صنعت گردشگری از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

یکی از اساسی ترین فعالیت دولت ها، طراحی و تدوین سیاست های عمومی (کلان) است. در کشورهای صنعتی و همچنین بسیاری از کشورهای درحال توسعه، به هنگام طراحی و تدوین سیاست های کلان و برنامه های کشور، به جهانگردی به عنوان ابزاری موثر در ادامه روند توسعه فرهنگی و اقتصادی توجه خاصی مبذول می شود.
سیاست های گردشگری کشورها نیز نشان می دهد یکی از دلایل اقبال به این صنعت، دستیابی به اقتصادی متنوع و کاهش اتکای اقتصاد کشور به صنایعی خاص است.
صنعت گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی در رتبه سوم درآمدزاترین صنایع در دنیا قرار دارد. فرصتی که ایران علی رغم برخورداری از تمدن و تاریخ کهن، تنوع طبیعی چهار فصل و آداب، رسوم و سنن اسلامی و باستانی به دلیل تکیه بر صنعت نفت در طی سالهای متمادی از آن کمترین بهره را برده است.
صنعت گردشگری علی رغم آنکه در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد، صنعتی پاک و در عین حال اشتغالزا است به طوری که طبق آمارهای سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO) در سال 2013، 255 میلیون نفر در سراسر دنیا در صنعت گردشگری شاغل شده اند. و در سال 2011 گردشگران در جهان یک هزار و 200 میلیارد دلار خرج کرده‌اند. درآمد روزانه این صنعت 3.4 میلیارد دلار بوده و بالغ بر 1200 میلیارد دلار در سال می باشد.
جمهوری اسلامی ایران طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از لحاظ جاذبه های طبیعی در رتبه پنجم و از نظر جاذبه های تاریخی در رتبه دهم کشورهای دنیا قرار دارد اما متأسفانه در بهره گیری از این منابع، سهم کمتر از یک درصد کل درآمدهای گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است.
علیرغم تصدیق همگان مبنی بر عدم تناسب وضعیت کنونی با توانمندی های کشور و نیز عدم بهره مندی از بسیار آثار مثبت اقتصادی و غیر اقتصادی این حوزه، نظرات کارشناسی متفاوتی در خصوص عوامل زمینه ساز توسعه نیافتگی گردشگری در کشور وجود دارد. در این میان، یکی از عواملی که در سیاست گذاری گردشگری همواره مورد توجه صاحب نظران بوده و در توفیق یا عدم توفیق توسعه گردشگری نقشی مهم ایفا می نماید، چگونگی توجه حاکمیت به این مقوله است. از ابتدای انقلاب اسلامی همواره این سئوال و بعضا تردید مطرح است که آیا توجه به مقوله گردشگری با رویکرد ارزشی نظام اسلامی سازگاری دارد؟ آیا توسعه گردشگری در نگاه مقام معظم رهبری جایگاهی ندارد و ایشان اولویتی برای این موضوع قائل نیستند؟
منتخبی از بیانات معظم له که در ادامه آمده است، پاسخی به پرسش های بالا می باشد که حاکی از اهمیت و اولویت داشتن موضوع گردشگری و نیز ترغیب مسئولان به توجه بیشتر به این مقوله بوده و بر استفاده از پتانسیل های اقتصادی و غیراقتصادی گردشگری تاکید دارد:

ردیف موضوع خلاصه بیانات
1- استفاده از ظرفیت های اقتصادی گردشگری: من تصورم این است که اگر مسئولین کشور و مسئولین استان بتوانند از همین مسئله‌ی گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهتگیرىِ صحیح استفاده کنند، درآمد آن، استان را از همه‌ی معونه‌های دیگر بی نیاز میکند…
2- در اولویت قرار دادن گردشگری جهت پیشرفت استانی و توسعه مناطق کمتر برخوردار: با اولویت دادن به گردشگری منطقه و برنامه ریزی برای بازدیدِ حداقل بخشی از زوار امام هشتم (ع) از جاذبه های مهم گردشگری استان، به بهبود اوضاع عمومی خراسان شمالی همت گمارید…
… جاذبه های گردشگری استان (همدان) دارای ظرفیت عظیمی برای توسعه استان است…
…استان ظرفیت‌های بسیار بالایی دارد… آثار باستانی و جاذبه‌های گردشگری در این‌جا فراوان است… اما وضعیت اقتصادی و اجتماعی استان، آن‌طوری که این همه ظرفیت و امکان ایجاب میکند، نیست… امروز این استان به اشتغال و کارآفرینی احتیاج دارد… و باید برای محرومیت زدایی اقدام شود…

…به خاطر طبیعت زیبا و آثار منحصر به فرد تاریخی ای که در این استان هست، قابلیت گردشگری دارد…

…این استان از استعداد گردشگری و تنوع اقلیمی برخوردار است و می تواند آینده ای به مراتب بهتر از امروز داشته باشد…
3- استفاده از ظرفیت های فرهنگی گردشگری: یکی از چیزهائی که در این استان مورد توجه است و جا دارد که بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، مسئله‌ی گردشگری است. اینجا به خاطر وجود حرم مطهر حضرت احمدبن‌موسی (علیه و علی ابیه و اخیه السّلام) جنبه‌ی مضاعف گردشگری دارد. اینجا مزار است، زیارتگاه است. جاذبه‌های گردشگری در اینجا خیلی زیاد است. من تصورم این است که اگر مسئولین کشور و مسئولین استان بتوانند از همین مسئله‌ی گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهتگیرىِ صحیح استفاده کنند، درآمد آن، استان را از همه‌ی معونه‌های دیگر بینیاز میکند. مسئله‌ی گردشگری خیلی مهم است.

من همین‌جا اشاره بکنم به این بناهای باستانىِ مربوط به قبل از اسلام؛ تخت جمشید و بقیه‌ی چیزهائی که در این استان هست. انسان از دو نظر ممکن است به این مراکز باستانی نگاه کند؛ اینها را باید از هم تفکیک کرد. یک نگاه این است که اینها متعلق به جباران تاریخ بوده. هر کدامی که نگاه میکنیم، به یک نحوی به یکی از جباران تاریخ و طاغوتهای بشری ارتباط پیدا میکند. بله، از این جهت نگاه منفی به اینها هست. غالب متدینین و انسانهائی که نفرت طبیعی از استبداد و از جباریت دارند، با این دید وقتی به این بناهای باستانی نگاه میکنند، طبعاً برای آنها جاذبه‌ای ندارد. لیکن یک جنبه‌ی دیگر هم وجود دارد و آن این است که این بناها محصول سرپنجه‌ی هنرمند ایرانی است؛ محصول فکر راقی و روشن‌بین ایرانی است در سالها و قرنها پیش از این؛ این جنبه‌ی مثبت قضیه است. همه‌ی بناهائی که از لحاظ تاریخی – چه در اینجا، چه در اصفهان، چه در بقیه‌ی نقاط کشور – وجود دارد، از این قبیل است. درست است که جباران استفاده کردند، اما خالق و آفریننده‌ی این مجموعه‌ها کیست؟ ذهن ایرانی است، سرانگشت هنرمند ایرانی است، روحیه‌ی بلندنظر ایرانی است، ابتکار و ذوق ایرانی است؛ این برای یک ملت افتخار است. با این دید وقتی نگاه بکنیم، میبینیم اینها مثبت است؛ چه تخت جمشید، چه بقیه‌ی مناطق دیگر. اینها را نشان بدهید.

در دنیا از چیزهائی که جنبه‌ی افتخارآمیز هم خیلی ندارد، گاهی اوقات به عنوان مفاخر تاریخی استفاده میکنند. آن کسانی که مفاخر تاریخی را ندارند، برای خودشان خلق میکنند! ما این همه مفاخر تاریخی داریم، این همه چیزهائی که مایه‌ی تفاخر تاریخی ملت ایران است، اعتماد به نفس ملت ایران است؛ چرا اینها را نشان ندهیم؟

