پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، اسباب‌بازی، کالای فرهنگی استراتژیکی است که در ایران جنبه سرگرم‌کنندگی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته و تأثیرات فرهنگی آن تا حد زیادی زیر سایه سرگرم‌کنندگی، مغفول باقی مانده است. یکی از مراکزی که وظیفه‌اش، نگاه فرهنگی، آموزشی و تربیتی به اسباب‌بازی است، شورای نظارت بر اسباب‌بازی است. شاید خیلی از خانواده‌های ایرانی هنوز از وجود این شورا و وظایت آن باخبر نباشند. محسن حموله مدیر کل مرکز سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای و سرپرست دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری، که دبیر چهارمین جشنواره ملی اسباب‌بازی نیز هست،
20 سال از تشکیل شورای نظارت بر اسباب‌بازی گذشته است. الان شورا و وظایفش چقدر برای خانواده‌های ایرانی شناخته شده است؟
شورای نظارت بر اسباب‌بازی از نظر قانون و دستورالعمل بسیار کامل و جامع است. اگر هر یک از اعضای شورا که به عنوان شورای سیاست‌گذاری از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین شده‌اند به وظایف و نقش خود توجه و اهمیت بدهند قطعاً نتایج بهتری را در جامعه و خانواده‌ها شاهد خواهیم بود. در اولین جلسه شورای نظارت بر اسباب‌بازی ضرورت تشکیل یک اتحادیه مستقل در حوزه اسباب‌بازی مصوب شد، اما از آن زمان تاکنون نتوانسته‌ایم این ضرورت واجب را اجرا و عملیاتی کنیم. نبود یک اتحادیه مستقل در حوزه اسباب‌بازی باعث ایجاد مشکلاتی برای این قشر شده است. قطعاً اطلاع دارید مسئولیت اسباب‌بازی‌های وارداتی و خارجی را اتحادیه خرازی‌ها و مسئولیت اسباب‌بازی‌های تولید داخل را اتحادیه نایلون و پلاستیک بر عهده دارند. برخی از اقلام اسباب‌بازی زیرمجموعه هیچ یک از این دو اتحادیه قرار نمی‌گیرند.
این تعدد مراکز به عدم تصمیم‌گیری درست منجر نمی‌شود؟
به نظر من کار ملی عزم ملی هم نیاز دارد. شورا در حد و توان خود توانسته اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها را داشته باشد، اما این برای اطلاع‌رسانی در حوزه اسباب‌بازی و آگاهی خانواده‌ها کافی و جامع نیست. شورا از سال 1391 هولوگرام اسباب‌بازی ایرانی را مصوب و اجرا کرده است. این هولوگرام شناسنامه اسباب‌بازی ایرانی است که به مخاطبان اطلاع می‌دهد که این چه نوع اسباب‌بازی است، تیراژ، نام تولیدکننده و… آن چیست. خانواده‌ها از طریق ارسال شماره هولوگرام به سامانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی به شماره 300074010 می‌توانند از جزئیات و اطلاعات اسباب‌بازی خریداری شده آگاه شوند.
این سامانه برای مخاطبان در حوزه اسباب‌بازی به عنوان یک مرجع قابل استفاده است. تعداد 146 واژه در این سامانه با موضوع اسباب‌بازی تعریف شده که علاقه‌مندان می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. سال گذشته نیز طرح شناسنامه‌دار شدن اسباب‌بازی‌های ایرانی با همکاری مدیران کل کانون استان‌ها، وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتحادیه‌های مرتبط در سطح کشور اجرا شد.
در این طرح برچسب‌هایی تهیه و مقرر شد فروشندگان در سامانه اینترنتی شورا ثبت‌نام کنند و کد رهگیری 17 رقمی فروشگاه خود را دریافت کنند و این برچسب را برای آگاهی خانواده‌ها در مدخل ورودی فروشگاه خود نصب کنند تا خانواده‌ها آگاه باشند که اسباب‌بازی ایرانی باید برچسب هولوگرام شورای نظارت را داشته باشد.
تا آنجایی که ما اطلاع داریم والدین هنگام مراجعه به فروشگاه اسباب‌بازی از هولوگرام شورا سؤال می‌کنند. فرهنگ استفاده از اسباب‌بازی مناسب در حال شکل‌گیری است و تأثیرات آن تقریباً ملموس است. میزان مراجعه خانواده‌ها به سامانه پیامکی شورا برای اطمینان از اصالت و محتوای اسباب‌بازی مؤید این مهم است.
تا حالا دیده‌اید خانواده‌ای برای خرید اسباب‌بازی برای فرزندش به دنبال تأیید شورا باشد؟
همان‌گونه که عرض کردم خانواده‌هایی که از هولوگرام شورا مطلع هستند، قطعاً پیگیری می‌کنند، اما لازم است از طریق جراید، رسانه ملی و… توجه بیشتری شود. سامانه پیام کوتاه دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی ایجاد شده است. این سامانه اطلاعات مفیدی در حوزه اسباب‌بازی کودکان در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد. به طور مثال با ارسال عدد 4 لیست اسباب‌بازی‌های مناسب کودک چهارساله برای مخاطب ارسال می‌شود.
ما در کشور چند استاندارد در زمینه اسباب‌بازی داریم؟
استاندارد 6204 را سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تدوین کرده است که از سال 1382 رعایت آن برای کلیه اسباب‌بازی‌های تولید داخل و وارداتی الزامی‌است. اسباب‌بازی‌های تولید داخل با رعایت این استاندارد می‌توانند نشان ملی استاندارد را دریافت کنند و در بسته‌بندی محصول به کار ببرند. متولی استاندارد اسباب‌بازی سازمان ملی استاندارد است.
شورا به دنبال ایجاد نشان سلامت و یا رده‌بندی سنی برای اسباب‌بازی بوده و اگر قرار است این اتفاق انجام شود چه زمانی شاهد اجرایی شدن آن خواهیم بود؟
بله؛ با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که کارگروهی در حوزه اسباب‌بازی دارد و انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایرانی که سال گذشته مجوز فعالیت کشور خود را از وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی اخذ کرده است، تعامل و همکاری برقرار است. برای تعیین گروه سنی در حوزه اسباب‌بازی قرار است اقداماتی انجام شود. برای این کار لازم است کار پژوهشی و میدانی صورت گیرد. به دنبال آن هستیم که امسال در جشنواره ملی اسباب‌بازی در بخش نمایشگاه تخصصی شرکت‌ها چیدمان اسباب‌بازی و تولید خود را بر اساس گروه‌های سنی و گروه‌های شش‌گانه‌ای که شورای نظارت بر اسباب‌بازی تعیین کرده است تنظیم کنیم. این گروه‌های شش‌گانه اسباب‌بازی شامل حرکتی مهارتی، آموزشی و کمک آموزشی، فکری، فرهنگی هنری، کمک‌درمانی و الکترونیکی و رایانه‌ای است. البته پروژه‌ای به نام کانون نماد هم در سال جاری پیشنهاد شده و مراحل تدوین آن در حال انجام است که امیدوارم با نظر مساعد مسئولان این پروژه به سرانجام برسد. هدف این پروژه اطمینان‌بخشی به خانواده‌ها از طریق اعلام اعتبار محصول به شکل کارشناسی محصولات است و بخشی از اعتبار آن به صورت نمره‌هایی از سوی خریداران در یک سامانه اینترنتی دریافت و به نمره نهایی محصول ملحق خواهد شد.
ارزش تقریبی بازار اسباب‌بازی کشورمان چقدر است؟
در پنج سال اخیر سهم سرانه مصرف اسباب‌بازی به صورت میانگین در جهان 34 دلار بوده که در اروپا 250 دلار، در آمریکا 350 دلار، در چین 6.3 دلار و در ایران 10 دلار است. بر اساس شواهد موجود و بررسی میدانی، اسباب‌بازی ایرانی 15 درصد از اسباب‌بازی‌های موجود در سطح بازار را به خود اختصاص می‌دهد.
چند درصد از بازار اسباب‌بازی ایران در اختیار اسباب‌بازی‌های خارجی است؟
همان‌طور که در سؤال قبل اشاره کردم، سهم اسباب‌بازی ایرانی در بازار 15 درصد است و حجم بسیار زیادی از اسباب‌بازی بازار تا قبل از نوسانات نرخ ارز، اسباب‌بازی وارداتی و خارجی بوده است.
