نرمش فرهنگی در صنعت

سیدمحمدحسین سجادی نیری*

*دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

فناوری انواع مختلفی دارد. از جمله دسته بندی‌های آن می‌توان به فناوری «سخت» و «نرم» اشاره کرد. فناوری سخت، فناوری کنترل بر «ماده» یا «طبیعت» است،  در حالی که فناوری نرم درصدد کنترل و فرماندهی بر «ذهن و روح» انسان است.  فناوری سخت بالنسبه «خنثی» است و بار ایدئولوژیک یا ارزشی ندارد، اما فناوری نرم در بعضی شاخه‌ها به غایت «جانبدار» است و بار ارزشی دارد. همچنین لازم به ذکر است که انتقال فناوری‌های نرم، دشوار و گاه غیرممکن است.

صنایع فرهنگی را می‌توانیم ترکیبی از نقاط مشترک فرهنگ، فناوری و اقتصاد بدانیم. فناوری فرهنگی، معمولاً بر مبنای صنایع فرهنگی تعریف می‌شود. اما مانند هر صنعت دیگری، صنایع فرهنگی هم نیازمند فناوری هستند. در عین حال که فناوری فرهنگی، فناوری است که عمده‌ترین کاربرد آن، در صنایع فرهنگی باشد.

صنایع فرهنگی گونه‌ای از صنعت هستند که به خلق ایده، تولید و توزیع محصولات و خدماتی می‌پردازند که ماهیت فرهنگی دارند و مخاطب آن‌ها جنبه‌های فرهنگی فرد و جامعه است. این صنایع دانش‌بنیان هستند و قابلیت زیادی برای ایجاد شغل دارند. از آن‌جایی که تولید فرآورده‌های فرهنگی بر خلاقیت، مهارت، و استعداد فردی استوار است، صنایع فرهنگی را صنایع خلاق نیز می‌نامند.

معنی حامل در صنایع فرهنگی را می‌توان به این صورت دانست که فرآورده‌های  فرهنگی به طور عمده در زمره‌ی فرآورده‌های نرم قرار می‌گیرند؛ اما معمولاً از طریق یک حامل انتقال می‌یابند که ممکن است سخت‌افزاری باشد. مثلاً فیلم سینمایی یک فرآورده‌ی صنعت فرهنگی است که ماهیت نرم دارد، اما از طریق حاملی به نام لوح فشرده جابه‌جا شده و به فروش می‌رسد. در ضمن، در صنایع فرهنگی باید بین حامل و محمول تفاوت قائل شویم.

از سوی دیگر، فرآورده‌های  فرهنگی، خود به عنوان ظرف عمل می‌کنند که دارای مظروفی است و آن محتوای فرآورده فرهنگی است.  مثلاً فیلم سینمایی یک فرآورده‌ی صنعت فرهنگی است که دارای محتوا و پیامی است. ولیکن تولید فیلم، بالنسبه مستقل از محتوا (مظروف)، نیازمند فناوری است. ظرف و مظروف نیز از جمله مواردی هستند که در صنایع فرهنگی باید برای آن تفاوت قائل شویم.

صنایع فرهنگی انواع مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به نمایش و تئاترها، سینما، مد، گردشگری (فرهنگی، بین‌المللی، بومی)، دکوراسیون، طراحی (طراحی لباس، طراحی صنعتی، طرحی هنری و نوع محصول)، معماری، ورزش، اوقات فراغت، ادبیات (داستان، رمان، شعر)، موسیقی، چاپ و نشر (مجازی و کاغذی) و رسانه (شامل رادیو، تلویزیون، روزنامه، نشریات) اشاره کرد.

اهمیت صنایع فرهنگی از منظرهای اقتصادی، فرهنگی، دفاعی، نوآوری و خلاقیت، اجتماعی، زیست‌محیطی و هویت ملی موردتوجه است. منظر اقتصادی اشتغال‌زایی، تولید ثروت، درآمدزایی و گردش مالی، مبادلات خارجی، فقرزدایی و مشارکت در توسعه پایدار را در خود دارد.

منظر فرهنگی شامل صدور فرهنگ ایرانی_اسلامی به جهان، دفاع فعال از فرهنگ و حفظ تنوع فرهنگ بومی و ملی است. کمک به جریان آزاد ایده‌ها، خلق مفاهیم  نوآوری نیز از جمله مواردی است که در راستای نوآوری و خلاقیت مورد توجه قرار می‌گیرد.

از منظر دفاعی پشتوانه امنیت و اقتدار ملی و صدور پیام انقلاب و از منظر اجتماعی بهبود فرهنگ عمومی، افزایش خودباوری، پرورش همبستگی و اتحاد بررسی می‌شود. همچنین هویت ملی با حفظ میراث و حفظ ارزش‌ها و زیست‌محیطی با سازگاری با محیط‌زیست موردتوجه است.