِ صنعتِ گردشگری صرفا در بهره­ی اقتصادی خلاصه نمی­شود، بل­که این بهره را از زوایای­ مختلفی همچون شناساندنِ فرهنگِ داخلی به دیگرِ کشورها نیز می­توان ارزیابی کرد. ویژگی­های ساختار گردشگریِ هرمکان به­نوبه­ی خود از یک طرف متاثر از اهمیت، اعتبار، ماهیت، تنوعِ نقش و کارکردِ مذهبی، فرهنگی، تفریحی، تجاری و به­طورکلی جاذبه­های مکانی آن است، و از طرفِ دیگر، برگرفته و تاثیرپذیرفته از ویژگی­های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادیِ ساکنان محلی و گردشگران است.

درحالِ حاضر، صنعتِ گردشگری در جهان توسعه­ی فراوانی یافته و بسیاری از کشورها از این رهیافت توانسته­اند وضعیتِ خود را تا حدِ درخور توجهی بهبود بخشند و بر مشکلاتِ اقتصادیِ خویش، از قبیلِ پائین بودنِ سطحِ درآمدِ سرانه، فراوانیِ بیکاری و کمبودِ منابعِ ارزی فائق آیند، سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در گزارشی اعلام کرده سهم صنعت گردشگری از کل صادرات جهان در سال گذشته میلادی (2015) به ۷درصد افزایش داشته و به 4/1 تریلیون دلار رسیده است. همین آمار باعث شده که گردشگری برای چهارمین سال پیاپی با پیشی گرفتن از تجارت کالا به عنوان سومین صادرات بزرگ جهان اعلام شود. این درحالی است که بنابر اعلام سازمان جهانی گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه صنعت گردشگری اولین صادرات مهم محسوب می‌شود. در این راستا باید به سهم نیم درصدی ایران از درآمد 6 هزار و 500 میلیارد دلاری گردشگری جهان اشاره کرد.

براین اساس، بررسی جنبه­های اقتصادِ گردشگری به دلیل نقشی که در اقتصاد دارد، اهمیت روزافزونی پیدا کرده است. منظور از بررسی جنبه­های اقتصادیِ گردشگری، بکارگیری تئوری­های اقتصادی در تجزیه و تحلیل مولفه­های گردشگری است. گردشگری در مقایسه با سایر بخش­هایی که از دید اقتصادی مورد مطالعه قرار می­گیرد، چند ویژگی خاص دارد: تحرک­ناپذیری منابع، محدودیت­های ظرفیتی، فصلی بودن و عدم امکانِ آزمودن کالاهای جهانگردی قبل از زمانِ خرید، ازجمله­ی آن­هاست که در برخی موارد تئوری­های مرسومِ اقتصاد، قادر به تجزیه و تحلیل آن نیست و  لازم است که تئوری­ها را کمی تغییر داد و یا تئوری­های جدیدی برای بررسی آن­ها ارائه نمود.

یکی از مهم­ترین بخش­های اقتصاد گردشگری در جهان، گردشگری فرهنگی است که از کارکردهای اصلی آن، می­توان به تقویت حس مالکیت جوامع محلی بر منابع فرهنگی خود اشاره کرد، چرا که زیبایی­ها و نقاط منحصر به فرد این منابع، گردشگران را مجذوب توانایی­های پدیدآورندگان آن­ها خواهد کرد. «در ادبیات گردشگری معمولاً موزه­ها، بناها و محوطه­های تاریخی و مذهبی، نمایشگاه­های هنری، جشنواره­ها و به­طور­کلی پدیده­های تاریخی و آئینیِ ارزنده­، جاذبه­های اصلیِ گردشگری فرهنگی محسوب می­شوند».

در ایران راستا، ایران اگرچه با توجه به قابلیت­ها و پتانسیل­های فراوان خویش، از لحاظ منابع گردشگری فرهنگی (جاذبه­های تاریخی، قومیتی، هنری، آئینی و …)، جزو ده کشور اول جهان می­باشد، ولی تنها یک هزارمِ درآمدِ جهانیِ حاصل از گردشگری را نصیب خود کرده است؛ و این مسئله­ای است بزرگ و اساسی که می­بایست نسبت به آن، از سوی متولیان امر، تاملات جدی­تری شود؛ چراکه با توجه به اتکای بیش از حدِ اقتصادِ ایران به صادراتِ نفتِ خام و آسیب­پذیریِ فراوان آن در اثر وابستگیِ شدید آن به نفت و سایر شوک­های اقتصادی و غیراقتصادی، توسعه­ی صنعت گردشگری فرهنگی تا حد زیادی می­تواند این آسیب­پذیری را بکاهد و سیاست­گذاران اقتصادی را نیز در فائق­آمدن بر مشکلات جاری، از قبیل کمبود درآمدهای ارزی، پائین­بودنِ سطحِ درآمد جامعه، پائین بودنِ صادرات غیرنفتی و مشکل بیکاری، یاری­رسان باشد.

ادامه دارد…

* حسین خلیلی