پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، در سال های اخیر فناوری های نرم رشد و گسترش چشم گیری یافته است و برخی از کارشناسان معتقدند قدرت آینده در اختیار کشورهایی خواهد بود که از اقتصاد خلاق بهره مند باشند، چرا که این فناوری ها موجبات و زمینه بهبود زندگی انسان ها و تسهیل روابط را فراهم خواهند کرد. در همین راستا مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی با دکتر محمدحسین سجادی نیری دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به گفتگو پرداخته که مشروح این گفتگو از نظرتان می گذرد:
در ابتدا بفرمایید ارتباط و نسبت اقتصاد خلاق و اقتصاد مقاومتی چیست؟
یکی از ابزارهای تحقق اقتصاد مقاومتی توجه جدی به حوزه صنایع فرهنگی و اقتصاد خلاق است و بر اساس آنچه که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در خصوص اقتصاد مقاومتی ابلاغ فرمودند عملا در اقتصاد مقاومتی باید تاب آوری کشور را در مورد ناملایمات جهانی بالا ببریم و متکی به درون مایه ها، توانمندی ها و پتانسیل های داخلی با نگاه جهانی باشیم تا بتوانیم اقتصاد را پویا کنیم و در عین حال در برابر حملات و تهدیدها و دشمنی های استکبار بتوانیم اقتصاد را یک اقتصاد بالنده ای حفظ کنیم.
وقتی صحبت از صنایع فرهنگی و خلاق می کنیم درون مایه این صنعت درون مایه ای مبتنی بر توانمندی های داخلی است و قرار نیست محصول فرهنگی ای تولید کنیم که در آن از فرهنگ دیگران استفاده کرده باشیم،این نگاه دراقتصاد خلاق نگاه مردودی است و اساسا کشورهایی در بحث اقتصاد خلاق و فرهنگی موفق هستند که مبتنی بر درون مایه های فرهنگی خود به تولید محتوا برسند.
خیلی از کشورهایی که در بحث صنایع فرهنگی متمایز هستند مثل امریکا،ژاپن،کره و… مبتنی بر فرهنگ خود توانسته اند اقتصاد خلاق خود را تولید و عرضه کنند و طبیعتا کشوری در عرصه صنایع خلاق موفق خواهد بود که مبنتی بر فرهنگ خود به تولید و عرضه برسد و این یکی از نکاتی است که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در بحث اقتصاد مقاومتی اشاره فرمودند.
صنایع فرهنگی با اتکا به داشته های داخلی می تواند به عرضه بین المللی برسد و یکی از راه های تحقق اقتصاد مقاومتی همین است و این حوزه ای است که با هزینه بسیار کم می توان در آن اشتغال ایجاد کرد و پتانسیل صنایع خلاق بسیار بالاست.
در صنایع دیگر گفته می شود بین 150 تا 800 میلیون تومان برای ایجاد شغل نیازمند سرمایه گذاری هستیم و در عرصه صنایع خلاق این عدد در به حدود 50میلیون تومان کاهش می یابد.
در سایر صنایع یک حداقل سرمایه گذاری لازم است مثلا در صنایعی مثل پتروشیمی، معدن و … ایجاد شغل برای سه نفر را نمی توانیم هدف گذاری کنیم و سرمایه گذاری بزرگی لازم هست که برای 200 تا 500 نفر شغل ایجاد شود ولی حوزه صنایع خلاق می تواند برای تعداد افراد کمتر ایجاد شغل کند.
بنابراین معنی بنگاه های زودبازده به شکلی در این حوزه تجلی پیدا می کند و این امکان را فراهم می کند که سرمایه های خرد کشور و افراد کارآفرینی که علاقه دارند با سرمایه های کوچک ایجاد اشتغال کنند در این عرصه نقش بهتری ایفا کنند.
در بحث اقتصاد مقاومتی باید به بحث پیوست فرهنگی نیز توجه کنیم و در واقع باید در مقایسه با فرهنگ های دیگر همان طوری که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) هم فرموده بودند یک مقابله فعال داشته باشیم و در این عرصه پیشتاز باشیم.
یکی از راه حل های فعال بودن در این زمینه توجه به صنایع فرهنگی است و محصولی متناسب با فرهنگ خود تولید و در بازارهای جهانی عرضه کنیم و این یعنی مقابله با تهاجم فرهنگی و این پیوست فرهنگی این صنعت است.
زیرساخت های اصلی و ضروری برای شکل گیری اقتصاد خلاق چیست؟
در سندی که پیگیر تصویب آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی هستیم یکی از راهبردها بحث زیرساخت ها است. مثل هر حوزه دیگر این جا هم شامل دو نوع زیر ساخت نرم افزاری و سخت افزاری است. بخش عمده ای از نگاه کشور در سال های گذشته هم در این حوزه و سایر حوزه ها معطوف به تامین حوزه زیرساخت های سخت افزاری بوده است و کشور به نظر زیرساخت های سخت افزاری را بهتر درک می کند تا بحث های نرم افزاری چون نت ورک، شبکه سازی، تصحیح قوانین و ایجاد نهادهای تسهیل گر و .. که برای توسعه صنعت نیاز است.
عنصر اصلی توسعه صنایع خلاق توجه به مالکیت فکری است که در کشور ما دچار ضعف است در جاهایی قانون مربوطه وجود ندارد و جاهایی قانون را داریم و نهادهای اجرا کننده آن به درستی تدوین نشده است. بخشی از این ظرفیت بر می گردد به دادن مسئولیت قانونی بعد از تصویب سند و با پیگیری هایی که باید از طریق مجلس شورای اسلامی و سازمان مدیریت صورت بگیرد این اتفاق خواهد افتاد.
تا پیش از این ما ستادی بودیم در معاونت علمی ریاست جمهوری و با خیلی از نهادهای دیگر که متولی این حوزه هستند مثل وزارت ارشاد، سازمان میراث فرهنگی و… در یک فرآیند دوستانه و متقابل موارد را پیش می بردیم اما بعد از تصویب سند و واسپاری مسئولیت ها، به تبع آن اختیاراتی داده شود که از دستگاه ها انتظار همکاری کنیم.
در زیرساخت های سخت افزازی نهادهای متعددی ورود پیدا کرده اند اما ضعف هایی وجود دارد و کارهای خوب پراکنده و بدون همگرایی است.ی
کی از اقدامات همگرا کردن فعالیت ها و توجه ویژه به حضور بخش خصوصی در این عرصه است. بخش خصوصی باید به سرمایه گذاری ترغیب شود چون صنعتی است رو به رشد و قابلیت اقتصادی مناسب و اگر بخش خصوصی توجیه شود و از سرمایه گذاری آن صیانت و حفاظت شود، امکان خیلی خوبی برای حضور بخش خصوصی وجود دارد.
کی از اقدامات همگرا کردن فعالیت ها و توجه ویژه به حضور بخش خصوصی در این عرصه است. بخش خصوصی باید به سرمایه گذاری ترغیب شود چون صنعتی است رو به رشد و قابلیت اقتصادی مناسب و اگر بخش خصوصی توجیه شود و از سرمایه گذاری آن صیانت و حفاظت شود، امکان خیلی خوبی برای حضور بخش خصوصی وجود دارد.
نگاه ما این است که حتی الامکان بتوانیم در بحث سرمایه گذاری برای ایجاد زیرساختهای سخت افزاری بخش خصوصی را درگیر کنیم و دولت و حاکمیت در تولید و توسعه زیرساخت های نرم افزاری نقش ایفا کنند.
اگر اعتقاد داریم که دولت و حاکمیت باید در جایگاه قانون گذاری باشد و تلاش کند که عرصه را برای بخش خصوصی فراهم کند این خود یعنی ایجاد یک زیر ساخت نرم.
این نگاه باید در دولت ایجاد شود که در جایگاه قانون گذاری بنشیند و در جایگاه تصدی گری، بخش خصوصی با تشکیل نهادها و NGOها و فراهم نمودن زیرساخت ها ترغیب و تشویق به فعالیت شود.
این نگاه باید در دولت ایجاد شود که در جایگاه قانون گذاری بنشیند و در جایگاه تصدی گری، بخش خصوصی با تشکیل نهادها و NGOها و فراهم نمودن زیرساخت ها ترغیب و تشویق به فعالیت شود.
طبیعتا زمانی که بخش خصوصی سرمایه گذاری کند خود باعث ایجاد آن زیرساخت سخت خواهد شد، مثلا اگر در مورد صنایع خلاق صحبت می کنیم؛ شکل گیری سینما و استودیوهای بازی سازی و طراحی از جنس زیر ساخت های سخت است که دولت نباید در ایجاد آن نقش داشته باشد و دولت باید زیرساخت لازم مبنی بر حمایت و صیانت از این حوزه را ایجاد کند تا بخش خصوصی فعال شود.
مگر جایی که سرمایه گذاری بخش خصوصی در آنجا اقتصادی نباشد و وظیفه دولت است مثلا بخش خصوصی به دلیل عدم شناخت به آن حوزه یا وجود مشکلاتی مثل کپی رایت و… صرف نکند که فضای بزرگی را به استودیو اختصاص دهد و کاری است که دولت در وهله اول باید به آن ورود پیدا کند و کم کم به بخش خصوصی واگذار کند.
مگر جایی که سرمایه گذاری بخش خصوصی در آنجا اقتصادی نباشد و وظیفه دولت است مثلا بخش خصوصی به دلیل عدم شناخت به آن حوزه یا وجود مشکلاتی مثل کپی رایت و… صرف نکند که فضای بزرگی را به استودیو اختصاص دهد و کاری است که دولت در وهله اول باید به آن ورود پیدا کند و کم کم به بخش خصوصی واگذار کند.
شبکه نوآوری صنایع فرهنگی چه تاثیری در اشتغال زایی دارد؟
در فعالیت های دو سال گذشته این ستاد بحث اصلی و ماموریتی محوری داشتیم و آن ترویج،گفتمان سازی و توانمندسازی نیروی انسانی این حوزه بوده است. به این معنا که پتانسیل های خوبی در این حوزه است اما آیا همه این پتانسیل ها توانمندی و تخصص لازم برای حضور در این حوزه را دارند؟ جواب منفی است. نیروی انسانی آمادگی ورود به بازار را ندارند و باید توانمند شوند.
معاونت علمی یکی از ماموریت هایش ایجاد و توسعه شرکت های دانش بنیان است و باید تلاش کنیم که افراد پتانسیل های کارآفرین شدن را داشته باشند.
ما در این حوزه حدود 50 شرکت دانش بنیان داریم ولی به دلیل قانون دانش بنیان برخی از مجموعه های فعال این حوزه امکان دانش بنیان شدن را ندارند. در قوانین آمده است که برای دانش بنیان شدن باید فن آوری آن شرکت “High Tech” و رده بالا باشد درحالی که بسیاری از شرکت های فعال در صنایع فرهنگی امروز به عنوان شرکت های دارای فن آوری رده بالا شناخته نمی شوند.
برای اینکه شرکت هایی مثل لوازم التحریر و اسباب بازی جزء شرکت های دانش بنیان محسوب شوند ایجاد برندی چون دانش بنیانی و حمایت از این برند لازم است،که در صنعت تحت عنوان “فرهنگ بنیان” یا “دانش بنیان فرهنگی” ذکر شده است.
با حمایت دکتر ستاری تلاش می شود یا در قالب این سند عنوانی برای این شرکت ها در نظر گرفته شود یا مستقلا خدماتی برای این شرکت را در نظر بگیریم و هم اکنون شرکت های دانش بنیان تا 110 خدمت را به واسطه ارزیابی های کارگروه شرکت های دانش بنیان می توانند داشته باشند.
بخشی از این خدمات خدماتی است که توسط صندوق نوآوری و شکوفایی و برخی توسط نهادهای دیگر مثل معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه می شود.
در حوزه صنایع فرهنگی تلاش می کنیم یک بسته حمایتی شامل 50 و 60 خدمت که به درد این شرکت های می خورد را تهیه و اعلام بکنیم و شرکت های فعال از آن ها بهره مند شود.بازی های رایانه ای، انیمیشن، آموزش دیجیتال و محتواهای فضای مجازی جداول مربوطه آن مصوبب شده و شرکت ها برای دانش بنیان شدن ارزیابی و تایید صلاحیت می شوند.
در حوزه صنایع فرهنگی تلاش می کنیم یک بسته حمایتی شامل 50 و 60 خدمت که به درد این شرکت های می خورد را تهیه و اعلام بکنیم و شرکت های فعال از آن ها بهره مند شود.بازی های رایانه ای، انیمیشن، آموزش دیجیتال و محتواهای فضای مجازی جداول مربوطه آن مصوبب شده و شرکت ها برای دانش بنیان شدن ارزیابی و تایید صلاحیت می شوند.
در ارتباط با دیپلماسی فرهنگی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در برخی از کشورها رایزنانی داریم تحت عنوان رایزن فرهنگی که با مدیریت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اعزام می شوند و فعالیت دارند و طی دو سال گذشته تعدادی از کشورهایی که پتانسیل همکاری بهتر در حوزه صعنت فرهنگی داشتیم به عنوان نمونه انتخاب کردیم و با رایزن فرهنگی این کشورها وارد صحبت شدیم و در تلاش هستیم مشارکتی بین کسب و کارهای صنعت فرهنگی این کشورها صورت گیرد مثلا ژاپن به دلیل علاقه ای که به کمیک استریپ و انیمیشن دارد بازار مستعدی دارد و این قابلیت را دارد که به آن کشور صادرات فرهنگی داشته باشیم و با ترکمنستان، تاجیکستان، کره جنوبی، روسیه نیز این فرایند شروع شده است.
اگر بتوانیم یک حرکت فعال ناظر به عرضه محصولات فرهنگی داشته باشیم و حرکت را ادامه بدهیم دیپلماسی فرهنگی ما ناظر به این محتوای فرهنگی شکل می گیرد و بحث همکاری اقتصادی در خلال آن هم توسعه پیدا می کند. بعد از تصویب سند صنایع فرهنگی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی متناسب با الزامات سند اقدامات لازم را توسعه می دهیم
ضرورت برندسازی صنایع فرهنگی و موانعی که در این راه وجود دارد چیست ؟
تولید برند و نمانام مهم است از این جهت که صنایع فرهنگی در سلطه آن ها است و خیلی از محصولات با کیفیت در صورتی که توسط برندهای بزرگ عرضه نشوند دیده نمی شوند. در حوزه انتشار اتفاقی که بعضا در اسکار رخ می دهد توجه به کمپانی های بزرگ انتشار است، در پوشاک، نوشت افزار و بازی های رایانه ای و… نیز همین طور است.
در کشوری که قانون صیانت مالکیت فکری و کپی رایت دچار ضعف باشد در حوزه محصولات فرهنگی نمانام بسیار سخت شکل می گیرد و یکی از اتفاقاتی که باید رخ دهد این است که بتوانیم بحث صیانت از مالکیت فکری را حل کنیم.
مسئله بعدی این که نمانام های بسیاری از شرکت های سرمایه گذار نمانام هایی است که در حوزه های دیگر هم فعال هستند و صرفا در بخش صنایع فرهنگی نیستند ما می توانیم انتظار داشته باشیم که در این حوزه هم برند یا نمانام بزرگ شکل بگیرد.
از اتفاقات بزرگ این حوزه این است که شرکت های بزرگ سایر حوزه ها را ترغیب کنیم که وارد حوزه صنعت فرهنگ شوند کاری که در چند سال گذشته کم و بیش آغاز شده است و باید ابتدا احساس کنند که امنیت سرمایه گذاری وجود دارد و سرمایه آن ها باز می گردد.
از اتفاقات بزرگ این حوزه این است که شرکت های بزرگ سایر حوزه ها را ترغیب کنیم که وارد حوزه صنعت فرهنگ شوند کاری که در چند سال گذشته کم و بیش آغاز شده است و باید ابتدا احساس کنند که امنیت سرمایه گذاری وجود دارد و سرمایه آن ها باز می گردد.
به طور مثال اخیرا با حوزه هنری و بخش انیمیشن آن صحبتی کردیم که بتوانیم بیمه محصولات فرهنگی را در کشور راه اندازی کنیم که ورود سرمایه به این حوزه و شکل گیری برند بزرگ را تضمین می کند و این مهم که کارشناسان و نظام ارزیابی وجود داشته باشند که با تخصص و شناختی که دارند آینده یک محصول و پروژه فرهنگی را پیش بینی و تضمین کنند و سرمایه گذار راحت تر ورود پیدا می کند و بیمه ها ضرر احتمالی را جبران می کنند در این صورت عرضه محصولات فرهنگی فاخر ما هم در بازار جهانی شکل بهتری می کنند.
