پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، نشست علمی «چگونگی ارتباط فناوری و اخلاق» در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با سخنرانی حسین شیخ رضایی برگزار شد.
وی در این نشست گفت: بهتر است به جای تکنولوژی از نظام های تکنولوژیک صحبت کنیم. مثلاً واکسن یک نوع تکنولوژی است. اما این پدیده در یک مجموعه ای تعریف می شود. انیستیتویی که آن را تولید کرده است. در کنار این مسأله یک سیستم پایش عمومی وجود دارد که می گوید در چه سنی کودکان باید واکسن بزنند و در کنار همه این ها پزشکانی وجود دارند که توصیه های لازم را به ما می کنند. پس با یک شبکه و نظام مادی رو به رو هستیم. به کل این مجموعه باید گفت واکسیناسیون. منظور از نظام اخلاقی نیز نظامی است که به ما مجموعه ای از باید ها و نباید ها ارائه می دهد.
حسین شیخ رضایی سپس گفت: گذار و حرکت ما از اخلاق دینی به اخلاق سکولار نیز پدیده ایست که رخ داده و نباید از آن غافل شویم. در اخلاق های سکولار نیاز به فرض خداوند را کنار می گذارند و برای تشخیص امر اخلاقی و غیر اخلاقی به امر الهی ارجاع نمی دهند و معتقدند خودمان می توانیم تشخیص بدهیم. اخلاق سکولار در فضای انقلاب علمی و روشنگری شکل گرفته است. یعنی تأثیر فناوری بر اخلاق را می توانیم ببینیم. بعد از جنگ جهانی دوم نظریه پردازانی پیدا شدند که گفتند فناوری های جدید خصوصیاتی دارند که باعث می شود ما به نظام های اخلاقی جدید نیازمند باشیم.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: هانس یوناس یکی از این متفکران است که از شاگردان هایدگر است. او معتقد است به دلیل تکنولوژی های نوین کنش های انسانی گستره ای پیدا کرده که این گستره را تاکنون نداشته ایم. او می گوید نظام های اخلاقی ویژگی های اساسی داشتند که امروز تمامی آن ها دگرگون شده اند. مثلاً این که تکنولوژی خنثی است و بر اخلاق نمی تواند مؤثر باشد. یا این که اخلاق زمانی معنا پیدا می کند که انسان با دیگری مواجه باشد و این دیگری به معنای انسان دیگر است. یوناس اصلی را پیشنهاد می کند به نام اصل مسئولیت و می گوید چنان عمل کن که نتایج اعمال تو با تداوم زندگی انسانی سازگار باشد.
وی سپس گفت: طبیعت نیز دارای حقوق اخلاقی است. پرسش اساسی اینجاست که آیا با نظام های اخلاقی سابق می توانیم برای تکنولوژی تصمیم بگیریم یا به نظام های اخلاقی جدید نیاز داریم؟ متفکری به نام وینر چند مثال مطرح می کند. می گوید معماری در آمریکا پارکی طراحی کرده است که در آن پل هایی وجود دارد به صورت عمودی و با ارتفاع پایین. به این دلیل که اتوبوس ها نتوانند به برخی از قسمت ها وارد شوند. اتوبوس وسیله نقلیه ای است که فقرا از آن استفاده می کنند. وینر می گوید این معمار به دلیل تمایلات نژادپرستانه این کار را انجام داده است. پل که پدیده ای به ظاهر خنثی است می تواند نظم اجتماعی را تغییر دهد.
حسین شیخ رضایی در ادامه عنوان کرد: مثال دیگر وینر تکنولوژی هسته ای است. می گوید برای داشتن نیروگاه هسته ای باید کشور شما از لحاظ امنیتی در سطح بالایی باشد. چون امکان خرابکاری و ضرر رساندن به مردم از طریق این تکنولوژی زیاد است. مثلاً گروه هایی تصمیم بگیرند از این تکنولوژی سوء استفاده کنند. تفاوت این مثال با مثال قبل در ذات تکنولوژی است که در مورد دوم ذات تکنولوژی این ویژگی را دارد. مثال دیگر گوشی های موبایل هوشمند است. این تکنولوژی به شدت مرکز گریز است و به سرعت تمام شهروندان را تبدیل به خبرنگار می کند.
وی افزود: به عقیده وینر نظام های تکنولوژیک اقتضاعاتی دارند. بخشی از این اقتضاعات قطعاً اخلاقی هستند. برخی با دیدگاه های وینر مخالف هستند و معتقدند نگاه ذات گرایانه به تکنولوژی غلط است. تکنولوژی همچنین تصور ما از خودمان را عوض کرده است که در نتیجه این مسأله، اخلاق نیز دگرگون می شود. به عنوان مثال آزمایشی وجود دارد که نشان می دهد قبل از این که ما تصمیم به انجام کاری بگیریم مغز ما فرمان آن را صادر کرده است. این آزمایش نشان می دهد که ما انسان ها اراده و اختیار نداریم بلکه توهم آن را داریم.
حسین شیخ رضایی همچنین اظهار داشت: مثال دیگر این است که امروزه تکنولوژی های تصویر برداری از مغز به ما نشان می دهند که هر کدام از قسمت های مغز مسئول چه اعمالی هستند. یکی از این قسمت ها احتمالاً مربوط به تصمیمات اخلاقی ما است. اگر این تکنولوژی به من نشان دهد که این قسمت من بزرگ تر از فرد دیگری است آن وقت است که می بینیم تکنولوژی به ما یک تصور جبری می دهد و به این نتیجه خواهیم رسید که برخی اعمال از حوزه اخلاق جدا است و در حوزه آناتومی و زیست شناسی ما قرار دارد.
وی در ادامه گفت: بنابراین دیدگاه های مختلف درباره تأثیر تکنولوژی بر اخلاق به چند دسته تقسیم می شود. گروهی که معتقدند تکنولوژی های جدید نیازمند نظام های اخلاقی متفاوت و کل نگرانه هستند. گروهی که معتقدند تکنولوژی ها درون خود ذاتی دارند و نظم های اجتماعی را حاکم می کنند که نتایج اخلاقی دارند. گروه دیگر نیز می گویند اخلاق نیز امری مادی و زمینی است در نتیجه تصور ما از اخلاق عوض می شود.
حسین شیخ رضایی در انتها عنوان کرد: اما درباره تأثیر اخلاق بر تکنولوژی نکته اول این است که تکنولوژی امکانات جدیدی در اختیار ما می گذارد و این امکانات پرسش های جدیدی را در اختیار ما می گذارد. مثال رایج این نکته تکنولوژی های پزشکی است. بسته به تصمیم اخلاقی ما از برخی از این تکنولوژی ها استفاده خواهیم کرد و از برخی استفاده نخواهیم کرد. نکته دیگر ملاحظات اخلاقی در فرایند ساخت تکنولوژی است. مثلاً ما می توانیم قوانینی وضع کنیم تا انجام یک سری کارها در مرحله ساخت یک تکنولوژی ممنوع شود. گروهی دیگر نیز برساخت گرا ها هستند که می گویند اثرات و تفسیر و کاربرد تکنولوژی همه و همه در یک بافت اجتماعی ساخته می شوند. این گونه نیست که در ذات تکنولوژی باشند و بر ما تحمیل شوند.
منبع: مهر