یک نفری برای من نقل میکرد، میگفت رفته بودیم یونان؛ ما را به مراکز گردشگری گوناگون می‌بردند و آنها را به ما نشان میدادند؛ از جمله به نقطه‌ای بردند، گفتند اینجا همان‌جائی است که سپاهیان ایرانی آمدند اینجا، از ما شکست خوردند. مردم را به یک بیابان خالی میبرند و نشان میدهند که اینجا آنجائی است که ایرانیها در آن دوره لشکرکشی کردند و در اینجا شکست خوردند. یک فضای خالی را نشان میدهند، یک ماده‌های تاریخی را با یک فضای خالی اثبات میکنند. خوب، اینجا نزدیکی کازرون – آنطوری که شنیدم – مجسمه‌ی والرین است، امپراتور روم، که زانو زده در مقابل پادشاه ایران. خیلی خوب، اینجا را بروید نشان بدهید؛ این به آن در! این همه نقاط مثبتی که میتواند گذشته‌ی ما را نشان بدهد…
4- توصیه به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی: در بحث گردشگری حقیقتاً ضعیف عمل می‌کنیم که باید اهتمام ویژه‌ای به میراث فرهنگی و گردشگری شود…
5-معرفی و شناساندن جاذبه های گردشگری برای مسافران خارجی و داخلی: جاذبههای گردشگری در این استان زیاد است؛ هم جاذبههای طبیعی، هم جاذبههای تاریخی؛ هم منطقهی زیبا و طبیعت زیبای اینجا، هم چیزهای تاریخیای که وجود دارد. آنطور که به من گزارش کردند – من که حالا معمولاً توفیق دیدن این چیزها را ندارم – قلعهای که نزدیک اسفراین است، شبیه بنای معروف ارگ بم است که از خارج برای بازدید آن میآمدند. چرا اینجا کسی نمیآید؟ چرا معرفی نشده؟ چرا نمیشناسند؟…

… جاذبه‌های گردشگرىِ (این استان) متأسفانه ناشناخته (مانده) که بسیاری از مردم کشور هنوز جاذبه‌های گردشگری این منطقه را درست نمیشناسند…
6-لزوم توجه به همه انواع گردشگری: به هر حال روی مسئله‌ی گردشگری حتماً بایستی کار شود؛ هم در زمینه‌ی مزارات اسلامی که بهترینش را شما در اینجا دارید، هم به وسیله‌ی مفاخر ادبی و هنری ما که شما عالیترینش – یعنی حافظ و سعدی – را اینجا دارید، هم در زمینه‌ی آنچه که در گذشته‌ی تاریخ وجود داشته است…
… این استان به خاطر طبیعت زیبا و آثار منحصربه‌فرد تاریخیای که در این استان هست، قابلیت گردشگری دارد…
7-بهره گیری از فرصت مسافران گذری: اینجا شما از این مسیر، در هر سال میلیونها عبورکننده دارید – حالا آمارها مختلف است؛ بعضی میگویند بیست میلیون، بعضی میگویند پانزده میلیون – که زائرین مشهد از اینجا عبور میکنند. خب، اگر چنانچه وسائلی فراهم شود، نه همهی اینها، بلکه بخشی از اینها، یک روز در این استان توقف کنند، ببینید چه تأثیر عظیمی بر وضعیت استان خواهد گذاشت. اینجور نیست که شما بخواهید مسافر و گردشگر را از مرکز شهر یا از گوشه و کنار کشور بکشانید به یک نقطهی دوردست. اینجا دوردست نیست؛ اینجا در معرض عبور و مرور کاروانهای زیارتی است؛ مردم دارند میروند، میآیند. یک روز، یک شبانهروز، نه همهی این مسافرین، بعضی از اینها، در این شهر بمانند و بروند از مراکز طبیعی اینجا، از همین مراکز تاریخی اینجا بازدید کنند. شما ببینید چه تحولی در کسب و کار و زندگىِ اینجا به وجود خواهد آمد…
… (استان شما دارای) منطقه ی گردشگرىِ برجسته و مرکز مواصلاتی چندین استان و سر راه کربلای معلّی و عتبات عالیات است…