در شکل دادن برندهای بزرگ در این حوزه که نیاز جدی است چند مسئله اصلی؛ ثبت و صیانت از مالکیت فکری، وجود سازوکارهایی از نوع زیرساخت های نرم مثل بحث بیمه، قیمت گذاری، تضمین سرمایه گذاری شرکت ها و سرمایه گذاران بزرگ تر در صتایع فرهنگی را داریم.
امروزه عملا شرکت های کوچک فعال یا توسط شرکت های بزرگ خریداری می شوند و یا در مشارکتی در آن ها سرمایه گذاری می شود لذا واقعا نیاز است که شرکت های بزرگ وارد این عرصه شوند که امکان سرمایه گذاری در شرکت های کوچک در امکان پذیر شود و بعد از چند سال این شرکت های کوچک تبدیل به برند خواهند شد.
موانع و مشکلاتی که برای توسعه و تجاری سازی فناوری های نرم وجود دارد چیست؟
البته بخشی از این موانع در سوالات قبل بود. موضوع مالکیت فکری موضوعی چند بعدی است و در شکل گیری بازار و یا گرفتن سهم مناسبی از بازار نقش ویژه ای دارد.
وقتی در کشور یک تولید کننده نوشت افزار یک کاراکتر انیمیشنی را بدون نیازبه پرداخت وجهی روی نوشت افزار چاپ و عرضه کند طبیعی است که این تولید کننده نمی آید با نگاه اقتصادی هزینه ای برای کاراکتر های داخلی پرداخت و روی نوشت افزار چاپ کند و با نبود قانون کپی رایت کاراکترهای انیمیشنی خارجی به راحتی در اختیار کودک قرار می گیرد و شناخته می شود و باورهای فرهنگی اش هم به منتقل می شود و کودک با آن خو می گیرد و مابقی لوازم مورد استفاده اش را هم از وسایلی که عکس این کاراکتر روی آن است تهیه می کند و ما نمی توانیم یک انیمیشن داخلی را به خاطر بحث عدم امکان رقابت با محصولات خارجی توسعه دهیم و طبیعتا شخصیت آن کمتر شناخته می شود.
اگر محصول خارجی مجبور باشد برای ورود به کشور هزینه و گمرکی جدی بپردازد و کاراکتری قابل استفاده نباشد مگر اینکه هزینه هایش پرداخت شود رقابت را برای محصول داخلی ایجاد می کند و کسب سهم بهتری از بازار را به دست می آورد.
دومین کار این است که با امکانتی که در بحث حاکمیتی وجود دارد سوبسیدهای غیرمالی چون محل عرضه وامکان تبلیغ برای کالای ایرانی فراهم کنیم مثلا با آستان قدس به واسطه سوغات زیارت در خصوص امکان عرضه محصولات فرهنگی فاخر در فروشگاهای آستان قدس صحبت کردیم یا با صدا و سیما برای تبلیغ در این حوزه صحبت شده است وهم چنین برای بازی های ایرانی “بازی جام” که یک لیگ بازی های داخلی است راه انداختیم.
والبته تعریف نشان ها و شاخص های اعتماد هم از دیگر اهدافی است که که برای تجاری سازی و توسعه بازار به دنبال می کنیم.
توسعه این حوزه نیازمند یک سری قوانین بالادستی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس شورای اسلامی و دولت باید به این عرصه ورود پیدا کنند چون وجود این قوانین کمک می کند زیرساخت ها نرم و سازمان های بازیگر این عرصه کنار هم شکل گیرند. مسئله بعدی این که سازمان های درگیر این مسئله مثل وزارت ارشاد، میراث فرهنگی، معاونت علمی و کانون پرورش فکری کودکان و وزارت آموزش و پرورش اگر دست به دست هم دهند و هدف گذاری ها مشخص و فعالیت ها تجمیع شود در کوتاه مدت این حوزه عرصه بالنده ای برای کشور خواهد بود و با اشتغال جدی مواجهه خواهیم شد.
منبع: شورای عالی انقلاب فرهنگی
