پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، محمد حسین ایمانی خوشخو ـ استاد دانشگاه و عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری ـ در یادداشتی با عنوان «اربعین در آیینه معنویت» که در اختیار این خبرگزاری قرار داده، نوشته است: «گردشگری در جهان امروز، با محوریت نگاه صنعتی، به یک حرکت بزرگ اقتصادی در جهان تبدیل شده است که رویکردهای گوناگونی به آن می‌شود. در این میان رویدادهای مذهبی از جمله گونه‌های رایج گردشگری در حال حاضر به شمار می‌روند و مطابق نتایج آمارهای منتشر شده، این رویدادها با حضور انبوه گردشگران برگزار می‌شوند. از دیرباز تاکنون، فضاهای مذهبی، جذبه و کشش بالایی در جذب افراد به سفر به آن منطقه داشته‌اند.
مغناطیس معنوی و فضای روحانی در این اماکن همواره افراد را به این فضاها کشانده و سالانه با گسترش و سیل عظیم سفرها به اماکن مذهبی روبه‌رو هستیم. جستجوی حقیقت، روشنگری و کسب تجربه ارزشمند آمیخته با شئون الهی و مقدس، انسان‌ها را بر آن می‌دارد تا به مکان‌ها و مقاصدی سفر کنند که از فضای زندگی مادی و روزمره فراتر است. مطالعات نشان می‌دهد که بر خلاف تصور، سفرها با انگیزه مذهبی در جهان در حال فزونی است.
در میان رویدادهای مذهبی، ابر رویداد مذهبی اربعین از جمله رویدادهای بزرگ جهان به شمار می‌رود که منتسب به امام سوم شیعیان بوده و از جایگاه خاص و ویژه‌ای برخوردار است. این رویداد مذهبی که تبلور یک الگوی راهبردی برای رشد و شکوفایی ارزش‌های مادی و معنوی در اندیشه‌ها، جان‌ها، زندگی‌ها و تربیت و سازندگی انسانی است، اگر به درستی تبیین شود و با واقعیات جاری حیات انسان و فرهنگ جامعه در هر زمان به اجرا درآید، آن جامعه اصلاح می‌شود و سپس به سمت سعادت و کمال حرکت می‌کند که امام حسین (ع) نیز فرمود: «إنّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الإصلاحِ فِی أمّه جَدّی».
فرهنگ عاشورای حسینی مکتب تعلیم است که معنویت و آزادی و عدالت را در بر می‌گیرد. شاخصه‌های معنوی امام حسین (ع) و یاران ایشان در مفاهیمی همچون گذشت، سخاوت، فداکاری و ایثار، اخلاص، تواضع و فروتنی، توکل به خدا، صلابت در دشمن ستیزی ضمن عبودیت و بندگی خدا، تسلط بر آیات قرآن و متمسک شدن به آن، حق‌طلبی و حق محوری، حضور در محضر الهی، خوف و خشیت الهی، ذکر و یاد خدا، صبر و تسلیم، عزت طلبی، امر به معروف و نهی از منکر نهادینه شده است.
عاشورا بستر تحقق کمال مطلوب آفرینش و به عبارت دیگر، تبلور معرفت و بندگی است. مکتب عاشورا بر محور اهداف متعالی تربیت دینی شکل گرفت تا افراد و اجتماع اسلامی را به سر منزل مقصود رهنمون کند. الگوی این اهداف، الگویی صعودی است که از اهداف فردی و اجتماعی آغاز می شود و به تحقق اهداف متعالی‌تر و در نهایت، هدف غایی می‌انجامد. بر این اساس تحقق هدف آفرینش و ماهیت انسانی در رشد و هدایت فردی و اجتماعی، حیات طیبه در جهت تحقق کمال بندگی صورت می‌پذیرد.
در راستای اعتقاد دینی عاشورایی، ابر رویداد مذهبی اربعین، تبلور معنویت و اشاعه باورهای ایمان به فرهنگ عاشورایی امام حسین (ع) که مسیر حرکت و بیعت دوباره با ایشان را در بستر یک ابر رویداد مذهبی شکل می‌دهد. از این رو در روایات و احادیث اسلامی با فرمایش امام یازدهم روبرو می‌شویم. امام حسن عسکری (ع) فرمودند: نشانههای مؤمن پنج چیز است ۱ـ پنجاه رکعت نماز یومیه و نمازهای نافله۲ـ زیارت اربعین ۳ ـ انگشتر به دست راست کردن ۴ ـ بر خاک سجده کردن ۵ ـ بسم الله الرحمن الرحیم را در نماز بلند گفتن (علامه مجلسی، ۱۰۳۷)
در ابر رویداد مذهبی اربعین، ویژگی‌های مادی و معنوی بسیاری نهفته است. این شکل خاص از گردشگری بر خلاف سایر اشکال که هدف و جاذبه اصلی و نهایی خود مقصد است، جاذبه گردشگری کل فرآیند سفر و رسیدن به مقصد است و در واقع خود شکل سفر کردن تبدیل به جاذبه‌ای می‌شود که افراد را برای این تجمع عظیم بر می‌انگیزاند.
نکته قابل توجه دیگر این است که بر خلاف سایر ابر رویدادهایی که در جهان برگزار می‌شوند در ابر رویداد پیاده‌روی اربعین نه تنها آسیب‌های فرهنگی و اخلاقی به حداقل ممکن می‌رسند بلکه این رویداد بستری را برای رشد اخلاقیات روحیه جمعی و تقارب فرهنگی فراهم می‌آورد و در طول مدت این گردهمایی بزرگ افراد مختلف طیفی از مشترکات اعتقادی و فرهنگی را در قالبی همگن به نمایش می‌گذارند و نهایتا به بلوغ فکری و رشد معنوی می‌رسند.