بدیهی ترین و از جهتی مهمترین دیدگاه رهبر انقلاب در خصوص گردشگری « مورد توجه قراردادن، به رسمیت شناختن و واجد اهمیت دانستن موضوع گردشگری است، علاوه بر این، توصیه های ایشان به «استفاده از منافع درآمدزایی و اشتغالزایی گردشگری » و «اولویت قرار دادن گردشگری به منظور پیشرفت استانی و توسعه مناطق کمتر برخوردار» ضمن تاکید همزمان بر «بهره گیری از این پدیده برای معرفی فرهنگ غنی کشور» ، «لزوم صیانت از میراث فرهنگی » و «اتخاذ رویکرد و جهتگیری صحیح در این زمینه» حکایت از نگاه همه جانبه ایشان به موضوع دارد. بنابراین عدم توفیق در عرصه گردشگری در مقطع کنونی را نمی توان معلول نگرش منفی و عدم تمایل حاکمیت به توسعه گردشگری قلمداد کرد . در واقع نگرش حاکمیت به مقوله گردشگری نه تنها منفی و منفعلانه نبوده بلکه فعالانه بر توسعه گردشگری تاکید داشته و به صراحت از وضعیت کنونی گردشگری اعلام نارضایتی می کند. لذا توجه به دیدگاه های ایشان نه تنها چگونگی مواجهه با این پدیده در عرصه سیاستگذاری گردشگری را به خوبی تبیین و تسهیل می کند بلکه توصیه هایی کاربردی در عرصه عمل نیز ارائه می دهد.
مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها بر بحث «اقتصاد مقاومتی» در کشور تأکید فرموده اند. به گفته ایشان «کاهش وابستگی به صنعت نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، این وابستگی، میراث شوم صد ساله ماست.»
به اعتقاد کارشناسان در بخش گردشگری، آنچه که می تواند وابستگی اقتصادی به صنعت نفت را به حداقل برساند بهره گیری از صنعت گردشگری است که در عین حال که به صرف هزینه های کلان، نیازی ندارد به سرعت، اشتغالزا و درآمدزا است.
رونق گردشگری داخلی در کشور نه تنها افزایش نشاط اجتماعی را برای مردم به ارمغان می آورد و از حجم بزه ها در اجتماع می کاهد بلکه با گسترش آن در سطح بین الملل، ارز آوری کلانی را عاید کشور می کند.
در شرایط اقتصادی امروز دنیا، ایران جزء ارزان ترین مقاصد سفرها در سراسر جهان قابل معرفی است و در وضعیت کنونی که برای استخراج و فروش نفت باید هزینه های بسیاری را متحمل شد تا به رقمی از ارز دست یافت به سهولت تنها با یک برنامه ریزی هدفمند، هر کدام از گردشگران سایر کشورها در ایران می توانند منبعی از ورود ارز باشند.
توسعه گردشگری را می توان یک فرصت بکر در این میدان، تلقی کرد و با برند «گردشگری حلال» در بازارهای گردشگری جهان قدم گذاشت.
باید ایران را به عنوان مقصد سفرهای پاک در دنیا معرفی کرد به طوری که مسلمانان با جمعیت یک میلیارد و 800 میلیون نفری در جهان می توانند از اصلی ترین مخاطبان کشورمان برای جذب گردشگر باشند. خبرگزاری فرانسه اخیراً در یادداشتی تأکید کرده است که «مسلمانان با جمعیت بالا و قدرت خرید در حال شکوفایی به هدف اصلی صنعت گردشگری در جهان تبدیل شده اند و کشورها از استرالیا گرفته تا آلمان با عرضه خدمات اسلامی قصد دارند سهمی از درآمد این بخش را به خود اختصاص دهند.»
در چنین شرایطی که سایر کشورها درصدد جذب گردشگران کشورهای اسلامی برآمده اند مسئولان کشور ما می توانند با معرفی ظرفیت های گردشگری مذهبی، تاریخی، طبیعی (اکوتوریسم)، ورزشی، درمانی و… کشور به دنیا حداقل، این بخش از جمعیت میلیاردی جهان را به سمت ایران سوق دهند. جمعیتی که کمترین نگرانی از هجمه های فرهنگی را در داخل به دنبال خواهند داشت.
سالانه 25 میلیون زائر مسلمان به شهر مقدس مشهد وارد می‌شوند در حالی که مکان مقدسی چون مکه سالانه پذیرای 15 میلیون مسلمان است بنابراین باید در بهره گیری از چنین ظرفیت هایی علاوه بر معرفی اسلام، تاریخ و تمدن ایران در جهت بهبود وضعیت اقتصادی مردم منطقه نیز گام برداشت.
در واقع رهبر معظم انقلاب صنعت گردشگری را با رعایت دو شاخص مهم یعنی جهتگیری و تبلیغات صحیح یک فرصت برای پیشرفت کشور قلمداد می کنند. جهتگیری از آن سو که ما به مزیت های نسبی خود در توریسم توجه کنیم. امروزه صنعت توریسم بر منهج امتیازات تمدنی و فرهنگی کشورها می چرخد. ایران کشوری است با یک تبار تاریخی و تمدنی بی نظیر که پیش از اسلام و پس از اسلام سرمنشاء بسیاری از تحولات مدنی و فرهنگی بوده است. ایران به لحاظ اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یکی از بهشت های گمشده دنیاست. ایران از حیث پزشکی و برخی رشته هایی علمی در منطقه سرآمد است. از همه مهمتر ایران به واسطه دین اسلام مهد نجابت و پاکی است. کسانی که به ایران سفر می کنند مطمئنا برای فحشاء و الکل و … نمی آیند. چراکه از این قبیل امور در سایر کشورها به وفور وجود دارد. ایران بهشت خانواده هاست که می خواهند مدتی به زندگی فطری خود بازگردند. بقاع متبرکه، مساجد،حسینیه ها و حوزه های علمیه در ایران مجالی برای گردشگرانی است که می خواهند تجربه زندگی دینی را داشته باشند. تفرج گاه های بکر، کوهستان ها و دریاهای خروشان، دشت های سرسبز و … فرصتی برای گردشگرانی است که می خواهند با کناره گیری از دنیای صنعتی مدتی را در آغوش طبیعت بگذرانند. امروز چرا بیش از یک میلیون عراقی در سال به کشور ما سفر می کنند؟ زیارت ثامن الحجج(علیه السلام)، حضرت معصومه(سلام الله علیها)، شاهچراغ(علیه السلام) اصلی ترین عامل این سفر است. صدها هزار نفر از کشورهای حاشیه خلیج فارس به کشورمان می آیند تا در بیمارستان ها و کلینیک های پیشرفته درمان شوند. جهت گیری صحیح در گردشگری یعنی شناخت مزیت های نسبی کشور ایران و سپس تبلیغ صحیح این ظرفیت های بی نظیر.
نباید فراموش کرد که تحرکات تبلیغاتی و جنگ رسانه ای غرب و محافل صهیونسیتی علیه ایران همواره وجود دارد تا چهره نادرستی از ایران را به دنیا معرفی کنند اما آنچه تمام این نقشه های پرهزینه دشمنان را نقش بر آب می کند ورود گردشگران خارجی به ایران است تا امنیت را در ایران تجربه و با انتقال سینه به سینه آن در کشورهایشان، خلأ گردشگری ایران را پر کنند.
موضوعی که کارشناسان گردشگری کشور بارها بر آن تأکید داشته اند؛ «گردشگران خارجی تنها با 25 درصد حس امنیت پا به ایران می‌گذارند اما به هنگام خروج از ایران با 95 درصد امنیت خاطر به کشورشان باز می‌گردند.»
توجه خاص مقام معظم رهبری به «گردشگری» برای بهبود وضعیت نه فقط یک استان، بلکه تمام کشور است. ایشان امسال نیز در بندهای 50 و 51 سیاست های کلی برنامه ششم توسعه ، توسعه و حمایت از این صنعت را مورد تاکید قرار دادند.
تاکیدات و تذکرات به جا و عملی ایشان در توسعه صنعت گردشگری، نه تنها اهمیت بحث اقتصاد گردشگری را گوشزد می کند بلکه مسئولیت سنگینی را بر دوش دست اندرکاران این حوزه در بخش دولتی و خصوصی می گذارد تا از این پس به‌جای هدف گذاری های بی نتیجه در انتخاب بازارهای گردشگری و بازی های سیاسی در این بخش به دنبال تبلیغات موثر در داخل و خارج و تعریف مسیرهای هدفمند در استان های مختلف کشور برای جذب گردشگر و تحول اقتصادی در استان ها و شهرهای مختلف باشند.
منابع:
سید محمد اعرابی و داود ایزدی. سیاست گذاری جهانگردی، ترجمه، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، 1378.
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910726001129
http://www.tasnimnews.com/Home/Single/606547
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=30128
http://rc.majlis.ir/fa/news/show/852488
http://rc.majlis.ir/fa/report/download/851623