آموزش مجازی؛ از چالش‌ها تا کسب تجربه برای پساکرونا

به گزارش ایسنا؛ در ایران، نیمسال دوم ۹۸-۹۹ دانشگاه‌ها تازه شروع‌شده بود که سروکله ویروس کرونا ادامه آموزش‌ها را با اختلال مواجه کرد و آموزش مجازی راهکاری برای عدم توقف آموزش در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مختلف انتخاب شد؛ راهکاری که گرچه برای عدم توقف آموزش در کشور اتخاذ شده بود، اما دانشجویان و دانشگاه‌ها را با چالش جدید و پیچیدگی‌های خاصی روبه‌رو کرد.

روزهای نخست کار آموزش مجازی در کشور، با مسائل بسیاری همراه بود، بسیاری از دانشگاه‌ها زیرساخت ارائه آموزش مجازی در حد گسترده به دانشجویان را نداشتند، اما با دستور وزارت علوم مبنی بر ادامه تعطیلی کلاس‌های حضوری دانشگاه‌ها، کم‌کم به شمار دانشگاه‌هایی که در مسیر آموزش مجازی قرار گرفتند، اضافه شد.

درحالی‌ که ترم دوم سال تحصیلی در دانشگاه‌ها رو به اتمام است و تقریباً همه دانشگاه‌های کشور به شیوه آموزش مجازی، کلاس‌های درس را برگزار کرده‌اند، اما هنوز دانشجویانی هستند که مشکلاتی با این شیوه آموزشی جدید دارند، از سویی دیگر مسئولان دانشگاه درحالی‌که این موضوع را کتمان نمی‌کنند، بر این باورند که آموزش مجازی تنها راهکار عدم توقف آموزش در شرایط امروز است و باید به این شیوه رضایت داد.

نگران یادگیری دروس تخصصی هستیم

یک دانشجوی مدیریت دانشگاه اصفهان در این رابطه به ایسنا می‌گوید: من و بسیاری از همکلاسی‌هایم از شیوه ارائه آموزش آنلاین رضایت نداریم. معتقدم که تبعات این نوع از آموزش در ترم‌های بعدی متوجه دانشجویان می‌شود.

یک دانشجوی دیگر دانشگاه آزاد خمینی‌شهر اصفهان به این موضوع اشاره می‌کند که برخی از همکلاسی‌هایش در روستا زندگی می‌کنند و به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند و نمی‌توانند در کلاس‌های آنلاین حضور یابند.

یکی دیگر از دانشجویان دانشگاه اصفهان نیز از هزینه‌های بالای اینترنت گله‌مند است و می‌گوید: حجم مصرفی اینترنت برای دانشجویان بسیار زیاد است و در این مدت اساتید فایل‌های سنگینی بر روی سامانه بارگذاری می‌کردند که مجبور به دانلود این فایل‌ها بودیم.

این دانشجوی آمار ادامه می‌دهد: متأسفانه تا قبل از تعطیلات نوروز، کلاس‌های آنلاین به‌طور مرتب برگزار نمی‌شد و بیشتر آموزش ما به شیوه آفلاین بود، اما بعد از تعطیلات به‌یک‌باره حجم ارائه دروس بالا رفته است.

دانشجوی ترم آخر رشته مهندسی آی تی دانشگاه آزاد نجف‌آباد اصفهان یادگیری دروس تخصصی رشته خود نگران است و می‌گوید: رشته‌های فنی مهندسی نیاز به برگزاری کلاس حضوری دارد و کلاس‌های آنلاین یادگیری دروس تخصصی را برای ما سخت کرده است. آموزش مجازی آن‌طور که باید راضی‌کننده نیست و مرتباً در تایم پیک کلاسی سرور قطع می‌شود.

یکی از دانشجویان رشته معماری دانشگاه آزاد اصفهان که در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کند، نیز به ایسنا می‌گوید: کلاس‌های آنلاین برای رشته معماری در واحد خوراسگان دانشگاه آزاد با تأخیر آغاز شد. من نیز ترم آخر هستم و تنها درس باقی‌مانده‌ام پروژه اتمام دوره کارشناسی است. به نظر من کلاس آنلاین اصلاً جوابگو نیست.