بیشترین واردات اسباب‌بازی از کدام کشور انجام می‌شود؟
اگر منظورتان بیشترین واردات اسباب‌بازی از کدام کشور‌ها است باید عرض کنم، طبق آماری که شورای نظارت بر اسباب‌بازی در پایان سال 96 به دست آورده ما از 28 کشور واردات اسباب‌بازی داشته‌ایم که پنج کشور اول به ترتیب چین با 90 درصد و ترکیه، آلمان، هنگ‌کنگ و امارات بوده‌اند که قسمت عمده این واردات از گمرک‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان و تهران انجام کشور می‌شود.
چند درصد از واردات اسباب‌بازی در ایران را واردات قانونی و چند درصد دیگر را قاچاق تشکیل می‌دهد؟
از سال 1381 درباره واردات اسباب‌بازی از مبادی قانونی باید شورای نظارت بر اسباب‌بازی اعلام نظر کند. برای تسهیل در کار ارباب رجوع، شورا در استان‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان و تهران دفتر راه‌اندازی کرده است تا در کوتاه‌ترین زمان، اگر پرونده‌ها مشکلی نداشته باشد برای آن‌ها رأی فرهنگی صادر شده و کالا ترخیص شود. درباره بحث قاچاق اسباب‌بازی و حجم آن باید ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اظهار نظر کند، چون نهاد متولی این حوزه است، اما آنچه از مبادی قانونی وارد شده در سال 96 تعداد 3458 پرونده بوده است که با تنوع زیاد بررسی و درباره آن‌ها اعلام نظر شده است. تقریباً می‌توان گفت: در حال حاضر ماهانه نزدیک به 8 میلیون دلار (سالی 100 میلیون) اسباب‌بازی وارد کشور شده است.
شورا توان نظارت بر اسباب‌بازی‌های قاچاق را دارد؟
یکی از وظایف شورا نظارت بر عرضه و فروش در سطح بازار است. البته لازم است برای انجام این کار با سازمان‌ها و نهاد‌های متولی، هماهنگی و جلسه‌های کاری برگزار شود. در سال گذشته کمیسیون ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان تهران با همکاری شورای نظارت از 254 فروشگاه در سطح تهران بازدید به عمل آورده و بازرسان نکات ارشادی را به فروشندگان متذکر شدند، اما این کار باید به صورت مستمر از سوی سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در طول سال انجام شود. البته بحث قاچاق همان‌طور که عرض کردم باید از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز پیگیری شود. این ستاد در کل کشور دارای کمیسیون است که می‌تواند فعالیت خوب و مؤثری داشته باشد. با توجه به عدم حساسیت دستگاه‌های نظارتی و عدم تعامل سایر دستگاه‌ها درباره اجرای قانون پیشگیری از قاچاق اسباب‌بازی، ورود اسباب‌بازی‌های ممنوعه و قاچاق در سطح بازار، از این رو با عنایت به مصوبات کارگروه اسباب‌بازی در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، موضوع نظارت بر واحد‌های صنفی با همکاری دستگاه‌های نظارتی در دستور کار دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی قرار گرفته است و با تشکیل تیم بازرسی مشترک (آزمایشی) با حضور قاضی تعزیرات حکومتی، بازرس شورای اصناف و کارشناس دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی اجرای طرح بازرس فرهنگی از واحد‌های صنفی در چند نوبت به عمل آمده و گزارش کار آن به دستگاه‌های مرتبط ارسال شده است.
