سینمای فرانسه چگونه کار می‌کند؟

در ابتدای این نشست که در سالن سیف‌الله داد خانه سینما برگزار شد، ابراهیم مختاری رئیس هیئت‌ مدیره‌ی خانه‌ی سینما با ابراز امیدواری از اینکه بتوانیم از طریق بررسی ساختار سینمایی و نقش دولت در سینمای فرانسه به ساختار سینمای خودمان و نقش دولت در آن برسیم، گفت: موضوع دولت در سینمای ایران عمری به اندازه‌ی خود سینما دارد و هنوز حل نشده است. برای مثال اخیراً بیش از 1100 نفر از فیلمسازان نامه‌ای را امضا کردند مبنی بر این که اکران فیلم مستند رایگان نیست. برای مشخص شدن حق مؤلف در سینمای ایران و مسائلی از این قبیل که باید برای آنها راه‌حلی اندیشید، یک پای قضیه دولت است. امیدواریم در این دوره که آرامش در خانه‌ی سینما برقرار است، بتوانیم دست در دست مدیران نقشه‌ای برای حل معضلات سینما ترسیم کنیم.

در این نشست ژان‌میشل فرودون (روزنامه‌نگار، منتقد و مدرس سینما) در خصوص مکانیزم حمایت مالی در سینمای فرانسه توضیح داد: سازمانی که در فرانسه به سینما کمک می‌کند «مرکز ملی سینما و سمعی بصری» نام دارد که وابسته به وزارت فرهنگ است. این نهاد سیستمی مختلط است که متشکل از دست‌اندرکاران و حرفه‌ای‌های سینماست. این نهاد سینما را از دیگر رسانه‌های سمعی بصری مجزا می‌کند و فیلم‌های داستانی، مستند، کوتاه، بلند، هنری و یا تجاری را به یک چشم نگاه می‌کند و هدفش حفظ تمامیت سینماست.

سردبیر سابق مجله‌ی مشهور «کایه دو سینما» افزود: مرکز ملی سینما و سمعی بصری که اختصاراً «سن سه» خوانده می‌شود از نظر تولید و پخش و سالن‌های سینما همه‌ی بخش‌ها را تحت نظر دارد و به میراث فرهنگی سینما، تدریس سینما، جشنواره‌ها و دیگر اموری که به اشاعه‌ی سینما کمک می‌کنند، احاطه دارد.

فرودون در خصوص کارکردهای این نهاد در سینمای فرانسه توضیح داد: یکی از نقش‌های این نهاد وضع مقررات برای تولید فیلم در سینماست و دیگر نقش آن این است که از نظر اقتصادی سینما را کنترل و شفافیت ایجاد کند و در همین راستا بودجه‌ی دقیق و تعداد دقیق تماشاگران سینما را می‌توان روی سایت این نهاد مشاهده کرد.

این منتقد سینمای فرانسه در توضیح کمک‌های گزینشی سینمای فرانسه در زمینه تولید فیلم گفت: هر آنچه مربوط به این نوع کمک باشد از طریق کمیسیون‌ها که متشکل از حرفه‌ای‌های سینما هستند، انجام می‌شود. یکی از جنبه‌های مهم این کمیسیون‌ها – که تعدادشان به 25 مورد می‌رسد – این است که اعضای آن مرتب تغییر می‌کنند و تمام کسانی که در سینما فعالند حتماً در دوره‌ای عضو یکی از این کمیسیون‌ها هستند و اعضای آنها محدود به اشخاص معین نیست. یکی از تصمیم‌هایی که اخیراً در همین کمیسیون‌ها گرفته شده بخشودگی مالیاتی برای سرمایه‌گذارانی است که مراحل فنی فیلمشان در فرانسه انجام شده باشد.

فرودون مهم‌ترین منبع تأمین بودجه فیلم‌ها در فرانسه را تلویزیون دانست و گفت: قانون تمام شبکه‌های تلویزیونی را وادار می‌کند که سه و نیم درصد درآمدشان را در سینما سرمایه‌گذاری ‌کنند. البته شبکه‌ی مشهور «کانال پلوس» که درآمد زیادی دارد، موظف است 20 درصد از درآمدش را به این کار اختصاص دهد. به علاوه، این شبکه ها باید حق پخش فیلم‌ها را خریداری کنند اما هرگز نمی‌توانند تولیدکننده‌ی اصلی یک فیلم باشند و تهیه‌کننده باید فردی سینمایی باشد. همچنین برای سرمایه‌گذاری این شبکه‌ها در هر فیلم، سقفی تعیین شده تا از این طریق در سرمایه‌گذاری فیلم‌های متعددی مشارکت کنند و با تهیه‌ی یکیT دو فیلم رفع مسئولیت نکنند.

او با بیان این که مالیات و کمک‌های تلویزیون دو منبع مهم کمک به سینمای فرانسه است، گفت: پس از این‌ها ناشران فیلم های ویدیویی یا شبکه‌های اینترنتی هم در سرمایه‌گذاری سینمایی مشارکت می‌کنند.

فرودون به وجود سینمای هنر و تجربه در فرانسه نیز اشاره کرد و گفت: نوع دیگر حمایت از سینما، حمایت از سالن‌های موسوم به هنر و تجربه است که البته ارتباط مستقیم با کیفیت هنری خود فیلم‌ها دارد.

او افزود: شکل دیگر حمایت، حمایت از آژانس توسعه‌ی سینما در استان‌های مختلف فرانسه است که به توزیع فیلم‌ها در تمام استان های کوچک و بزرگ نظارت می‌کند تا از این طریق دموکراسی در نمایش فیلم در تمام خاک فرانسه رعایت شود.

این منتقد سینما در خصوص فعالیت دیگر «سن سه» در سینمای فرانسه توضیح داد: این نهاد می‌تواند در زمینه توسعه تکنولوژی هم کمک کند مثلاً زمانی که سینماها از حالت نگاتیو به دیجیتال تغییر پیدا کردند در این زمینه به سینماداران – به خصوص سالن‌هایی که سرمایه‌ی کافی برای این کار نداشتند – کمک و هزینه‌ی آن را از جیب پخش‌کننده‌ها که با این اتفاق سود بیشتری به دست می‌آوردند، تأمین کرد.

در ادامه‌ی این نشست تخصصی، آنی‌یس دو ویکتور (نویسنده‌، پژوهشگر و مدرس سینما) درباره‌ی سیاست‌گذاری دولت فرانسه در امور سینمایی، با اشاره به اینکه دولت بصورت قانونی -برای کمک و نه ایجاد مانع – در سینما دخالت می‌کند، گفت: دولت فرانسه با اراده‌ کمک و حمایت از میراث فرهنگی و مؤلفان و کمک به نشر آثار آنان وارد سینما شده است تا بتواند بین مخاطب و کار فرهنگی رابطه‌ای ایجاد کند. بنابراین به محض صحبت از دخالت دولت در سینمای فرانسه، باید از «آندره مالرو» صحبت کنیم. مالرو شصت سال پیش در زمان «ژنرال دوگل» به عنوان اولین وزیر فرهنگ فرانسه انتخاب شد و اولین کارش این بود که سینما را از زیر سلطه‌ی وزارت صنعت خارج و آن را زیرمجموعه‌ی وزارت فرهنگ کند تا از هر دو جنبه‌ی صنعتی و هنری سینما حمایت شود.

دو ویکتور ادامه داد: هدف او اتخاذ تصمیماتی بود که بدون دخالت در محتوای سینما، به جنبه‌ی هنری آن کمک کند. اولین کار مالرو این بود که برای آنچه به صنعت سینما وابسته است مالیات وضع کرد. البته قبلا هم این مالیات وجود داشت؛ با این فرق که قبلاً به صندوق وزارت دارایی می‌رفت اما از آن زمان به صندوق وزارت فرهنگ واریز می‌شود. این مالیات شامل حدود 10 درصد قیمت بلیت سینماست که برای تغذیه‌ی حسابی حمایتی به کار می‌رود. این حساب با فروش فیلم‌های پرفروش به خصوص فیلم‌های آمریکایی تغذیه می‌شود و بخشی از پولی که باید به جیب تهیه‌کننده آمریکایی می‌رفت به این حساب می‌رود.

او با بیان این که حمایت به دو شکل خود‌به‌خودی و گزینشی صورت می‌گیرد، اظهار کرد: در صورت کمک خود‌به‌خودی پولی که از فروش بلیت به دست آمده و در صندوق نگهداری شده در فیلم بعدی همان تهیه‌کننده سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین هر قدر فیلم تهیه‌کننده موفق‌تر باشد پول بیشتری برای او ذخیره می‌شود. کمک گزینشی هم که خصوصیت ویژه‌ی سینمای فرانسه است که با نام «پیش‌پرداخت روی فروش» شناخته می‌شود. برای تخصیص این پول، کمیسیونی متشکل از متخصصان سینما تشکیل شده است و سابقه‌ی آن به زمان شکل‌گیری «موج نو» در سینمای فرانسه برمی‌گردد.

این پژوهشگر درخصوص نقش دیگر آندره مالرو در سینمای فرانسه توضیح داد: کار دیگر او کمک به سالن‌های سینما بود که منجر به شکل‌گیری سینمای «هنر و تجربه» شد. بنابراین فیلم‌هایی که از نظر هنری متفاوت‌تر باشند در سالن‌هایی نمایش داده می‌شوند که از کمک مرکز ملی سینمای فرانسه برخوردار می‌شود.

دو ویکتور در خصوص تاریخچه‌ی سانسور در سینمای فرانسه نیز توضیح داد: مالرو در زمان خود، امر سانسور را در اختیار وزارت اطلاعات قرار داد و به شدت برای محتوای سیاسی فیلم‌ها در آن دوره جنگید. پس از مالرو سانسور سیاسی حذف شد و طبق مجوزی که به فیلم ها داده می‌شود سانسور فقط شامل فیلم‌هایی است که خشونت و تنفر را تبلیغ می‌کنند و در کنار آن نوعی طبقه‌بندی سنی نیز برای فیلم‌ها در نظر گرفته می‌شود.

استاد دانشگاه سوربن فرانسه، در اشاره به قوانین دیگر سینمای فرانسه در زمان مالرو برای حمایت از فیلم های سینمایی توضیح داد: اتفاق دیگری که افتاد خصوصی شدن تلویزیون‌های دولتی بود. تلویزیون نه‌ تنها تا آن زمان تنها سازمان دولتی بود، بلکه از سینما نیز تغذیه و سوءاستفاده می‌کرد و موجب کم شدن مخاطبان سینما می‌شد. بنابراین تصمیم گرفته شد که تلویزیون هم به نوعی در تولید فیلم سینمایی مشارکت کند.

این پژوهشگر سینمای فرانسه درباره‌ی ژاک لانگ دیگر چهره‌ی سیاسی در سینمای فرانسه نیز گفت: یکی دیگر از وزیران فرهنگی که به سینمای فرانسه کمک کرد، ژاک لانگ بود. کمکی که او به صنعت فرهنگ کرد این بود که انحصاری بودن تولید فیلم نزد یک ملت را از میان برداشت و آن را چندملیتی کرد.

وی ادامه داد: لانگ همچنین سیستم‌های مالی را طوری طراحی کرد که پول از صندوق‌های خصوصی برای کمک به تولید فیلم سرازیر شود و فیلم‌ها از کمک های مالی دولت بی‌نیاز شوند. مثلاً موسسه‌ای ایجاد کرد برای این که از طرف تهیه‌کننده ها نزد بانک‌ها ضامن شوند تا تهیه‌کننده بتواند وام بگیرد. همچنین کار دیگر او کمک به معافیت مالیاتی سینما بود. او همچنین صندوقی موسوم به «صندوق جنوب» تعریف کرد که وابسته به وزارت امور خارجه است و به فیلم‌های خارجی که با تهیه‌کنندگان فرانسوی تولید می‌شوند کمک می‌کند و برای سینماگران فرانسوی نیز از این طریق ایجاد اشتغال می‌کند. کار دیگر لانگ ایجاد دیپلم سینما در دبیرستان و همینطور پرداخت حقوق به بازیگران و تکنسین‌های سینمایی بین دو پروژه‌ی کاری بود تا در مدت بیکاری به شغل‌های دیگر دست نزنند.

در پایان این نشست که مریم موسوی ترجمه‌ی گفت‌وگوهای آن را بر عهده داشت، ژان‌میشل فرودون و آنی‌یس دو ویکتور به پرسش های سینماگران پاسخ دادند.