آموزش مجازی نیاز به صرف وقت بیشتری دارد

یک دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان می‌گوید: از لحاظ ارتقای کیفی زیرساخت‌ها زحمات مسئولان دانشگاه جای تقدیر و تشکر دارد که در مدت‌زمان کوتاهی بسیاری از مشکلات سامانه lms از لحاظ قطع و وصل شدن و مشکلات اینترنتی مرتفع شده است، اما به‌شخصه تصمیم به حذف درس گرفتم، چون آموزش مجازی نیاز به‌صرف زمان و انرژی بیشتری از جانب دانشجو دارد تا بازدهی مطلوب حاصل شود و با توجه به شرایط خودم تصمیم به حذف یک درس و تمرکز بیشتر بر روی دروس دیگر گرفتم تا بتوانم کیفیت آموزش را بامطالعه و صرف وقت بیشتر برای خودم حفظ کنم.

او معتقد است که سرعت تدریس و حجم تکالیف برای پوشش سرفصل‌ها به‌صورت مجازی بالاست و می‌گوید: مشکل دیگر این است که از فایل‌های ضبط‌شده سامانه lms تنها از ساعت ۹ و نیم شب به بعد می‌توان استفاده کرد و تایم مناسبی برای همه نیست و یک محدودیت محسوب می‌شود.

این دانشجو می‌افزاید: برنامه‌ریزی و زمان‌بندی کلاس‌های آنلاین رضایت‌بخش نیست و دانشجو و استاد را ملزم به استفاده از سایر سامانه‌ها می‌کند که هزینه را برای دانشجو و استاد افزایش می‌دهد.

یک دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی در سازمان‌های ورزشی دانشگاه آزاد مبارکه نیز با بیان اینکه با شرایط موجود، چاره‌ای جز برگزاری کلاس‌ها به شکل مجازی نیست، معتقد است که اگر دانشگاه آزاد با درآمدی که حاصل می‌کند، اهتمام بیشتری داشت مناسب‌تر بود. نه این‌که تنها به‌صرف حضوروغیاب، کلاس‌ها را برگزارشده تلقی کند.

او که به دلیل عدم هماهنگی برخی اساتید با سیستم آموزشی فعلی ناراضی است، می‌گوید: هنوز بعضی اساتید روش استفاده از نرم‌افزار را نمی‌دانند و گاها چند ساعت پشت سرهم آنلاین بودم و منتظر شروع اساتید، اما سعی کردم با مطالعه و سرچ بیشتر جبران کنم و با توجه به این‌که حذف‌ترم تبعاتی همچون سنوات بیشتر و عدم تطبیق دروس را در پی دارد، ادامه ترم بهترین گزینه است.

ضرورت تهیه نرم افزارهای بومی برای آموزش مجازی

یکی از اساتید دانشگاه آزاد اصفهان فرصت پیش‌آمده را فرصت مناسبی برای به‌روز شدن مباحث علمی می‌داند و می‌گوید: به فرصت فعلی می‌توان به این چشم نگاه کرد که در هر موقعیت شغلی که هستیم (استاد، دانشجو و…) برای به‌روز کردن دانش خود از طریق مقالات و کتب جدید استفاده کنیم.

به گفته این استاد دانشگاه، زیرساخت‌ها برای برگزاری کلاس آنلاین ازجمله اینترنت در دسترس همه است، ضعف اصلی، نبود نرم‌افزارهای بومی است. نرم‌افزارهای موجود برای کلاس‌های ما طراحی نشده و مناسب کلاس‌های دانشگاه‌ها در سطح بین‌المللی است. این‌گونه نرم‌افزارها مناسب سیستم آموزشی ما نیست. کلاس‌های ما که به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود، با نرم‌افزارهای خاصی است که همگی افراد به آن دسترسی دارند، همچون وبینار، ایزی تاک، fast meeting,virtual classroom و …، اما کلاس‌های ما ازنظر فرهنگی با دانشگاه‌هایی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند، متفاوت است و نیازمند اپلیکیشن مناسب با شرایط آموزشی خود هستیم.

