ابعاد اقتصادی-فرهنگی کاراکتر و انیمیشن باب اسفنجی

باب اسفنجی شلوار مکعبی یک اسفنج دریایی ساده، خوش‌قلب و دوست‌داشتنی با افکاری کودکانه است. گاهی سعی می‌کند به دیگران کمک کند و گاهی فقط می‌خواهد بازی کند، اما در این میان گاهی هم خرابکاری‌هایی بی‌قصد و غرض می‌کند که موجب خنده می‌شود. دوست صمیمی او پاتریک که یک ستاره دریایی کله پوک است معمولاً او را همراهی می‌کند.

باب اسفنجی شلوارمکعبی، نام و نام خانوادگی شخصیت جذاب و دوست داشتنی این کارتون پرطرفدار است که خالق مشهور او یعنی «استفان هیلنبرگ» برایش انتخاب کرد. اوایل نام «پسر اسفنجی» را برایش انتخاب کرده بود، اما بعد متوجه شد که «پسر اسفنجی» قبلاً برای یک شخصیت دیگر که در حال نمایش است انتخاب شده است، پس تصمیم گرفت نام شخصیت داستانی‌اش را تغییر دهد. هیلنبرگ اصرار داشت کلمه «اسفنج» حتماً در نام شخصیتش گنجانده شود تا کسی احیاناً او را به اشتباه «مرد پنیری» نخواند! این بود که سرانجام به نام «باب اسفنجی» رسید و برای تکمیل آن «شلوار مکعبی» را به عنوان نام خانوادگی به آن افزود.

تام کنی، کسی که هیلنبرگ صدایش را برای صداگذاری روی باب پسندید، می‌گوید: باب اسفنجی از لحاظ سنی نه بزرگ بود نه بچه، مثل جری لوئیس … که ظاهر آدم‌بزرگ‌ها را دارد اما رفتار و حرکاتش بچه‌گانه است.

اولین قسمت باب اسفنجی در اولین روز ماه مه 1999 آماده پخش شد. پخش آن را nickelodeon tv  به عهده گرفت و در شبکه‌های mtv network  و nicktoons که در آن زمان شبکه‌های مشهور و پربیننده‌ای بودند پخش شد و با استقبال فراوان مردم روبه‌رو شد. بنابراین تولید این برنامه ادامه پیدا کرد. در سال 2004 برای اولین بار یک سینمایی از باب اسفنجی آماده اکران شد که آن هم با استقبال بسیار زیاد تماشاچیان و طرفدارانش مواجه شد. همینطور فصل‌های جدیدی از این کارتون تولید شد و تا امروز که 9 فصل از آن ساخته و آماده پخش شده یعنی چیزی در حدود 334 قسمت!

بعد از مدتی هیلنبرگ تصمیم گرفت در نام برنامه تغییراتی ایجاد کند، او در هاله‌ای از شوخی این عنوان را برای یک سری از مجموعه در نظر گرفت: «باب کی؟ شلوار چی؟» اما پس از مدتی با انتقاد شدید منتقدین و هوادارانش روبه‌رو شد و دوباره به همان اسم سابق برگشت.

داستان هر قسمت معمولاً در شهر بیکینی‌باتم که شهری است در زیر اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد، جایی که در آن باب اسفنجی در خانه‌ای به شکل آناناس به همراه حیوان خانگی‌اش (حلزونی به نام گری) زندگی می‌کند. باب اسفنجی در رستوران آقای خرچنگ کار می‌کند و با اینکه شغل بسیار ساده‌ای دارد اما کارش را خیلی دوست دارد و از آن راضی است چون خود باب اسفنجی هم شخصیت بسیار ساده‌ای دارد با افکاری کودکانه… آقای خرچنگ عاشق پول است و تنها چیزی که او را تحریک می‌کند مال‌اندوزی است.