یکی دیگر ازنکات برجسته این همایش عظیم که مغایر با سایر رویدادهای جهانی است باور مذهبی قوی که بین افراد شرکت‌کننده و دست‌اندرکاران وجود دارد است. این باور تا جایی محکم است که افراد با این که با توجه به جریان‌های موجود بیم جان خود را دارند، این امر نه نتها نقاضا برای این سفر را کاسته بلکه هر ساله تعداد افراد را افزایش می‌دهد در حالی که ترس از تامین امنیت یکی از عوامل موثر در کاهش تقاضای گردشگری است. همچنین از موارد قابل تامل دیگر این است که در ادبیات گردشگری بیان می‌شود که کمبود امکانات و زیرساخت‌های مناسب سبب کاهش تقاضای گردشگر برای مقصد می‌شود در صورتی‌که در این پدیده گردشگری به هیچ عنوان نحوه اسکان و امکانات رفاهی از اولویت‌های قابل توجه گردشگران نیست.
ابر رویداد مذهبی اربعین پدیده ای است که برخی مفاهیم ادبیات گردشگری از جمله ارزشگذاری، بازده، بازار مقصد، گردشگر، اقتصاد، کالاسازی و مدیریت بازار نمی‌تواند آن را به درستی مفهوم سازی کند؛ چرا که باید به این نکته توجه داشت ابر رویداد مذهبی اربعین عموما بر عوامل فرهنگی بومی- سنتی و مذهبی- معنوی متکی است و در عصر حاضر توانسته است موجب بازگشت امر قدسی و فراخوان به امر متعالی در ساحت زندگی شود.
گردشگر هنگام حضور در ابر رویداد مذهبی اربعین، در ارتباط با سایر گردشگران، خویشتن و خالق، زوایای مختلفی از حضور، اتصال و قرابت با فطرت خویشتن را تجربه می‌کند که در نهایت وی را به خالق خویش متصل می‌کند. در این اقدام حس سبک شدن، التزام به درون و توجه به ماهیت، گردشگر را با ماهیت انسانی خویش بیش از همیشه پیوند زده تا در نهایت بخش‌های گوناگونی از ماهیت درونی و خدایی خویش را درک کند. ادراک معنوی گردشگر در ابر رویداد مذهبی اربعین، آرامش و وجد درونی را برایش رقم می‌زند، تا بتواند وی را به غایت هستی نزدیک و نزدیکتر کند.
ویژگی مهم رویدادهای مذهبی، تاکید بر اعتقادات و باورهاست. باور و اعتقاد مذهبی عنصر کلیدی تشکیل‌دهنده چنین حرکت عظیمی در سطح جهان است، به طوریک‌ه در هنگام توصیف و شرح حقیقت درونی، تمامی نکاتی که گردشگر در این ابر رویداد مد نظر داشته است، در سیطره اعتقاد به حضرت سیدالشهدا علیه السلام و واقعه عاشورا است.
در ذیل توجه و اعتقاد به وجود امام، برترین بودن و سفیر بودن ایشان در جهان هستی، محوریت تمامی فعالیت‌های گردشگر در این ابر رویداد رقم خورده است. گردشگر رضایت پروردگار، ارتباط با پروردگار هستی، نحوه حضور و همه فعالیت‌هایش را با تحمل سختی‌هایی که در این ابر رویداد با ویژگی‌های خاص آن مشهود است، همگی را در گرو ارادت، محبت و دوستی و حضور در این ابر رویداد می‌بیند. این نگرش ماهیت و فطرت درونی گردشگر را شکل می‌دهد و در این بستر تمامی احوالات وی رقم می‌خورد. البته که کیفیت این احوالات در افراد مختلف، قطعا متفاوت خواهد بود، با این حال در یک طیف اعتقاد و باوری که این ابر رویداد عظیم را در جهان شکل داده است، همه اعتقاد و باور با محوریت حضور امام حسین علیه السلام، در بستر اعتقاد دینی شکل گرفته است.
ابر رویداد مذهبی اربعین، آیینه معنویت انسانی، هستی و خالق است که مسیر اتصال و قرابت را در این دنیای خاکی دنیای مدرن امروزی مهیا کرده و وی را در رویارویی با خویشتن و خالق با تمسک به حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) قرار می‌دهد. این امر بازگشت درونی و نهانی به خویشتن است که بشر امروز آن را گمگشته خویش نام نهاده و از طرق گوناگون در جستجوی آن گام برداشته است.
ابر رویداد مذهبی اربعین، آیینه معنویت بشری است که می تواند ابعاد گوناگون وجودی انسانی را در سرزمین کربلا بیش از پیش نمایان سازد. از این رو ابر رویداد مذهبی اربعین به عنوان یکی از بزرگترین رویدادهای مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و گردشگری جهان، نیازمند مطالعه و بررسی عمیق تر است. بر همین اساس امید آن می‌رود محققان و اندیشمندان نگاه ژرف‌تری به این پدیده گردشگری داشته و مولفه های آن را از ابعاد گوناگون، شناسایی و تحلیل کنند.»
محمدحسین ایمانی خوشخو- رییس پارک ملی علوم و فناوریهای نرم و صنایع فرهنگ
منبع:پارک ملی علوم و فناوریهای نرم و صنایع فرهنگی