او بابیان اینکه مانند سیستم آموزشی گلستان نیازمند سرمایه‌گذاری در این بخش هستیم، خاطرنشان می‌کند: اگر اپلیکیشن بومی طراحی شود، دسترسی به آن راحت‌تر است. این برهه از زمان فرصت مناسبی است تا اپلیکیشن های بومی، مورد آزمایش قرار بگیرند و در مورد بازخورد این‌گونه اپ ها چه از طرف دانشجویان و چه از طرف اساتید تحقیق شود و اگر در آینده کسی بخواهد بر روی اپ ها و کلاس‌های آنلاین سرمایه‌گذاری کند، از تمامی فیدبک ها و از نتیجه حاصل از مشاهدات زمان استفاده آزمایشی، استفاده کند.

آموزش آنلاین، کامل‌ترین نوع آموزش مجازی

سید محمدعلی زنجانی، رئیس مرکز تحقیقاتی پردازش دیجیتال و بینایی ماشین دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص آموزش مجازی، می‌گوید:  این شیوه آموزشی از ۵ دهه قبل در مناطق دورافتاده استرالیا برای دانش‌آموزان به کمک تلویزیون کابلی شروع شد و تا آموزش آنلاین مدیران در سراسر دنیا انتشار یافت.

او می‌افزاید: تا سال ۲۰۵۰ بر اساس پیش‌بینی گوگل، کل آموزش جهان بالأخص در رشته‌های علوم انسانی و بخش نظری سایر علوم را شیوه‌های آموزش مجازی دربر خواهد گرفت.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به این پیش‌بینی سرعت بخشید، تصریح می‌کند: در کشور ما، وزارت آموزش‌وپرورش با راه‌اندازی سامانه شاد، مدارس دولتی به کمک پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام و مدارس غیرانتفاعی برخوردارتر به کمک سامانه‌هایی مانند اسکای روم به‌صورت غیرحضوری به آموزش پایه‌های تحصیلی قبل از دانشگاه می‌پردازند. به روش مشابهی، برخی از اساتید دانشگاه در فضایی خودجوش با تشکیل کانال‌ها و گروه‌هایی در فضای مجازی اقدام به تدریس، رفع اشکال و تحویل تکالیف پرداخته‌اند.

زنجانی بابیان اینکه در یک تقسیم‌بندی، آموزش مجازی به چهار دسته متنی، انیمیشنی، صوتی- تصویری و آنلاین تقسیم می‌شود، توضیح می‌دهد: در روش متنی، فراگیر به کمک صفحات وب یا پیام‌رسان‌ها، از محتوا استفاده می‌کند. یاددهی و یادگیری در این روش، وقت‌گیر و با بازدهی کم است، هرچند آموزش پذیر می‌تواند سرعت و زمان آموزش را مدیریت کند. در روش مجازی، از قابلیت گرافیک فایل‌های فلش به‌صورت انیمیشن استفاده می‌شود. در آموزش صوتی تصویری، بهبود کیفی توسعه می‌یابد و در روش آنلاین، ارتباط هم‌زمان مدرس و فراگیر برقرار می‌شود.

این استادیار دانشکده مهندسی برق شیوه آموزش مجازی آنلاین را کامل‌ترین نوع آموزش مجازی می‌داند و می‌گوید: اگر  امکان تعریف سطح دسترسی به امکانات (مانند میکروفن، بلندگو، وب کم، تخته  و …) را داشته باشد. همچنین از امکان ارسال و دریافت تکالیف، ثبت حضوروغیاب کلیه کاربران، نظارت مدیر سامانه و اخذ اطلاعات آماری از برگزاری کلاس، امکان برگزاری آزمون و صدور نمرات، امکان ایجاد تالار گفتگو و توسعه قابلیت‌ها را داشته باشد، کیفیت آموزش دوچندان می‌شود.

