پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
بازار موسیقی جهانی بازاری گسترده را شامل می‌شود که زیرشاخه‌های عمده‌ای مانند تکثیر، انتشار، موسیقی دیجیتال، کپی و فروش بلیت‌های کنسرت را در خود جای داده است، موارد ذکر شده از جمله منابع اصلی درآمد این بازار محسوب می‌شوند. در واقع آنچه بازار موسیقی را در دنیا رقم می‌زند، تنها تولید یک قطعه موسیقی و فروش آن نیست، بلکه دایره گسترده‌ای از صنایع مربوط به چاپ، تکثیر، فروش، بازاریابی و… این بازار را پوشش می‌دهد و همه این عوامل در کنار هم بازار بین‌المللی این صنعت را رقم می‌زنند.
طبق آماری فدراسیون بین‌المللی صنعت ضبط صدا و موسیقی، ایالات متحده آمریکا با داشتن درآمد 4.5 میلیارد دلاری در سال گذشته، بزرگ‌ترین بازار موسیقی را در جهان دارا بوده است. بازارهای آلمان، فرانسه، استرالیا، کانادا، برزیل و ایتالیا نیز با درآمدهایی چند صد میلیون دلاری در رتبه‌های بعدی این تقسیم‌بندی جهانی قرار دارند.
اما در ایران به طور کلی وضعیت بازار موسیقی کاملا متفاوت با بازارهای جهانی موسیقی است. تولید آلبوم موسیقی در ایران بسته به اینکه هنرمند آماتور باشد یا ممتاز، حرفه‌ای باشند و شناخته‌شده یا تازه‌کار بین 10 میلیون تومان تا چند صدمیلیون تومان سرمایه لازم دارد. نبود قانون کپی‌رایت در ایران و دانلود آلبوم‌های موسیقی در شبکه اینترنت موجب شده تا افراد با کمترین هزینه و حتی بدون پرداخت هیچ‌گونه هزینه‌ای به آلبوم هنرمندان دسترسی داشته باشند و در این حالت تیراژ اولیه ممتازترین آلبوم‌ها در بازار موسیقی ایران به حدود 50هزار نسخه می‌رسد. هزینه تولید یک آلبوم با ۱۰ قطعه از ۱۰ تا ۳۰۰ میلیون می‌تواند شناور باشد، اما اگر یک آلبوم موسیقی توسط تهیه‌کننده‌ای حرفه‌ای که در صنعت موسیقی تعداد آنها از انگشتان یک دست هم فراتر نمی‌رود، تولید شود، بین ۱۰۰ تا ۱۴۰ میلیون تومان هزینه خواهد برد.
در کشورمان میانگین به طور سالانه 400 آلبوم موسیقی تولید می‌شود:
اما از میان 382 آلبوم منتشر شده در سال 1394، 166 آلبوم پاپ، 130 آلبوم سنتی، 35 آلبوم کلاسیک، 14 آلبوم محلی، 9 آلبوم تلفیقی، 11 آلبوم کودک و 17 آلبوم در سایر ژانرها تولید شده‌اند:
در میان بیش از 200 موسسه‌ای که مجوز تولید آلبوم را دارند، شرکت‌های نوای نوبانگ جوان، نغمه هفت اقلیم، سروش
نسیم مهر آوا، گیتی گویش، صوت آوای هنر، چکاو زنده رود، آوای سوته دلان، نای و نی، آوا خورشید، نغمه سرای روژین، فریاد نت هشتم، آوای حنانه، ماهور، نوفه و روای آذر کیمیا، فعال‌ترین ناشران حوزه موسیقی به لحاظ تعداد آثار منتشر شده، هستند و موفق به اخذ مجوز بیش از 5 آلبوم در سال 94 شدند:
اما در میان خوانندگانی که سال گذشته موفق به اخذ مجوز ار دفتر موسیقی وزارت ارشاد شدند، بر خلاف انتظار، هنرمندان موسیقی سنتی آلبوم‌های بیشتری را از خوانندگان موسیقی پاپ منتشر کرده‌اند. در میان خوانندگان سالار عقیلی با 8 آلبوم مجوز گرفته درصدر خوانندگان قرار دارد و وحید تاج، محمد معتمدی و علی زند وکیلی هر یک با 3 آلبوم در رتبه بعدی قرار می‌گیرند:
به طور کلی وضعیت اقتصادی تولید آلبوم‌های موسیقی در کشورمان چندان مناسب نیست. به همین دلیل سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند روی بازار موسیقی سرمایه‌گذاری کنند، بیشتر به سراغ برگزاری کنسرت‌های موسیقی می‌روند و تمایلی برای انتشار آلبوم ندارند. عدم سودآوری در این بخش باعث شده تا برخی از ناشران فعال موسیقی در سال‌های گذشته آرام آرام صحنه را ترک کنند و به طور کلی قید ریسک سرمایه‌گذاری در بازار تولید و نشر موسیقی را بزنند. بسیاری دلیل اصلی زیان‌آور بودن این بخش از صنعت موسیقی در ایران را به عدم خرید نسخه‌های اورجینال و اصل آلبوم‌ها از سوی علاقه‌مندان موسیقی مربوط می‌دانند. مردم به دانلود کردن موسیقی عادت کرده‌اند و در این وضعیت بازار موسیقی از منظر میزان فروش اساسا تعریفی ندارد. اما در مورد خوانندگان جوان و ناشناخته چیزی نزدیک به 2 هزار آلبوم فروخته می‌شود و این رقم نسبت به جمعیت فعال در موسیقی بسیار ناچیز است. در واقع انگار عرضه آلبوم یک طرفه بوده و هیچ تقاضایی برای خرید صورت نگرفته است. این نسبت درباره خوانندگان شناخته شده و محبوب هم چندان راضی‌کننده نیست و در بهترین حالت حدود 100 هزار نسخه از آلبوم‌شان به فروش می‌رسد که باز هم رقم چشمگیر و قابل توجهی نیست.
متاسفانه در این حوزه هیچ تضمینی برای بازگشت سرمایه وجود ندارد اما با این احوال تعداد کمی از تهیه‌کنندگان دغدغه‌مند هنوز هستند که ریسک می‌کنند و تمامی هزینه‌ها را متقبل می‌شوند و به ازای کارشان چک‌های 10 ماهه، یک‌ساله و یک‌سال و نیمه از شرکت‌های پخش‌کننده دریافت می‌کنند تا بخشی از سرمایه‌گذاری‌شان جبران شود.
به خاطر شرایط نه چندان مناسب بازار موسیقی که شرح آن در سطور بالا رفت، بیشتر ناشران موسیقی تنها یا از کارهایی حمایت می‌کنند که خود تهیه‌کنندگی آن را بر عهده دارند یا از تعداد محدودی از هنرمندان نام آشنا و پرفروش حمایت می‌کنند. این در حالی است که توجه نکردن به چهره‌های جدید موسیقی، ناشران را از رسالت مهمی که در شناسایی و معرفی چهره های جدید به موسیقی کشور دارند، دور کرده است.
نگاه عمده ناشران به بازار موسیقی، صرفاً نگاهی مادی است. آنها تنها آثاری را منتشر می‌کنند که راحت به فروش می‌رسد. حال در چنین شرایط نابسامانی، هنرمند موسیقی باید پیش از عرضه کارش به خیلی مسائل بیاندیشد، اینکه اثرش را چه زمانی عرضه کند که هم زمان با نشر اثر هنرمند شناخته شده‌ای نباشد تا کارش درست عرضه شود. اما عملا بسیاری از هنرمندان نوپا و ناشناخته که اتفاقا تمایل دارند در چهارچوب‌های قانونی کشور هم فعالیت کنند، به واسطه این بازار پریشانی که تنها چند تهیه‌کننده، صفر تا صد آن را تعیین می‌کنند، با شکست‌های متوالی رو به رو می‌شوند و سر آخر هم عطای موسیقی را به لقایش می‌بخشند و به همین شکل بازار موسیقی ایران خواسته یا ناخواسته تنها محدود و البته در اختیار تام و تمام چند نام تکراری و همیشگی است و کماکان گنجشک‌های قناری‌نما در بازار موسیقی ایران خودنمایی می‌کنند.
منابع:
*برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
*فدراسیون بین‌المللی صنعت ضبط صدا و موسیقی
* دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