پاتریک، که یک ستاره دریایی است، دوست صمیمی و هم‌پای باب اسفنجی به حساب می‌آید. این دو باهم اوقات خوشی را می‌گذرانند و به بازی‌ها و شادی‌های بی‌حد و وصف کودکانه می‌پردازند. در این کارتون هر بلایی هم که سر باب و پاتریک می‌آید آنها دوباره می‌توانند به شکل اولشان درآیند و در واقع خاصیت نرم‌تنانگی‌شان به آنها یک شخصیت نامیرا داده است.

یکی دیگر از دوستان باب اسفنجی و پاتریک، «سندی» سنجابی است اهل تگزاس، که به کمک یک حباب (لباسی شبیه لباس فضانوردان) در زیر آب رفت و آمد می‌کند. او برعکس پاتریک، کاملاً عاقل است و اصلاً حرکات بچه‎گانه ندارد. در حقیقت دانشمندی است که روی کره ماه تحقیق می‌کند و گاهی به آنجا سفر می‌کند.

مهمترین شخصیت منفی این کارتون آقای پلانگتون است که در طرف دیگر شهر، یک رستوران دارد و به شدت با آقای خرچنگ در رقابت است. بزرگترین دغدغه او، به دست آوردن فرمول غذایی آقای خرچنگ است. او در این راه حاضر است هرچیزی را فدا کند.

از دیگر شخصیت‌های این کارتون می‌توان به آقای اختاپوس اشاره کرد که در همسایگی باب اسفنجی زندگی می‌کند. او هشت‌پایی خودخواه است و زیاد هم از باب اسفنجی بخاطر رفتار بچه‌گانه‌اش خوشش نمی‌آید.

خلق چنین اثری با این تعداد قسمت، که تقریباً همگی از جذابیت یکسان برخوردار باشند، و نیز بیش از یک دهه همچنان که تعداد قسمت‌هایش اضافه می‌شوند باید شاهد افزوده شدن طرفدارانش در سرتاسر دنیا باشیم واقعاً جای تحسین دارد. مسلماً در این سال‌ها بسیاری افراد از عوامل گروه هیلنبرگ کم و زیاد شده‌اند، اما او باز توانسته همان تصاویر و همان جذابیت را حفظ کند. خلاقیت در این اثر آن قدر بالاست که تا کنون سوژه‌ها لوس و تکراری نشده و در همان حد جذابیت باقی مانده‌اند. از همین جا یک دست مریزاد به او می‌گوییم. همینطور به وینسنت والر، استیون بنکس،آلن اسمارت، دِرِک دریمون، تیم هیل، شِرم کوهن، مری ودر ویلیامز، مارتین اولسن و بسیاری افراد دیگر که او را در این سال‌ها همیاری کرده‌اند.

تحلیل شخصیتی باب اسفنجی

از نقطه نظر ابعاد کلی شخصیت­های کارتون باب اسفنجی به شرح زیر است:

• همه شخصیت‌ها به تنهایی زندگی می‌کنند و حتی در یکی از قسمت‌های آن که پدر و مادر باب اسفنجی برای بردن او به جمع خانواده، به باب مراجعه می‌کنند، او تمایلی از خود نشان نمی‌دهد.
• اوقات فراغت شخصیت‌های داستان با ویلون‌نوازی باب و استفاده اختاپوس از کلارینت سپری می‌شود و تمرکز بر نقاط ضعف دیگران و همچنین سر کار گذاشتن آنها از سوی باب به عنوان تفریح و سرگرمی از دیگر موارد نقض مولفه‌های سبک زندگی در این انیمیشن به شمار می‌رود.
• با نشان دادن صحنه‌هایی از آزار حیوانات مانند شکار پروانه‌ها به حفظ محیط زیست بی‌توجهی می‌شود و نوع و چگونگی پوشش شخصیت‌ها نیز به شیوه غربی و ناسازگار با فرهنگ ایرانی است.
• در زمینه تغذیه و خوراک نیز همبرگر تنها غذای محبوب و مورد علاقه ساکنان دهکده است؛ به طوری که همه شخصیت‌ها حاضرند برای خوردن آن جلوی رستوران صف بکشند و از همین جا مشخص می‌شود که تولیدکنندگان این انیمیشن با شرکت‌های همبرگر قراردادهای تجاری امضا کرده‌اند.
• برای تغییر کلیشه‌های جنسیتی می‌کوشد و برای مثال الگویی از دختران همچون شخصیت‌های دختر داستان در حال وزنه برداری ارائه می‌شود که گویا هیچ تفاوتی میان دختر و پسر وجود ندارد.
• کشورهای امپریالسم و کاپیتالیسم هیچ گاه علم و تکنولوژی های خود (فرمول همبرگر مخصوص) را به دیگر کشورها (پلانگتون) نخواهند فروخت چون دلیل وابستگی جامعه جهانی (افراد بیکینی باتم) به آمریکا (آقای خرچنگ) است. این کاملأ یک نظریه علمی است که به آن در جامعه شناسی توسعه به آن “اصل وابستگی” می گویند. زیرا فقط شما عمومأ یک فروشنده (آقای خرچنگ یا همان نماد آمریکا) را در کارتون مشاهده می کنید که به اهالی شهر رستوران دارد و هیچ کس رقیب او نیست “اصل انحصارگری”.
• مبحث بعدی آن، موضوع سرمایه داری کلان و لیبرالیسم اقتصادی است. شما دوستان از طریق شرطی سازی ذهنی که قبلأ هم در مورد آن بحث کرده ایم به توسط این کارتون ذهنتان به سمت سرمایه داری و اقتصاد غرب حرکت می کند. جالب است که غرب هم در واقعیت مصرف کردن هرچه بیشتر کالا و ثروت را نماد فرهنگ بالا و مدرنیسم می داند، به عبارت دیگر به طور مثال اگر بازیگر و یا خواننده مورد علاقه تان لباس خاصی را بپوشد شما به طور ناخودآگاه به آن لباس ها هم علاقه مند خواهید شد. و حال چون یکی از بامزه ترین و دوست داشتنی ترین کاراکتر کارتون آقای خرچنگ است و شما هم به او علاقه دارید (همان خواننده مورد علاقه) در طولانی مدت ویژگی های ذاتی او که هدف دنیای غرب یعنی پول پرستی و وابسته شدن به دنیای مادیات یا ماتریالیسم (همان لباس خواننده مورد علاقه) را الگو خواهید پذیرفت.
• راین کارتون آزادی جنسی را براحتی القا میکند هماننداینکه فرزند آقای خرچنگ باید خرچنگ باشد اما یک نهنگ است. همچنین خرچنگ که لباسش هم برنگ پرچم آمریکاست بسیار قوی و پلانگتونها که نماد خاور میانه هستند را عقب مانده و ضعیف نشان می­دهند و در انتها پلانکتونهای تک چشم که نماد دجال می باشند.
• چون دجال در خاورمیانه ظهور خواهد کرد، پلانگتون در کارتون باب اسفنجی به صورت تک چشم به تصویر کشیده می شود. حال اگر در دنیای واقعی را ببینیم خاورمیانه در حال جنگ و ضعیف شدن (در حال تبدیل به پلانگتون شدن یا همان تک سلولی شدن) است و زمینه برای ظهور دجال در حال مهیا و آماده سازی است. آیا به نظر شما تصادفی است که تمام جنگ های امروز در خاورمیانه قرار دارند؟

• باب اسفنجی راه دوستی را با انتاگونیست و ضدقهرمان قصه می‌گشاید. او دست در دست هم وطن تک چشم خود پلانکتون می‌نهد تا راهی برای نجات بیکینی باتم بیابد. در پارادایم فکری باب اسفنجی تبدیل شدن دشمن به دوست شدنی است. صلح، آشتی و دوستی امکان پذیر است در صورتی که مانند اسفنج باشی. نیچه در کتاب چنین گفت زرتشت می‌گوید: اگر می‌خواهی به وسیله دل‌های سرشار دوست داشته شوی، باید اسفنج بودن را بیاموزی!