تجربه آموزش مجازی سرمایه ای برای پساکرونا

همچنین یوسف شاقول- معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا بابیان اینکه به مشکلات این شیوه آموزشی آگاه هستیم، این روش را سرمایه مهمی برای دوران پساکرونا می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر نگران گذراندن کلاس‌ها به شیوه مجازی نیستیم و این فرهنگ و زیرساخت و این اقبال اساتید و دانشجویان در کنار نقد آن‌ها در دوران پساکرونا قابل‌استفاده خواهد بود.

به گفته او، آموزش حضوری کارایی متفاوتی نسبت به آموزش مجازی دارد، اما آموزش آنلاین افق جدیدی پیش روی همه گشود که از تجربه آن می‌توان برای دوران پس از کرونا استفاده کرد.

این استاد دانشگاه در خصوص کیفیت آموزش‌های مجازی، معتقد است که دروس ارائه‌شده توسط اساتید باید دارای استاندارد لازم باشد و اگر در این چارچوب و سرفصل و به‌صورت استاندارد ارائه شود، ازنظر دانشگاه کلاس برگزارشده و نیازی به جبران کلاس به‌صورت حضوری نیست و در خصوص چگونگی بررسی کیفیت شیوه آموزشی مجازی، خاطرنشان می‌کند: شیوه استاندارد به این صورت است که اساتید باید همانند کلاس‌های حضوری پاورپوینت و متن مطالب درسی را با صدا بارگذاری کرده و پاسخگوی رفع اشکالات دانشجویان باشند، اگر آموزش مجازی در این چارچوب باشد چه به شیوه برخط یا برون‌خط، دیگر نیاز به جبران کلاس حضوری نیست.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان در توضیح مزایای آموزش مجازی، می‌گوید: در آموزش مجازی اساتید می‌توانند بدون اتلاف وقت کلاس، سؤالات دانشجویان را پاسخ دهند. در این شیوه آموزشی و به کمک دستگاه‌های موجود، تمام امکانات کلاس حضوری به‌جز دیدن دانشجویان در اختیار اساتید است. آینده آموزش عالی بدون بهره‌گیری از آموزش مجازی امکان‌پذیر نیست، ادبیات تحقیق در این حوزه در شکل‌گرفته بود که کرونا عامل کاتالیزور (تسریع‌کننده) را برای آموزش عالی در دنیا و کشور ایفا کرد و این تجربه اکنون کمک بزرگی برای همه خواهد بود.

شاقول یکی از راه‌های ارتقاء کیفیت آموزشی را همکاری با اساتید برجسته از نقاط مختلف دنیا می‌داند که در قالب استاد وابسته استفاده از این ظرفیت ممکن می‌شود. اساتید وابسته می‌توانند تدریس، تحقیق و پژوهش و راهنمایی پایان‌نامه را بر عهده بگیرند. در کشور محدودیت‌هایی ازجمله امکان حضور دانشجویان در دیگر کشورها فراهم است که استاد وابسته می‌تواند کمک بزرگی در این راستا باشد. در این شرایط آموزش مجازی این امکان را فراهم آورده و دانشجویان و اساتید می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان همچنین می افزاید: می‌توان از برکات این سیستم و این ظرفیت‌ها در پساکرونا استفاده کرد. اگر بتوانیم از این بحران پیش‌آمده به‌منزله فرصتی بهینه استفاده کنیم، برنده خواهیم بود. کرونا فرصتی است که در عین بلیه بودن، قابلیت هم دارد.

وی بابیان اینکه تا اینجای کار قرار است، آزمون‌های دانشگاه به شیوه مجازی برگزار شود، در مورد اجرای صحیح آزمون‌ها، معتقد است که در تمام دنیا نگرانی از سالم بون آزمون‌ها وجود دارد و به عقیده من کرونا درسی از اخلاق را آموزش می‌دهد، اخلاقِ آموزش باید پوست بیندازد و دانشجویان در این شرایط یاد بگیرند که با راستی و درستی در آزمون‌ها شرکت کرده و با این کار به خود و همکلاسانشان ضربه‌ای وارد نکنند.

استفاده از جلوه‌های بصری در یادگیری موثرتر است

ندا بهزادفر- استادیار دانشکده مهندسی برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد نیز در گفت‌وگو با ایسنا، بابیان اینکه ویروس کرونا یک بحران جهانی ایجاد کرده است و سبک زندگی متعارف افراد را در سرتاسر دنیا دچار تغییراتی کرده است، اظهار می‌کند: براین اساس ما نیز باید خود را با وضعیت موجود که مشخص نیست چقدر طول خواهد کشید، وفق دهیم.

وی می‌افزاید: آموزش مجازی در شرایط فعلی تنها گزینه موجود است و بیشتر یک ضرورت است تا یک انتخاب. بااین‌وجود نگرانی از سوی دانشجویان امری کاملاٌ طبیعی است، دانشجویان تاکنون تجربه ای از آموزش مجازی نداشته‌اند. البته با مدیریت اساتید و سیستم دانشگاهی و همکاری دانشجویان، آموزش مجازی می‌تواند حتی در مواردی دارای بازده ای بیشتر از آموزش سنتی و حضوری داشته باشد.

آموزش مجازی در شرایط فعلی یک ضرورت است تا انتخاب

بهزادفر با تأکید براینکه در آموزش مجازی استاد می‌تواند از طریق فیلم، صوت و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی، تأثیر یادگیری را افزایش داده و کمک کند تا هم‌زمان با ارائه مطالب برای دانشجو، دانشجو بتواند آن را به‌صورت عینی ببیند، خاطرنشان می‌کند: درواقع استفاده از جلوه‌های بصری تا حد بسیار زیادی می‌تواند بر یادگیری بهتر و مؤثرتر، تأثیر بگذارد.

استادیار دانشکده مهندسی برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد دیگر مزیت آموزش مجازی را عدم محدودیت زمانی و مکانی اعلام می‌کند و می‌گوید: دانشجویان می‌مانند به‌راحتی در هر مکانی که حضور دارند، از کلاس مجازی استفاده کنند.

به گفته بهزادفر برای مؤثر بودن آموزش مجازی، دانشگاه‌ها باید زیرساخت‌ها مناسب را جهت برگزاری کلاس مجازی فراهم کنند تا بتوان شرایطی همانند کلاس حضوری را دقیقاً شبیه‌سازی کرد و امکان تعامل استاد و دانشجو به‌صورت آنلاین وجود داشته باشد.

تمرکز عنصر مهم در یادگیری از طریق آموزش مجازی

احسان الله مسیبی – مشاور مرکز هدایت تحصیلی دانشگاه آزاد اصفهان تمرکز را عنصر بسیار مهمی در یادگیری از طریق آموزش برخط می‌داند و معتقد است که چون در کلاس‌های حضوری همه عوامل با تمرکز بر یادگیری و آموزش گرد هم آمده‌اند، ازاین‌رو دانشجویان باید با حذف حداکثری عوامل مداخله‌گر و تمرکز بر یک هدف بیشترین یادگیری را در کلاس داشته باشند.

او می‌افزاید: برداشته شدن مرزهای فیزیکی و انعطاف‌پذیری یکی از مهم‌ترین مزایای آموزش مجازی است، اما نباید اجازه دهیم با نگاه سهل انگارانه این مزیت تبدیل به یک عیب بزرگ در یادگیری شود ازاین‌رو توصیه می‌کنم دانشجویان شبیه‌سازی کاملی با محیط کلاس در هنگام یادگیری داشته باشند و در کنار آن با تشکیل گروه‌های مجازی به بحث و تبادل‌نظر در زمینه مطالب آموزش داده‌شده بپردازند.

این عضو انجمن مشاوران تحصیلی استان اصفهان با اشاره به مزایای آموزش بر خط، خاطرنشان می‌کند: آموزش بر خط بر اصل تعامل استوار است و این یعنی شبیه‌سازی حداکثری باکلاس‌های حضوری، در این نوع آموزش امکان پرسش و پاسخ و گفتگوی چند نفره وجود دارد و استاد امکان ارزیابی مطالب ارائه‌شده را نیز دارا است.

