آنچه باید در مورد حق کپی رایت بدانیم

فروردین ۴, ۱۳۹۷ نظر بدهید

به گزارش فناوری فرهنگی، کپی رایت یک نوع از حمایت مالکیت معنوی است که توسط قوانین ایالات متحده آمریکا ارائه شده است. حفاظت از حق نسخه برداری برای آثار اصلی نویسندگی موجود است که در قالب ملموس، چه نسخه منتشر شده یا منتشر نشده، ثابت شده است.

دسته های آثاری که می‏توانند توسط قوانین حق تکثیر محافظت شوند عبارتند از: نقاشی، آثار ادبی، نمایش‏های زنده و بدون صدا(پانتومیم)، عکس‏ها، فیلم‏ها، کارهای موزیکال، نمایش‏های متحرک( انیمیشن) و کارهای سمعی و بصری و نرم افزارها.

قانون کپی رایت براساس پیمان برد در سال 1886 در شهر برن بین کشورهای پادشاهی منعقد شد.

تا قبل از آن حقوق قانونی یک اثرفقط درهمان شهر یا کشور صاحب اثر اعتبار داشته و در خارج از آن محدوده در صورت چاپ و یا تکثیر هیچ اعتراضی مقبول نبود.که با انعقاد این پیمان حق قانونی بر مالکیت یک اثر در تمام کشور ها تصویب شد.

در سال 1967 مدیریت پیمان برن برعهده سازمان حمایت از حقوق مالکیت معنوی قرار گرفت.

کپی رایت چیست؟

طبق تعریف فرهنگ لغت،حق انحصای فرد صاحب اثر برای تولید، انتشار و یا فروش اصل کار خود را حق کپی رایت می گوییم.

مهم است که درک کنیم که قانون کپی رایت ” شکل بیان مادی”، نه مفاهیم، ایده ها، تکنیک ها یا حقایق واقعی در یک کار خاص را پوشش می دهد.

هدف اصلی قانون کپی رایت، حفاظت از زمان، تلاش و خلاقیت خالق کار است، به همین ترتیب قانون کپی رایت، حق انحصاری خاصی را شامل می شود از جمله:

توزیع نسخه های کار با فروش، اجاره نامه یا انتقال مالکیت به غیر
انجام کار به صورت عمومی
نمایش کار به صورت عمومی
آماده سازی کارهای مشتق شده( کارهای دیگر بر مبنای کار اصلی چون تبدیل یک رمان به فیلم)
صاحب حق نسخه برداری نیز قادر است که دیگران را مجاز به انجام هر یک از موارد ذکر شده در بالا کرده و همینطور توانایی انتقال حقوق منحصر به فرد و یا هر زیر بخشی از آن حقوق به دیگران را دارد.

نسخه برداری برای این انتقال ها فرم ندارند، بنابراین انتقال حق نسخه برداری معمولا از طریق یک قرار داد انجام می شود.

اگر نویسنده یا هنرمند یک کار را برای یک شرکت در طول اشتغال خود ایجاد کند، خالق معمولا، مالک حق نسخه برداری نیست.

این وضعیت به عنوان کار ساخته شده برای استخدام شناخته می شود و مالکیت کپی رایت را به کارفرما یا فردی که این کار را سفارش می دهد واگذار می کند.

برای روشن شدن این موضوع خوب است تا به یک مثال اشاره کنیم. اگر یک کارمند یک مقاله برای یک شرکت بنویسد، مالکیت حقوقی آن متعلق به نویسنده آن نیست بلکه مختص کارفرما است.

قانون کپی رایت از زمانی که اثری در شکلی ملموس به وجود آید شامل آن اثر می شود و صاحب اثر با گذاشتن نام، امضا و علامت کپی رایت در کنار آن تاکید می‏کند که مالکیت آن را داراست و قادر به ثبت آن می‏شود.

شاید گاهی اوقات در ثبت یک اثر به چند تاریخ برخورده باشید که علت آن تصحیح، تکمیل و یا دوباره نویسی آن اثر است که در طول زمان های متمادی این عوامل صورت گرفته است.

در خصوص تاریخ انقضای کپی رایت هم میتوان اینطور گفت که حداقل زمان در نظر گرفته برای اتمام حق مالکیت، طول حیات خالق اثر و 50 سال پس از مرگ است که در هر کشور بسته به قوانین میتوانند زمان بیشتری را برای آن قائل شوند اما اجازه کمتر کردن این زمان را ندارند. لازم به ذکر است گاهی در یک وصیت حقوق اثر به بازماندگان به ارث می رسد که باید برای موثق بودن آن به تایید رسمی برسد.

در ایران قانون وضعیت حفظ حقوق مادی و معنوی پدید آورندگان از سال 1348 تصویب شد اما هنوز کشورمان دربه عضویت در آمدن کشورهای هم پیمان برن دچار تردید می باشد.

شاید با نگاهی کلی به موارد بالا متوجه شویم که قانون کپی رایت هنوز در کشورمان خیلی جا نیفتاده و معمولا زیاد دیده و شنیده‏ایم که بازیگران، کارگردانان و یا تهیه کنندگان از مردم می‏خواهند تا از خرید سی دی های قاچاق خودداری کنند.

اما در این میان شاید حق مالکیت در انیمیشن ها کمی مهجور تر مانده و زیاد توجهی به این امر نمی‏شود و وزارت فرهنگ و ارشاد و یا خانه سینما توجه بیشتری به دیگر ابعاد داشته باشند و صاحبان آثار انیمیشنی کمی دچار کم لطفی شده اند.

شاید بتوان در برخی آثار هزینه بالای استفاده از کالای اورجینال را دلیل متقاعد کننده ای برای مصرف محصولات غیر اصلی و قاچاق دانست به طور مثال هزینه بالای خرید برخی نرم افزارهای اصلی باعث شده تا از فایل های کرک شده آنها استفاده کنیم اما نمی توان این دلیل را برای انیمیشن ها مقبول دانست.

وقتی یک انیمیشن دارای فروش خوبی می‏شود مسلما عده‏ای سود جو شروع به سواستفاه می‏کنند که در حالت خوش بینانه می‏توان به تکثیر غیر قانونی آن اثر اشاره کرد اما برخی دیگر بدون در نظر گرفتن حق کپی رایت از شخصیت های محبوب انیمیشنی استفاده کرده و شروع به نشر این آثار در زمره محصولات فرهنگی_ هنری چون عروسک یا لوازم التحریر می کنند که سبب ایجاد خسارت بالایی برای خالق آن اثر و مایه حیرت دست اندر کاران ساخت می شوند. نمونه‏ای که می‏توان به آن اشاره کرد شخصیت‏های محبوب انیمیشن شکرستان بودند که بلافاصله پس از پخش چند قسمت از آن و استقبال کودکان شاهد روانه شدن عروسک‏های آن در بازار، بدون توجه به حق مالکیت و انحصار این شخصیت‏ها بودیم.

شاید بتوان عدم وجود متولی مناسب در این امر را مهمترین عامل ضعف در این حوزه دانست که امید است با فرهنگ سازی هر چه بیشتر و حمایت دوچندان آن، شاهد رشد هر چه بیشتر صنایع فرهنگی از جمله پویانمایی باشیم زیرا حق کپی رایت یکی از عوامل مهم و مشوق در ساخت پویانمایی، بازیهای ویدئویی، فیلم‏های خانگی و … می‏باشد.

نویسنده: الهام میرزایی

منابع: