پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی،وضعیت انتشار کتاب در ایران به گواه نظر کارشناسی همه فعالان این حوزه بغرنج است. درحالی‌که جمعیت کشور در مرز 80 میلیون نفری است تیراژ کتاب‌ها در ایران به ندرت از مرز دو، سه هزار جلدی فراتر می‌رود و این در شرایطی است که میانگین تیراژ کتاب در کشور ما در حدود یک هزار جلد است.گلایه‌های متعدد ناشران کتاب از وضعیت نشر البته اگرچه ممکن است منجر به اصلاح برخی رویه‌های اداری و سازمانی در نشر شود، اما باید توجه کرد که مشکل اصلی در حوزه نشر، مساله بحران مخاطب است. ما باید باور کنیم که در ایران کتاب فروش نمی‌رود و صنعت نشر کتاب گویی رو به ورشکستگی است.اما با این همه در وضعیتی منحصربه‌فرد تعداد ناشران در ایران چهار برابر تعداد کتابفروشی‌ها است؛ 12 هزار ناشر در برابر 3000 کتابفروشی. بنا بر آمار خانه کتاب، در سال گذشته چیزی نزدیک به 73هزار عنوان کتاب با تیراژ متوسط 2090 نسخه چاپ شده است. شاید به نظر بیاید با جمع و تفریق ساده و در نظر گرفتن 20 درصد از قیمت پشت جلد کتاب برای کتابفروش بتوان به میانگین سود هر کتابفروشی دست پیدا کنیم اما پیدا کردن سهم کتابفروشی‌ها به این سادگی‌ها نیست. این رقم تنها از تولید خبر می‌دهد و ربطی به فروش ندارد. مثالش کتاب‌هایی است که با حمایت‌های مالی برخی نهادها و ارگان‌ها در تیراژ بالا چاپ می‌شوند و با همان حمایت‌ها خریداری می‌شوند و هیچ وقت وارد چرخه واقعی بازار نمی‌شوند.به هر روی این اتفاق‌ها در کنار هم موجب شده است تا وضعیت نشر و فروش کتاب در ایران به مرحله‌ای برسد که باید آن را بحرانی بنامیم.
آمار مرگ و میر و تولد کتابفروشی‌ها!
مطابق آماری که ماهنامه شهر کتاب در تابستان امسال منتشر کرده بود، از فروردین 91 تا پایان اسفند 93، در تهران 41 کتابفروشی تعطیل شده و 98 کتابفروشی جدید افتتاح شده‌اند. کتابفروشان می‌گویند در وضعیتی که مردم کتاب نمی‌خرند، با توجه به قیمت بالای سرقفلی و اجاره ملک و هزینه‌های جاری، دخل و خرج نمی‌خواند و چرخ کتابفروشی نمی‌چرخد.بنا به گفته یکی از کتابفروشان جوان تهران که با سابقه‌ای پانزده ساله اکنون اداره یکی از کتابفروشی‌های تازه‌تاسیس تهران را به عهده دارد باز کردن یک کتابفروشی به قصد کسب و کاری مستقل و سودآور، یک ایده شکست خورده است مگر در چند حالت: یک: صاحب کتابفروشی مالک باشد. دو: گذران زندگی‌اش وابسته به کتابفروشی نباشد و شغل دیگری داشته باشد. سه: با سرمایه‌ای مازاد کتابفروشی را تاسیس کرده باشد.
آمار و ارقام فروش در 94
گردش مالی و فروش ۱۵۰ میلیارد تا ۲۰۰ میلیارد تومانی صنعت نشر در شرایطی که مبلغی بیش از یک هزار و ۳۵۰ میلیارد تومان مجموع قیمت پشت جلد، ۵۹ هزار و ۱۵۸ عنوان کتاب در تیراژ میانگین ۱۹۹۷ نسخه اعلام می‌شود، دورنمایی از وضعیتی است که حوزه کتاب و فرهنگ کشور در سال ۹۴ سپری کرده است. این بازار ورشکسته و فشارهای اقتصادی مختلف اعم از مالیات، عوارض شهرداری و… که ناشران و به‌ویژه کتابفروشان را به سمت ورشکستگی یا تغییر شغل سوق می‌دهد، باعث شده تا حوزه فرهنگ و کتابخوانی کشور در سال ۹۴ حیاتی نباتی و متکی به نمایشگاه‌های کتاب و خریدهای ارشاد داشته باشد.
تیراژ کتاب‌ها در سراشیبی کاهش تصاعدی
آمار خانه کتاب نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۱۳۹۴ تا بهمن‌ماه تعداد ۳۵۰۷۲ عنوان کتاب چاپ اول در کشور منتشر شده و کتاب‌های تجدیدچاپی نیز ۲۴۰۸۶ عنوان را شامل می‌شوند. این تعداد عنوان جدید شاید در نگاه اول برای صنعت نشر یک کشور درحال توسعه مثبت و امیدوارکننده به نظر برسد، اما وقتی به ارقامی مثل میانگین ۲۳۰ صفحه‌ای و شمارگان متوسط ۱۹۹۷ نسخه‌ای در همان سال برمی‌خوریم؛ نشان می‌دهد بازار چاپ و نشر چرخه مطلوبی را در سال ۹۴ نگذرانده است. با نگاهی دقیق‌تر به این آمار مشخص می‌شود تیراژ کتاب‌های عمومی یا به‌اصطلاح غیردرسی (کلیات، فلسفه، ادبیات، هنر، علوم اجتماعی و…) عمدتا تنها در حدود ۱۰۰۰ نسخه است. این درحالی است که میانگین شمارگان کتاب‌های کمک‌درسی یا آموزشی در آمار خانه کتاب ۳۷۴۶ نسخه ذکر شده است. البته تیراژ کتاب‌های درسی نیز چندان از چالش افت در امان نبوده، چراکه نسبت به ۴۲۳۰ نسخه در سال ۹۱ و حتی آمار ۳۹۶۱ نسخه‌ای سال ۹۳ کاهش داشته است.
ازسوی دیگر، باتوجه به فراوانی نسبی عنوان‌های چاپ اول کتاب‌های ادبیات (۵۷۳۶ عنوان) در مقایسه جمع کل کتاب‌های تازه چاپ (۳۵۰۷۲ عنوان) انتظار می‌رود حوزه شعر و داستان برای صنعت نشر بتوانند نقش قابل قبولی در بازگشت سرمایه و گردش مالی این صنعت ایفا کنند. اما همان‌طور که اشاره شد تیراژ‌هایی که در بهترین حالت به ۱۰۰۰ نسخه می‌رسند؛ باعث شده تا ناشران کتاب‌های کمک‌درسی و آموزشی در رقابت با دیگر حوزه‌ها همچنان صدرنشین جدول آورده‌ها باقی بمانند. درثانی وقتی صحبت از ناشران فعال در سال ۹۴ که کتاب‌های چاپ اول یا تجدیدچاپ داشته‌اند به میان می‌آید نیز، ناشران کمک‌آموزشی باتوجه به حجم بالای کتاب‌های تجدیدچاپی (۶۹۹۲ عنوان) حتما در ۱۰ردیف اول جدول ناشران فعال قرار دارند.
بیشترین تعداد عنوان کتاب‌های چاپ اول سال ۱۳۹۴ با انتشار ۷۱۱۸ عنوان در موضوع علوم علمی بوده است. البته تجدیدچاپ ۲۲۳۸ عنوان نیز بخش دیگری از فعالیت‌های صنعت نشر در حوزه علوم عملی بوده که نهایتا تعداد عناوین منتشر شده از این حوزه در سال جاری را به ۹۳۵۶ می‌رساند. کتاب‌های کمک درسی با چاپ ۸۹۱۹ عنوان کتاب (۱۹۲۷ عنوان چاپ اول و ۶۹۹۲ عنوان تجدیدچاپ) و آثار ادبی با آمار ۸۱۵۷ عنوانی (۵۷۳۶ عنوان برای چاپ اول و ۲۴۲۱ عنوان چاپ مجدد) نیز در رتبه‌های دوم و سوم در طبقه‌بندی موضوعی کتاب‌های منتشر شده در سال ۹۴ هستند. البته تنها یکسال قبل و در سال ۱۳۹۳ کتاب‌های حوزه ادبیات با ۹۶۵۲ عنوان (۶۳۴۲ عنوان چاپ اول و ۳۳۱۰ عنوان تجدیدچاپ) با اختلافی ۳۰۰۰ عنوانی از کتاب‌های کمک‌درسی با ۵۹۶۲ عنوان (۱۹۵۲ عنوان چاپ اول و ۴۰۳۷ عنوان چاپ مجدد) پیش‌تر بوده‌اند. تعداد کتاب‌های کودکان نیز با رقم ۷۵۴۴ عنوان (۳۶۳۲ عنوان چاپ اول و ۳۹۱۲ عنوان تجدیدچاپ) و میانگین شمارگان ۳۰۵۶ نسخه، درست است که در مقایسه با سایر کتاب‌های غیردرسی (به جز ادبیات) نسبتا وضعیت بهتری دارد، اما اولا از آمار ۱۰۲۰۷ عنوانی سال ۹۳ (۴۵۸۶ عنوان چاپ اول و ۵۶۲۱ عنوان چاپ مجدد) بسیار پایین‌تر بوده است.
همچنین اگر درنظر بگیریم که کتاب‌های کودکان معمولا تمام کودکان یک گروه سنی را شامل می‌شود و با درنظر گرفتن تعداد کودکان پیش دبستانی و گروه سنی دوره آموزش ابتدایی (متولدین سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹) (یک میلیون و سیصد هزار نفر دانش‌آموز ابتدایی) و دانش‌آموزان دوره مقطع متوسطه اول و دوم (حدودا سه میلیون نفر در هر مقطع)، تیراژ ۳۰۰۰ نسخه‌ای برای کتاب‌های این حوزه باوجود بالا‌تر بودن نسبت به سایر کتاب‌های عمومی، چندان هم زیاد نیست و افت فاجعه‌آمیز تیراژ، عدم استقبال جامعه از کتاب و آمار پایین کتابخوانی را باید از همین نقطه ریشه‌یابی کرد
منبع: اقتصاد خلاق