• می­توان گفت باب اسفنجی همان اسفنج نیچه است. اسفنجی که به تبع خاصیت جذب کنندگی‌اش دوستی‌ها را در خود جذب و به خود جلب می‌کند. باب اسفنجی مانند سنگ سخت نیست که راه نفوذ نداشته باشد او نرم است؛ او از جنس اسفنج است. از این روست که همه دوست و دوستار اویند. باب در دل‌های سرشار جای دارد زیرا از پیش دل‌های دوستارانش را جذب کرده است؛ درست مانند یک اسفنج.

• محصول مشترک جدید (۲۰۱۵) کمپانی‌های نیکلدئون، یونایتد پلنکتون و انیمیشن سازی پارامونت پیکچرز، «اسفنج بیرون از آب» است. اسفنج بیرون از آب زبانی است گویا، سلیس و روان برای ارائه سبک زندگی آمریکایی. زبانی است که دشواری‌ها و درشت‌گویی‌های فلسفه را آسان نموده و کلان نگری استراتژیک را در قابی رنگین و سرگرم کننده بیان می‌دارد. باب اسفنجی به دوستارانش درس حیات و زندگی می‌آموزاند. البته نه حیاتی طیبه بلکه حیاتی خبیثه. او می آموزاند مک دونالدیسم جوهره‌ی حیات است و اگر نباشد عدم، زندگی را فرا خواهد گرفت. حب خرچنگر به قدری افزون می‌شود که اربابان بیکینی باتم را از فضای حیاتی خویش دور ساخته و راهی سفری پر خطرشان می‌سازد. در جهان بیرون آب‌ها که انیمیشن نام از آن یافته (اسفنج بیرون از آب)، قدرت ناجیان بیکینی باتم در مقابل آدمیان ناچیز و محدود تصویر می‌شود. راه برون رفت از این مشکل ابرقهرمان شدن است. باب در کتاب زندگی سرنوشتی نو می‌نگارد و با اعمال تغییراتی در قصه صیرورتی نو و آنی را رقم می زند. صیرورتی ابرقهرمان‌گونه؛ اما ابرقهرمان در نظر باب کیست؟ موجودی ماچوئیستی که سراسر بدن او را عضله فراگرفته و از بازوانی برآمده و سینه ای ستبر برخوردار است؛ درست مانند قهرمانان بدنسازی. ابرقهرمانی نیچه‌ای که حیاتش به ساندویچی مک دونالدی بسته و سبد غذاییش به عنوان یکی از ارکان سبک زندگی به حلقه‌های زنجیر مک‌دونالدیسم گره خورده است.

فروش محصولات باب اسفنجی

سایت فروشگاهی بامیلو محصولات باب اسفنجی به شرح زیر به فروش می­رسد:

• کوله طرح برجسته 60000 تومان
• عروسک پولیشی 18900 تومان
• دفتر 100 برگ سیمی 6800 تومان
• موبایل باب اسفنجی 15200 تومان
• لیوان کودک 19000 تومان
• بشقاب سه تکه 4700 تومان
• مداد سیاه فانتزی 1000 تومان
• سوپ خوری 24000 تومان
• ست قاشق و چنگال کودک 6000 تومان
• ست قاشق و چنگال طرح کیتی 9500 تومان
• استیکر دیواری با طرح باب اسفنجی 72800 تومان
• استیکر دیواری 64400 تومان
• تیشرت پشت بلند زنانه طرح باب اسفنجی 15000 تومان
• وایت­ برد مغناطیسی کوچک طرح باب اسفنجی به همراه هولدر 8000 تومان
• پازل 280 قطعه 16000 تومان

محصولات باب اسفنجی به صورت زیر نشان داده شده است.

مطابق گزارش 6 فوریه 2015 سایت باکس آفیس فروش ناخالصی داخلی باب اسفنجی برابر $162,994,032 دلار است در حالی­که بودجه این محصول برابر74 میلیون دلار بوده است. فروش جهانی این محصول برابر  $323,436,538دلار بوده است.

مهدی ربی‌­زاده

• منابع

http://www.bamilo.com/

https://en.wikipedia.org/wiki/SpongeBob_SquarePants

http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=spongebob2.htm