مسیبی توصیه می‌کند: در کنار آموزش بر خط از آموزش مجازی برون‌خط (offline) استفاده شود چون نه‌تنها باعث مرور مطالب بیان‌شده و تکمیل فرایند یادگیری می‌شود، بلکه باعث می‌شود در جلسات بعدی کلاس، اساتید ارزیابی کاملی از آموزش‌های پیشین داشته باشند.

وی می‌افزاید: دانشجویان می‌توانند برای یادگیری بهتر قبل از شروع هر جلسه یک پیش‌خوانی روی دروس داشته باشند زیرا این امر باعث می‌شود تا ارتباط بهتری با مطالب برقرار و یادگیری تسهیل شود و سؤالات ایجادشده در ذهن مخاطب به جواب برسد.

مسیبی آموزش مجازی را یک حرکت موقت نمی داند و می گوید: یک شیوه آموزش پذیرفته‌شده در حال گسترش است. ازاین‌رو ناگزیر هستیم تا با این شیوه آموزش نیز آشنا باشیم تا در مواقع لزوم از آن بهره لازم را برده و یا به‌عنوان بهترین مکمل برای آموزش حضوری از آن استفاده کنیم.

گسترش آموزش مجازی نیازمند استفاده از تجارب کسب شده فعلی است

مجید معظمی- معاون دانشکده مهندسی برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد نیز در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص آموزش‌های مجازی که این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا در کشور قوت گرفته، اظهار می کند: در مطالعات آینده پژوهی پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ آموزش حضوری جای خود را به آموزش غیرحضوری و الکترونیکی دهد.

وی رشد روزافزون فناوری اطلاعات، استفاده از یک رسانه الکترونیکی، اینترنت و فضای مجازی را عامل تحول ریشه‌ای این شاخه آموزشی معرفی می کند و می گوید: در این ساختار علاوه بر رعایت بهداشت فردی و اجتماعی به دلیل عدم حضور دانشجویان‌ در کلاس به علت این که استاد در بارگذاری متون آموزشی در اشکال مختلف باید به اصل مطالب بپردازد، از حاشیه‌ها و زواید پرهیز می‌کند و در نتیجه در وقت و زمان دانشجو صرفه جویی می‌شود. در عین حال راه‌اندازی سامانه آموزش الکترونیکی در ابعاد گسترده برای تمام مقاطع تحصیلی، با چالش‌هایی نیز مواجه شده است.

به گفته این استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه آزاد نجف آباد، مراکز آموزشی کشور در وضعیت بحران به این شیوه روی آوردند که نتیجه طبیعی آن مواجهه با چالش‌هایی است که به مرور زمان باید بر آن‌ها غلبه یافت.

به گفته وی، بدیهی است که آموزش آنلاین نمی‌تواند جایگزین آموزش‌های حضوری شود، زیرا در آموزش حضوری است که ارتباطات انسانی موج می‌زند، عواطف و احساسات استاد و دانشجو به یکدیگر انتقال یافته و با خاطره‌ها عجین می‌شود. بنابراین آموزش حضوری و آموزش الکترونیکی می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و امیدواریم به مرور زمان و با جمع‌بندی تجربه‌ها در این مقطع آموزشی، بتوان به یک مدل جدید دست یافت. چه بسا دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا بتوانند مطالعه وضعیت موجود را دست‌مایه پایان نامه‌ها و رساله‌های خود قرار دهند.

معظمی با تأکید بر پتانسیل بالای آموزش الکترونیکی، می گوید: در کنار همه این نکات، این روش آموزشی پتانسیل‌های بالایی نیز دارد که در آینده بسیار قابل توجه خواهد بود. گسترش این سیستم آموزشی و استفاده مناسب از آن نیازمند استفاده از تجارب کسب شده فعلی و برنامه‌ریزی مدون و هدفمند برای رشد و توسعه آن و ایجاد زیرساخت‌های فنی لازم برای استفاده مناسب است.

آموزش مجازی در دوران شیوع کرونا راهکاری است که برای توقف آموزش در کشور اتخاذ شد، راهکاری که با تمام فراز و فرودهای آن سکان آموزش در کشور را در دست گرفت و مانع توقف آن شد.