پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، این یادداشت به رغم اذعان به اهمیت هر کدام از اولویت های سه گانه افق ۲۰۲۰، یعنی علوم عالی، رهبری صنعتی و جامعه بهتر، تمرکز خود را بر ستون سوم یعنی چالش های اجتماعی قرار می دهد، اولویتی که بیش از همه در مورد و به نفع علوم اجتماعی و انسانی به عنوان یک کل است.
مقدمه‌ای در توضیح افق ۲۰۲۰
برنامه‌های چارچوب برای تحقیق و توسعه فناورانه[۱] به اختصار، برنامه‌های چارچوب یا FP1 تا FP7 شناخته می‌شوند که آخرین مورد آنها یعنی FP8 با عنوان «افق ۲۰۲۰» نامگذاری شده است. این‌ها برنامه‌های تأمین اعتبارات توسط اتحادیه اروپا یا کمیسیون اروپا در راستای حمایت از پژوهش‌ها یا تقویت تحقیقات در حوزه پژوهشی اروپا است. اهداف و اقدامات ویژه آنها در دوره‌های مختلف زمانی متفاوت بوده است. از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۳ که برنامه‌های چارچوب ۱ تا ۷ در دستور کار قرار داشت، تمرکز فعالیت‌ها بر پژوهش‌های فناورانه بود، اما افق ۲۰۲۰ که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده است و تا سال ۲ سال دیگر ادامه دارد، نقطه کانونی تأمین اعتبارات پژوهشی بر نوآوری، تسریع رشد اقتصادی و به دست دادن راه‌حل به کاربران نهایی و اغلب کارگزاران دولتی متمرکز است.
جدول زیر، چارچوب های مختلف برنامه‌های اتحادیه اروپا را با دوره زمانی و میزان بودجه نشان می‌دهد:
| شناسه | برنامه چارچوب | دوره زمانی | بودجه (میلیارد یورو) |
| FP1 | اول | ۱۹۸۴- ۱۹۸۷ | ۳٫۸ |
| FP2 | دوم | ۱۹۸۷- ۱۹۹۱ | ۵٫۴ |
| FP3 | سوم | ۱۹۹۰- ۱۹۹۴ | ۶٫۶ |
| FP4 | چهارم | ۱۹۹۴- ۱۹۹۸ | ۱۳٫۲ |
| FP5 | پنجم | ۱۹۹۸- ۲۰۰۲ | ۱۵ |
| FP6 | ششم | ۲۰۰۲- ۲۰۰۶ | ۱۶٫۳ |
| FP7 | هفتم | ۲۰۰۷- ۲۰۱۳ | ۵۰٫۵ در طول هفت سال + ۲٫۷ برای سازمان اروپایی انرژی اتمی در طول پنج سال |
| FP8 | افق ۲۰۲۰ (هشتم) | ۲۰۱۴- ۲۰۲۰ | ۸۰ (تخمینی) |
جایگاه علوم اجتماعی و انسانی در افق ۲۰۲۰
هنگامی که صحبت از جایگاه علوم اجتماعی و انسانی در این برنامه نهایی یعنی افق ۲۰۲۰ می‌شود، رجوع به حوزه‌های اصلی پژوهش در این چارچوب ضروری است. افق ۲۰۲۰ بر سه ستون یا حوزه تحقیقاتی عمده استوار است:
ـ علوم عالی
ـ صنایع رقابتی
ـ جامعه بهتر
علوم برتر بر علوم پایه متمرکز است، بودجه این بخش ۲۴ میلیارد یورو تعیین شده است. ستون دوم به رهبری صنعتی اختصاص دارد که ۱۴ میلیارد یورو برای آن در نظر گرفته شده است. اما ستون سوم، همان چیزی است که پای مسائل اجتماعی و چشم‌انداز علوم انسانی را به این پارچوب برنامه باز می‌کند؛ ستون چالش‌های اجتماعی که اعتبار لازم را برای راه‌حل‌های بالقوه در راستای مسائل اجتماعی و اقتصادی تأمین می‌کند. البته مقدار بودجۀ تخصیص یافته برای این ستون از پژوهش‌ها مشخص نیست.
ضرورت گنجاندن پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی در افق ۲۰۲۰ از جانب اتحادیه اروپا، کوششی برای بازگشت سرمایه‌های مصروف در علم و فناوری به جامعه است. یعنی علوم اجتماعی و انسانی می‌توانند در جایی که به آنها نیاز است، سهم خود را ایفا کنند. به عبارت دیگر، الحاق و اضافه کردن بُعد اجتماعی ـ اقتصادی به طراحی، توسعه و تحقق پژوهش‌ها و فناوری‌های نوین می‌تواند در یافتن راه‌حل برای مسائل اجتماعی سودمند باشد.
این یادداشت به رغم اذعان به اهمیت هر کدام از اولویت‌های سه‌گانه افق ۲۰۲۰، تمرکز خود را بر ستون سوم یعنی چالش‌های اجتماعی قرار می‌دهد؛ اولویتی که بیش از همه در مورد و به نفع علوم اجتماعی و انسانی به عنوان یک کل است. نقاط تمرکز افق ۲۰۲۰ در قسمت چالش‌های اجتماعی عبارتند از:
ـ بهداشت، تغییرات جمعیتی و تندرستی
ـ چالش‌های زیست اقتصادی در اروپا
ـ انرژی امن، پاک و کارآمد
ـ حمل و نقل هوشمند، سبز و یکپارچه
ـ اقدامات اقلیمی، بهره‌وری منابع و مواد خام
ـ اروپا در جهان درحال تغییر
ـ جوامع امن
علوم اجتماعی و علوم انسانی به عنوان ارزش افزوده پروژه‌ها
اکنون که پژوهش‌های اروپایی رویکرد خود را از علوم زمین و زندگی، فناوری، مهندسی و ریاضی به سمت سیاست الحاق علوم اجتماعی و انسانی معطوف کرده‌اند، جای این سؤال باقی است که یکپارچه‌سازی علوم اجتماعی و انسانی در «برنامه‌های چارچوب» در عمل به چه معنا است؟
شبکه Ideal-ist یک شبکۀ بین‌المللی فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در راستای تحقق اهداف برنامه ۲۰۲۰ فعالیت می‌کند. این شبکه نقش علوم انسانی و اجتماعی را در مشارکت کارشناسان این حوزه برای قاب‌بندی موضوعات افق ۲۰۲۰ تعریف می‌کند و جوانب مرتبط با این علوم را به دقت در طرح‌های پیشنهادی افق ۲۰۲۰ مورد بررسی قرار می‌دهد. علاوه بر این، پنل‌های ارزیابی در این برنامه شامل کارشناسی‌های علوم اجتماعی و انسانی است و افراد ارزیابی‌کننده در مورد چگونگی شناسایی و ارزیابی ابعاد علوم اجتماعی و انسانی تعلیم دیده‌اند. با این فرض، استفاده از نظرات کارشناسانۀ علوم اجتماعی و انسانی در پروپوزال‌های پروژه‌ها می‌تواند در افزایش امتیازهای ارزیابی نقش مؤثری داشته باشد و چه بسا متعاقب آن بتواند شانس دریافت کمک‌هزینه برای پروژه را بالا ببرد.
اما آیا تمام پروژه‌های افق ۲۰۲۰ مستلزم دربرگیری علوم اجتماعی و انسانی هستند؟ دو نوع از موضوعات با عنوان «پرچمدار موضوعات علوم اجتماعی و انسانی» در این پروژه‌ها لازمه این یکپارچگی هستند: اول، موضوعاتی که به پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی اختصاص یافته‌اند: یعنی مسائلی که اساساً از چشم‌انداز این علوم قاب‌بندی شده‌اند و نیز بیشتر شرکای پروژه که از حوزه های مرتبط با این علوم برآمده اند و دوم، موضوعاتی با مؤلفۀ شاخص علوم اجتماعی و انسانی: یعنی تخصص داشتن در زمینۀ این علوم بخش حیاتی طراحی پژوهش‌ها و راه‌حل‌های ارائه شده برای مشکلات است، اما یکپارچگی دانش، صرفاً از این علوم حاصل نمی‌شود بلکه رشته‌های غیر علوم اجتماعی و انسانی مانند علوم طبیعی، پزشکی، مهندسی و فناوری را نیز شامل می‌شود.
در زمینه فناوری اطلاعات در برنامه کاری ۲۰۱۷ هیچ موضوعی که اختصاصاً به پژوهش‌های علوم اجتماعی مربوط باشد وجود ندارد اما می‌توان به موضوعاتی اشاره کرد که این رشته‌ها از مؤلفه‌های سازنده آن هستند. مانند:
ـ پلتفرم‌های آگاهی جمعی در مورد پایدارپذیری و نوآوری اجتماعی
ـ واسطه‌های دسترس‌پذیری فناوری اطلاعات و ارتباطات
ـ رقابت، هماهنگی و پشتیبانی روباتیک
ـ ایجاد شراکت بین‌المللی در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط
به طور کلی زمانی نقش علوم اجتماعی و انسانی در مضامین فناوری اطلاعات و ارتباطات برجسته می‌شود که به موضوعاتی مانند: رفتار و پذیرش کاربران، مسائل مدیریت و حکمرانی، سنجش و مدیریت ریسک، توسعۀ مدل‌های کسب و کار پرداخته شود. اما علوم اجتماعی و انسانی به چه شیوه‌های دیگری می‌توانند در افزایش ارزش افزوده اقتصادی نقش داشته باشند؟ در بخش دوم این یادداشت، ایده‌های گروه مشاوره FET در کمیسیون اروپا در مورد لزوم یکپارچگی علوم انسانی و اجتماعی با علوم طبیعی و مهندسی در برنامه افق ۲۰۲۰ را بررسی خواهیم کرد.
منبع:بردار
