صنایع دستی نیازمند دستگیری

به گزارش فناوری فرهنگی، صنایع دستی به عنوان یکی از بارزترین تجلی گاه‌های فرهنگ و هنر ملی یک سرزمین محسوب می شود با توجه به این رویکرد می توان گفت که صادرات صنایع دستی به عنوان یکی از صنایع خلاق در دنیای کنونی به غیر از مزایا و منافع اقتصادی آن، به نوعی صادرات فرهنگ ملی و گسترش جهانی و جهان شمول کردن آن است. هر ساله روز 20 خرداد ماه به عنوان روز جهانی صنایع دستی در تقویم کشور ما هم ثبت شده است تا به نوعی یادآوری باشد که بتوان برای یک روز هم که شده این موضوع و این صنعت تیتر شود و مطلبی را در جراید و نگاه های کارشناسانه به خود اختصاص دهد.

صنایع دستی به عنوان یک هنر- صنعت از مصادیق انکار ناپذیر اقتصاد مقاومتی است به طوری که با بررسی ابعاد این پدیده به وضوح می توان مصادیق اقتصاد مقاومتی را در آن مشاهده کرد. شاید با شنیدن اخبار از متولیان امر صنایع دستی و مسئولان دولتی، گمان رود که حال صنایع دستی خوب است، اما به قول معروف تو باور نکن! این هنر – صنعت با داشتن 295 رشته و زیر رشته توانسته است که ایران را در زمره غنی ترین کشور های دارای این حرفه قرار دهد ولی وضعیت ما بیمار است.

با اینکه اقدامات بسیاری در مرتفع ساختن مشکلات صنایع دستی که شامل رفع موانع تولید، بسته بندی، استانداردسازی، صادرات، بازرگانی و حمایت از تولید می شود اما همچنان بعد از گذشت 10سال از ادغام سازمان صنایع دستی به سازمان میراث فرهنگی هنوز مشکل اولیه و ابتدایی این حوزه کماکان باقی مانده است. همچنان مشکلات اولیه هنرمندان مانند نداشتن بیمه، عدم امنیت شغلی و هم چنین نبود آمار واقعی از میزان ارزش وزنی و ریالی تولیدات در کشور، نبود آمار مدقن از تعداد واقعی کارگاه ها و هنرمندان، عدم سازماندهی و درجه بندی کیفیت تولیدات، نبود مطالعات دقیق و علمی در مورد بازاریابی، بازارسازی و بازارگردانی داخلی و خارجی و فراموش شدن بسیاری از هنرهای ملی و… از مسائل اصلی و روزانه این حوزه در کشور شده است. همچنین بر اساس آمار مستخرج از سالنامه های آماری سازمان توسعه تجارت و همچنین آمار های سالیانه مرکز ملی فرش ایران که به صورت نمودار در زیر آمده است، می توان گفت که روند صادرات صنایع دستی در یک دهه گذشته با روند کاهشی روبرو بوده است که این روند کاهشی ناشی از پیچیدگی های مسائلی است که در این حوزه وجود دارد.

نمودار 1: میزان وزنی صادرات صنایع دستی بین سال های 1385 تا 1393

نمودار 2: میزان صاردات صنایع دستی از سال 1385 تا 1393 به میلیون دلار

رتبه آخر صنایع دستی در صادرات غیرنفتی سال 94!

بررسی آمار صادرات غیرنفتی در سال 1394 نشان می دهد در بین پنج گروه صادراتی، بخش فرش و صنایع دستی با صدور 12 هزار تن به ارزش 333 میلیون دلار، جایگاه آخر را به دست آورده و تنها سهم 8/ 0درصدی را از آن خود کرده است؛ موضوعی که نشان می دهد ایران از پتانسیل صادرات فرش و صنایع دستی در سال‌های گذشته مغفول گشته و این هنر صنعت را از اولویت خود خارج کرده است.

این درحالی است که جدول آماری سازمان توسعه تجارت ایران، در سال 1393 مجموع صادرات فرش و صنایع دستی کشور 18 هزار تن و ارزش آن 386 میلیون دلار بود. مقایسه عملکرد بخش فرش و صنایع دستی در سال 94 با سال 93، کاهش 30 درصدی را از نظر وزن و افت 14 درصدی را از لحاظ ارزش نشان می دهد. بر پایه این جدول، مجموع صادرات غیرنفتی کشور در سال 1394 با داشتن وزن 93 میلیون و 520 هزار تن و ارزش 42 میلیارد و 415 میلیون دلار، در همسنجی با عملکرد سال پیش از آن، از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب هفت و 16 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در مدت 12 ماهه سال1393، ایران 100 میلیون و 758 هزار تن صادرات غیرنفتی به ارزش 50 میلیارد و 561 میلیون دلار داشت.

به عنوان مثال به یکی از بزرگترین و مشهورترین صنایع دستی ایران یعنی صنعت فرش که به نوعی برند صنایع دستی ایران محسوب می شود می توان اشاره کرد و وضعیت اسف بار آن را مصداقی آورد برای وضعیت کلی صنایع دستی در ایران.

نگاهی به وضعیت صادرات فرش

وضعیت فرش در سال های اخیر مبین این نکته است که بین سال های 1388 تا 1393 که تحریم های شدیدتری علیه ایران اعمال شد، نتیجه آن بر اقتصاد ایران و از جمله بازار فرش نیز اثرگذار بود. صادرات انواع فرش و منسوجات کفپوش تا سال 1390 به 588 میلیون دلار رسیده بود که وزن این میزان صادرات بالغ بر 10 هزار و 590 تن بود، اما از این سال به بعد ارزش صادرات ایران در انواع فرش و سوماک (یکی از انواع گلیم می‌باشد که در بافت آن از پود ضخیم ( و گاهی پود نازک) استفاده می شود) و فرش دستباف به رغم افزایش وزن صادراتی، کاهش شدیدی داشت و تا سال 1392 به 354 میلیون دلار رسید. سپس در سال 1393 تا 153 میلیون دلار سقوط کرد.

نمودار 3: قیمت فرش دستباف و سوماک صادراتی ایران به ازای هر کیلوگرم (1393-1388؛ دلار)

نگاهی به وضعیت صدور پروانه تولید انفرادی و صدور پروانه تولید کارگاهی نشان می دهد که:

– صدور پروانه تولید انفرادی سال 93 نسبت به 90 به میزان 79 درصد کاهش داشته است

– صدور پروانه تولید کارگاهی سال 93 نسبت به 90 به میزان 68 درصد کاهش داشته است

به عبارتی می توان گفت که رغبت عمومی برای توجه به این هنر صنعت کاهش پیدا کرده است و عموم مردم به خصوص هنرمندان صنایع دستی وضعیت مطلوب و مناسبی را برای این حوزه متصور نیستند چرا که وضعیت یک دهه گذشته صنایع دستی در ایران نشان می دهد که جایگاه این بخش در سیاست گذاری ها و اولویت های دولت ها به شدت تنزل یافته است و اهمیت خود را برای توجه بیشتر از دست داده است. مهمترین دلایل عدم موفقیت در این حوزه، شرایط اقتصادی مردم و عدم توان خرید محصولات صنایع دستی، افزایش قیمت مواد اولیه، تغییر شغل هنرمندان و فعالان صنعت، عدم برنامه ریزی و توجه دولت و نظام به این مقوله مهم اقتصاد مقاومتی است. البته از حق نگذریم صرفاً مسئولان بخش صنایع دستی را نمی توان مقصر اصلی این وضع به حساب آورد. به عنوان نمونه درست در زمانی که در شهر تهران بیست و ششمین نمایشگاه ملی و پنجمین نمایشگاه بین المللی صنایع دستی، با شعار« صنایع دستی تبلورعینی اقتصاد مقاومتی» 5 تا 10 خرداد در مصلی تهران در حال برگزاری بود و بسیاری از هنرمندان را از همه نقاط کشور جمع آوری کرده بودند تا آثار هنری و صنایع دستی خود را به معرض نمایش و فروش بگذارند شهرداری تهران به جای حتی یک تبلیغ در سطح شهر برای این نمایشگاه ( که به طور قطع در راستای اقتصاد مقاومتی بود)، آثار گالری های هنری موزه های غرب را برای شهروندان به نمایش گذاشته بود و حتی رسانه ملی برنامه و گزارشی در شأن و خور این نمایشگاه تهیه نکرد. از طرفی خود مسئولان دولتی هم حتی برای یک بازدید جزئی که موجبات رسانه ای شدن این نمایشگاه و دلگرمی تولید کننده ها باشد از نمایشگاه دیدن نکردند. تمام این گزاره ها و گزاره های مشابه به نوعی نشان دهنده ی بی اهمیت شدن این هنر – صنعت در نظر مسئولان نظام است.

به طور خلاصه و در انتها می توان گفت که صنایع دستی که حدود سه دهه پیش جزء مهترین بخش صادرات غیر نفتی بود الان وضعیتی دارد که برای مجموعه ی حاکمیت و در واقع همه بخش های آن به نوعی دارد فراموش می شود صنعتی که تمامی پنج فاکتور اصلی که مقام معظم رهبری برای اقتصاد مقاومتی ترسیم کرده اند را دارد.

منبع:پژوهشکده حکمت