پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، این مقاله در پاسخ به دو مقالۀ «آسیب‌ها و چالش‌های مفهومی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان» و «آسیب‌شناسی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان از منظر سازوکارهای اجرایی» نوشته‌ی سیما رفسنجانی‌نژاد نگاشته شده است.
مقدمه
این نوشتار از منظر صندوق نوآوری و شکوفایی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای درگیر در اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و در پاسخ به دو مقالۀ «آسیب‌ها و چالش‌های مفهومی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان» و «آسیب‌شناسی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان از منظر سازوکارهای اجرایی» نوشته‌ی سیما رفسنجانی‌نژاد نگاشته شده است. ساختار مقاله شامل دو بخش چالش‌های مفهومی و چالش‌های اجرایی است که متناظر با مطالب دو مقالۀ مذکور تدوین شده‌اند.
1. چالش‌های مفهومی
- درک نادرست از اقتصاد دانش‌بنیان
در مقالۀ اول به درک نادرست از اقتصاد دانش‌بنیان اشاره شده و در توضیح آن تمرکز روی high-tech و نیز در نظر نگرفتن حوزۀ خدمات دانش‌بنیان در میان فهرست دسته‌های دانش‌بنیان بیان شده است.
در این زمینه، توجه به دو نکتۀ زیر ضروری است:
- فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان شامل محصولات و خدمات دارای فناوری بالا[1] و متوسط به بالا[2] است. با توجه به اینکه «شرکت‌های تولیدکنندۀ کالاها و خدمات دانش‌بنیان» و «شرکت‌های صنعتی دارای فعالیت دانش‌بنیان» نیز در قانون در نظر گرفته شده‌اند، کاملاً آشکار است که در رویه‌های اجرایی این قانون به نفوذ فناوری‌های پیشرفته در صنایع مختلف نیز توجه شده است.
- در ویرایش سوم فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان، «خدمات تخصصی و مشاوره‌ای» در حوزۀ فناوری اطلاعات در نظر گرفته شده است. همچنین «خدمات تجاری‌سازی» نیز به‌عنوان دسته‌ای جدید به این فهرست اضافه شده است. این امر نشان از توجه به خدمات دانش‌بنیان در کنار محصولات دانش‌بنیان دارد.
- تغییر تمرکز از شرکت‌های کوچک به شرکت‌های بزرگ صنعتی
اگرچه درصد زیادی از شرکت‌های دانش‌بنیان را شرکت‌های نوپا تشکیل می‌دهند، با تلاش‌های صندوق نوآوری و شکوفایی در ترویج مفاهیم دانش‌بنیانی در میان شرکت‌های بزرگ صنعتی و نیز جذب و دانش‌بنیان شدن شرکت‌های بزرگ، تعداد «شرکت‌های تولیدکنندۀ کالاها و خدمات دانش‌بنیان» و «شرکت‌های صنعتی دارای فعالیت دانش‌بنیان» نیز رو به افزایش است. با توجه به تأثیرگذاری جدی شرکت‌های بزرگ صنعتی در اقتصاد، بایستی تلاش و توجه نهادهای مرتبط بیشتر روی این شرکت‌ها متمرکز شود و سازوکارهای حمایتی و تقویتی مناسب برای این شرکت‌ها توسعه یابد.
- نگاه فازی به شرکت‌های دانش‌بنیان
استفاده از نظام رتبه‌بندی به جای نگاه صفر و یک به شرکت‌های دانش‌بنیان، پیش از این در جلسه‌های متعدد در معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی با حضور نمایندگانی از نظام‌های مختلف ارزیابی و رتبه‌بندی در کشور بررسی و تحلیل شده است. اما به دلیل نبود نظام رتبه‌بندی مناسب، مشکلات اجرایی ارزیابی و رتبه‌بندی و نیز دشواری‌های طراحی سازوکارهای تشویقی متناسب با نظام رتبه‌بندی، تاکنون عملیاتی نشده است.
- حکمت قانون دانش‌بنیان و تفاوت با دیگر کشورها
با توجه به محدودیت منابع در دسترس برای حمایت از توسعۀ فناوری، چاره‌ای جز انتخاب از میان حدود 90هزار بنگاه فعال در سطح کشور وجود ندارد. از سوی دیگر، بیشتر سیاست‌های توسعۀ فناوری کشور، سیاست‌های افقی هستند که اولویت خاصی را مشخص نمی‌کنند؛ به جز نقشۀ جامع علمی کشور که تقریباً همۀ حوزه‌های فناوری را در میان اولویت‌های کشور جای داده است. ازاین‌رو، بایستی سازوکاری برای شناسایی و انتخاب بنگاه‌های فناوری‌محور قوی و دارای نقش و تأثیر جدی در توسعۀ فناوری و به‌واسطۀ آن توسعۀ اقتصادی کشور طراحی و اجرا می‌شد. قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، گامی است در این جهت و امید می‌رود با به نتیجه رسیدن طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیانِ تحت حمایت این قانون طی 3 تا 5 سال آینده، شاهد تأثیر اقتصادی و فناورانۀ این سازوکار حمایتی طراحی شده باشیم.
2. چالش‌های اجرایی
- از بین رفتن استقلال تصمیم صندوق نوآوری و شکوفایی
در مقالۀ دوم به خوبی به مشکل «عدم استقلال صندوق نوآوری و شکوفایی» اشاره شده است. یکی از چالش‌های مهم پیش روی صندوق طی نزدیک به 3 سال فعالیت جدی این سازمان، خطر از دست دادن استقلال تصمیم در فرایند تصمیم‌گیری طرح‌ها بوده است. فضای بیرونی صندوق با انواع فشارهای سیاسی ـ رسانه‌ای و اجرایی ـ مالی درصدد تصمیم‌گیری برای صندوق برمی‌آید تا فرآیند کارشناسی روی طرح‌ها و ارزیابی بازار، فنی، مالی، اقتصادی و مدیریتی طرح‌ها طی نشود. این امر نتیجهای جز فساد و شکست طرح‌ها نخواهد داشت و این در حالی است که مسئولیت پاسخگویی صندوق بر عهدۀ هیئت عامل صندوق است.
- ایجاد شرکت‌های وابستۀ به‌ظاهر خصوصی توسط نهادهای دولتی و ارائۀ درخواست شرکت‌های خصولتی برای دریافت تسهیلات صندوق
در مقالۀ دوم به‌درستی به «فشار خصولتی‌ها» و درنتیجه ایجاد فساد و رانت اشاره شده است. برخی نهادها و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی، به ایجاد شرکت‌های وابسته روی آورده‌اند که در ظاهر خصوصیاند، اما سهام آن‌ها کاملاً تحت کنترل آن دستگاه و نهاد حاکمیتی و دولتی است. این نهادها، شرکت‌های مذکور را به سمت دانش‌بنیان شدن و استفاده از تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی سوق می‌دهند. این موضوع صریحاً با قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مغایرت دارد و به برگشت اعتبارات ویژۀ بخش خصوصی و تعاونی دانش‌بنیان به بخش‌های دولتی و حاکمیتی منجر میشود.
- ایفای نقش غیرمستقیم صندوق نوآوری و صندوق مادر برای صندوق‌ها
به‌واسطۀ انباشت تقاضای شرکت‌های دانش‌بنیان، صندوق نوآوری و شکوفایی در سال‌های ابتدایی فعالیت خود چاره‌ای جز اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان نداشته است. اما اکنون پس از گذشت نزدیک به 3 سال از فعالیت جدی صندوق و اعطای تسهیلات به بیش از 1000 شرکت دانش‌بنیان شرایط برای توجه به رویکردهای غیرمستقیم تأمین مالی فراهم شده است. برای مثال از سال 94 بحث مشارکت و سرمایه‌گذاری خطرپذیر در صندوق مطرح و اجرایی شده است. همچنین با توجه به انتقال دبیرخانۀ کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری به صندوق نوآوری، صندوق نوآوری و شکوفایی نقش مادر و رگولاتوری را برای این صندوق‌ها ایفا می‌کند. تاکنون مجوز 7 صندوق پژوهش و فناوری اعطا شده و 25 درخواست نیز در دست بررسی است. همچنین صندوق با اعطای تسهیلات به این صندوق‌ها، اقدام به تقویت آن‌ها برای ارائۀ خدمات به شرکت‌های دانش‌بنیان کرده است. به‌علاوه صندوق تعاملاتی با بانک‌های مختلف داشته و در کنار اعطای تسهیلات مستقیم به شرکت‌ها، خدمات ضمانت‌نامه و لیزینگ نیز به آن‌ها ارائه می‌کند. ازجمله خدمات نوین صندوق نیز می‌توان به خدمات توانمندسازی و خدمات تأمین دفاتر کاری اشاره کرد که به‌نوعی حمایت غیرمستقیم از شرکت‌های دانش‌بنیان است. صندوق در برنامه‌های آتی خود، اهرمی کردن منابع خود برای تأمین مالی جمعی، جلب و هدایت سرمایه‌های مردمی به سمت توسعۀ فناوری، همکاری با قطب‌های اقتصادی و نیز تعامل با ایرانیان مقیم خارج را مدنظر دارد.
متون سیاستی منتشر شده در شمس، بیانگر دیدگاه نویسندگان بوده و لزوما نظر این شبکه نیست.
منبع: کالتک