چه راهی برای افزایش سهم اسباب‌بازی ایرانی وجود دارد؟
رفع مشکلات پیش روی تولیدکنندگان داخلی، مواردی، چون افزایش قیمت تمام‌شده به علت نوسانات قیمت مواد اولیه، بالا بودن دستمزد کارگر، تیراژ پایین تولید، کمبود نیروی انسانی متخصص در زمینه طراحی اسباب‌بازی، تولید و کپی‌کاری، ناتوانی در رقابت با اسباب‌بازی وارداتی در زمینه کیفیت و قیمت و همچنین نبود سیاست‌های تشویقی است که باید شورای نظارت و همچنین نهاد‌های دیگر به آن توجه کنند. مثلاً سهم ارزش افزوده مالیات بر اسباب‌بازی‌های ایرانی باعث افزایش قیمت نهایی شده است. اگر اسباب‌بازی را یک کالای فرهنگی در نظر بگیریم، بهتر است همانند کتاب از مالیات معاف شود و یا مؤسسات مالی و اعتباری باید توجه و حمایت بیشتری برای تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایرانی در نظر بگیرند. در کشور ما ساز و کار ارتباط میان طراح، سرمایه‌گذار، تولیدکننده و مصرف‌کننده بر اساس تیراژ بالا شکل نگرفته است لذا باید موضوع اسباب‌بازی مورد توجه دولت و نهاد‌های مرتبط قرار گیرد و به عنوان یک صنعت و حامل فرهنگی در نظر گرفته شود.
چرا هنوز میان ساخت اسباب‌بازی ایرانی و تولید انیمیشن ایرانی ارتباط صنعتی برقرار نشده است؟
مسیر ورود به تولید فرهنگی از ابداع و خلق مفهوم کلی فرهنگی آغاز می‌شود که آن مفهوم تابعی از مفاهیم عمیق فرهنگی کشورمان است. وقتی محل صدور و آغاز یک ایده از یک نقطه شروع می‌شود، طبیعتاً محصولات ناشی از آن دارای ریشه‌ای مشترک هستند و با یکدیگر قرابت و همگرایی پیدا می‌کنند. در سال‌های اخیر محل تولید ایده‌های ناب و بکر فرهنگی معمولاً جداگانه بوده است و عملاً سنخیتی در محصول با یکدیگر نداشتند. این ساز و کار در کانون در حال اصلاح است و مدیریت جدید، پیوست‌های فرهنگی را شرط آغاز پروژه‌های تولیدی می‌داند که رویکردی درست و ضروری است.
گفته می‌شود حتی معدود اسباب‌بازی‌های ایرانی که بر اساس انیمیشن‌های معروف داخلی ساخته شده‌اند، محصول کشور چین هستند. این درست است؟
این که کالایی در کشور چین و به سفارش ایران تولید شده باشد معنایش این نیست که آن کالا محصول چین است. برای ایجاد یک محصول زمینه‌های زیادی از ایده‌پردازی و تولید مفهوم تا بازاریابی و فروش مویرگی فراهم می‌شود تا کالا به محصول تبدیل شود. بدون این زمینه‌ها تولید شکل نمی‌گیرد. هر چند بهتر است تولید کالا هم در داخل کشور انجام شود تا هم از خروج ارز جلوگیری شود و در داخل هم دانش تولید و ثروت انباشته شود، اما سفارش به خارج هم یکی از روش‌های تولید است که در اکثر کشور‌های جهان انجام می‌شود.
محبوب‌ترین کاراکتر‌های انیمیشن خارجی و ایرانی در بازار اسباب‌بازی‌های ایران کدامند؟
بیش از 200 کاراکتر عروسک از ابتدای تشکیل تاکنون در شورای نظارت بر اسباب‌بازی ثبت و گواهینامه برای آن صادر شده است. از این عروسک‌ها می‌توان به عروسک‌های انیمیشن شکرستان، کلاه قرمزی، مدرسه موش‌ها و جناب‌خان اشاره کرد. از نمونه‌های خارجی هم می‌توان به عروسک‌های انیمیشن ماشین‌ها، مینیونز و… اشاره کرد؛ البته محبوبیت این کاراکتر‌ها در مقبولیت عرضه برای فروش ارزیابی می‌شود که این آمار عمدتاً در اختیار واردکننده یا تولیدکننده است. از منظر شورا تسریع در ثبت و تعداد تولید از یک کاراکتر می‌تواند ملاک محبوبیت آن باشد.
چرا نتوانسته‌ایم پشتیبانی خوبی از خلق شخصیت‌های ایرانی در حوزه اسباب‌بازی داشته باشیم؟
همان‌طور که بیان شد در کشور ما پیوست‌های فرهنگی مناسبی در تولید محصولات ایجاد نشده است و باید این ساز و کار تغییر کند و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در درون خود در حال تدوین ساز و کاری جدید برای ایجاد پیوست فرهنگی محصولات خودش است.
منبع: آنا
