مفهوم و جایگاه سوغات در صنایع فرهنگی

به گزارش فناوری فرهنگی، همانطور که بیان شد تاریخچه مبحث سوغات به زمان‌های بسیار دور باز می‌گردد. علاوه بر اینکه سوغات به عنوان هدیه، تحفه، پیشکش و ارمغان بیان گردیده است، امروز سوغات و صنایع دستی به عنوان عضو ناگسستی صنایع و محصولات فرهنگی به شمار می‎روند؛ به بیان دیگر سوغات یکی از محصولات فرهنگی بسیار حائز اهمیت است.

صنعت فرهنگی به مجموعه‌ای از صنایع اطلاق می‌شود که محصولات آن درون‌مایه فرهنگی و معنوی دارد و برای غنی‌سازی حیات درونی و پالایش روح به کار می‌رود. یونسکو صنایع فرهنگی را این گونه بیان می‌کند؛ صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شودکه خروجی‌های خلاق و هنری ملموس و ناملموس تولید می‌کنند که دارای پتانسیل تولید، ثروت و ایجاد درآمد از طریق بهره‌برداری از دارایی‌های فرهنگی و تولید خدمات و کالاهای دانش بنیان (سنتی و جدید) می‌باشند. یک محصول فرهنگی، همانگونه که از نامش پیداست، ماهیت فرهنگی دارد و فرهنگ‌های مختلف را در دل خود جای داده است. از این رو محصولات فرهنگی در جهت توسعه، فراگیری و پایداری فرهنگ ملل استفاده می‌شود.

حال با توجه به اینکه سوغات و صنایع دستی نیز می‌تواند اهداف صنایع فرهنگی را دنبال کند، به عنوان یک محصول فرهنگی و به صورت ملموس و ناملموس وجود دارد. درحقیقت سوغات به عنوان یک محصول فرهنگی ملموس که قابل لمس است و ماهیت فیزیکی دارد؛ خود از عناصر خاص و مختلف تشکیل شده است.

اجزای تشکیل‌دهنده یک محصول فرهنگی ملموس به مواد اولیه مقصد، اقلیم، روش تولید، توزیع و یا حتی مصرف آن در آن منطقه خاص بستگی دارد. اقلیم، فرهنگ، آداب و رسوم، ارزش‌ها، اعتقادات، رفتارهای اجتماعی و… درتمام اجزای یک محصول فرهنگی تأثیر بسیاری دارد.

هر منطقه با توجه به ویژگی‌های جغرافیای خود دارای مصالح و مواد اولیه و روش تولید خاص است و حتی جنس، رنگ، بافت، طرح، نقوش و… محصولات مختلف نیز به منطقه مورد نظر برمی‌گردد. در نتیجه تمام موارد گفته شده محصول نهایی مورد نظر قطعاً باید دارای اطلاعاتی درباره محیطی که در آن تولید شده است باشد و این ویژگی‌ها نیز باعث تفاوت میان محصولات جوامع و ملل مختلف می‌شود.

حال گردشگر، زمانی که به یک مقصد سفر می‌کند، تبادل فرهنگ‌ها صورت می‌گیرد؛ به این صورت که با ورود خود به یک منطقه به دلیل وجود تفاوت‌هایی که در ظاهر، پوشش، رفتارهای اجتماعی خود دارد می‌تواند فرهنگ کشور خود را معرفی نماید و همچنین با خرید سوغات و صنایع دستی جامعه میزبان و انتقال آن به کشور خود در واقع  اطلاعات بسیاری که در دل محصولات جای داده شده است را منتقل می‌کند. هنگامی که سوغات از یک جامعه به جامعه‌ای دیگر برده می‌شود، تنها محصول مورد نظر منتقل نشده است بلکه از طریق آن محصول مورد نظر با توجه به ویژگی‌های ظاهری که دارد اطلاعاتی نهفته که در اصل آن اطلاعات هستند که جابه‌جا می‌شوند. پس با توجه به موارد گفته شده محصولات فرهنگی به عنوان تبادل‌کننده‌های فرهنگی نقش بسیار پررنگی در رشد، توسعه و جذب گردشگر دارند و ابزاری برای آموزش و شناخت فرهنگ‌های ملل مختلف به یکدیگر هستند. همچنین سوغات عامل درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جوامع مختلف نیز می‌تواند باشد.

صنایع دستی از جمله مهمترین انواع سوغات و محصول فرهنگی جوامع، یکی از پرچمداران اصلی فرهنگ یک منطقه به شمار می‌رود. با توجه به اینکه کشور ایران دارای یک فرهنگ غنی است تعداد صنایع دستی ایران محدود نیست و این صنایع دستی عبارتند از:

۱. نساجی سنتی (ابریشم‌بافی، ترمه‌بافی و…)

۲. بافته‌داری و زیراندازها (زیلوبافی، قالی‌بافی، گلیم‌بافی و…)

۳. پوشاک سنتی

۴. رودوزی‌های سنتی (پولک‌دوزی و…)

۵. چاپ‌های سنتی (قلمکاری و…)

۶. صنایع دستی مستظرفه

۷. صنایع دستی چرمی

۸. صنایع دستی وابسته به معماری (گچبری، مقرنس کاری و…)

۹. صنایع دستی فلزی (میناکاری و..)

۱۰. صنایع دستی چوبی (خاتم‌کاری، معرق چوب و..)

۱۱. صنایع دستی دریایی

۱۲. صنایع دستی سنگی (معرق سنگ، حکاکی روی سنگ و..)

۱۳. آبگینه (آیینه‌کاری، معرق شیشه، نقاشی روی شیشه و..)

از سوی دیگر باتوجه به آمار به دست آمده از جمله معروف‌ترین سوغات ایران در بین گردشگران خارجی را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی نمود:

 

معروف‌ترین سوغات ایران از دیدگاه گردشگران خارجی
ترمه	خاتم‌کاری	پسته کرمان
گیوه	ظروف سفالین	زعفران
شیرین، آجیل و ادویه‌ها	فیروزه‌کوبی	پته کرمان (پارچه‌ای نفیس و دست‌دوز)
فرش و گلیم دستباف	گزو سوهان اصفهان	خرما
میناکاری	فیروزه نیشابور	سرویس چایی‌خوری ایرانی و لباس‌های سنتی ایران

 

نقش ما به عنوان یک ایرانی شناخت این صنایع و شناساندن آن به مردمان دیگر ملت‌هاست و یا حتی با بکارگیری روش‌های مختلف مثل برپایی نمایشگاه‌ها در جهت شناخت این محصولات و اطلاعات نهفته در آن بکوشیم و با این تلاش‌ها به توسعه گردشگری، درآمدزایی، اشتغال، تبادلات میان فرهنگی کمک کنیم.

 منبع: پارک علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی