وقتی جهانی شدن، به تنهایی، دردی را درمان نمی‌کند

صنایع دستی پس از جنگ جهانی دوم با محتوای هنری و فرهنگی مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت و ۱۰ ژوئن، همزمان با ۲۰ خرداد، سال ۱۹۶۴ میلادی، نخستین کنگره جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان در نیویورک برگزار شد که در قطعنامه پایانی این کنگره، تاسیس شورای جهانی صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسکو به تصویب رسید.

با تأسیس سازمان ملل متحد، محافظت از میراث‌های فرهنگی بشری بر عهده یونسکو یا سازمان تربیتی ـ علمی و فرهنگی ملل متحد گذاشته شده است. سال ۱۹۶۴ میلادی بود که شورای جهانی صنایع دستی، در قالب یکی از ارگان‌های وابسته به یونسکو، مورد توجه قرار گرفت.

سال ۱۳۴۷ شمسی بود که سازمان صنایع دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع دستی درآمد. اما نزدیک به نیم قرن گذشت تا اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی شد. پیش از این تنها جیپور هند، عنوان شهر جهانی صنایع دستی را به خود اختصاص داده بود.

سال ۲۰۱۵، جلسه‌ای در کشور هند برگزار شد و شورای جهانی صنایع دستی، بخش آسیا- اقیانوسیه، از میان ۶ شهر، اصفهان و تبریز را به طور همزمان به ثبت رساند؛ نخستین شهر جهانی صنایع دستی و دومی به عنوان شهر جهانی فرش انتخاب شد.

امسال هم شورای جهانی صنایع دستی، مشهد را به عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی معرفی کرده و لالجین را شهر جهانی سفال دانسته است. اما فایده انتخاب شهرهای جهانی چیست و تاثیر آن بر معرفی یک شهر و رونق صنایع دستی آن کدام است.

برندسازی، مهم‌ترین هدف ثبت جهانی شهرهاست

بهمن نامورمطلق، برندسازی را مهم‌ترین هدف از ثبت جهانی شهرها می‌داند و می‌گوید: این اتفاق موجب نام آشنا شدن شهرهای ما می‌شود و «نام» یعنی وجود؛ یعنی هویت؛ یعنی در یادها ماندن و  ما باید تلاش کنیم که با ثبت شهرهای خود در فهرست شهرهای جهانی، هویت خود را به رخ جهانیان بکشیم.

به گفته معاون صنایع دستی کشور، انتخاب شهرهای جهانی، بهانه و فرصت خوبی برای تعامل با کشورهای دیگر و داد و ستد با آنهاست و ما تاکنون توانسته‌ایم چهار شهر را به عنوان شهرهای جهانی به ثبت برسانیم. اما این کافی نیست و لازم است همه نهادها و سازمان‌های مرتبط، کنار هم قرار گیرند و زمینه را برای معرفی و توسعه صنایع دستی فراهم آورند.

نامورمطلق به ضرورت نوآوری اشاره و بیان می‌کند: امروز سلیقه مردم و نیاز آنها تغییر کرده و هنرمندان صنایع دستی باید مخاطب امروز خود را بشناسند. برای مثال هنرمندانی که در تبریز و شهرهای دیگر آذربایجان، مشغول بافتن فرش هستند، دیگر نمی‌توانند از همان طرح‌ها و رنگ‌های پیشین استفاده کنند چراکه سلیقه مردم دنیا تغییر کرده و دیگر رنگ‌های گرم و فضاهای شلوغ، چندان طرفدار ندارد و هنرمندان ما باید سلیقه مخاطب امروز را بشناسند و جهانی شدن شهرها به این شناخت کمک می‌کند.

۸ درصد صادرات صنایع دستی ایران را لالجین تامین می‌کند

لالجین را امسال، به عنوان شهر جهانی سفال معرفی کرده‌اند. اما این انتخاب تا چه اندازه در معرفی این شهر به مردم دنیا و بالا رفتن میزان تولید و صادرات موثر است؟

عادل بشیری جلال که پس از ۱۰ سال توانست، صادرکننده برتر کشور در زمینه صنایع دستی باشد و مدیرعامل شرکت بازرگانی سفال تاج است یکی از صادرکننندگان نمونه کشور است که در حوزه صادرات صنایع دستی فعالیت می‌کند. او مدیر شرکت بازرگانی سفال تاج است که از سال ۱۳۷۶ کار خود را آغاز و محصولاتش را به کشورهایی چون ترکیه، بلژیک، هلند، آلمان، قطر، عمان، عمارات، کویت، عربستان، افغانستان و… صادر می‌کند.

این صادرکننده برتر کشور معتقد است: انتخاب یک شهر به عنوان شهر جهانی، از سیاست‌های شورای جهانی صنایع دستی است و به معرفی یک شهر و صنایع دستی آن کمک می‌کند. افراد بسیاری در دنیا با لالجین و سفال و سرامیک آن آشنا نیستند و اصلا در عمر خود، اسم لالجین را نشنیده‌اند؛ حالا با جهانی شدن این شهر، فرصتی برای معرفی آن پیش آمده و ما باید از این زمان، نهایت بهره را ببریم.

بشیری جلال، انتخاب لالجین به عنوان شهر جهانی سفال را فرصت ارزشمندی برای جذب گردشگر و افزایش میزان تولید از یک سو و مقدار فروش و صادرات از سوی دیگر می‌داند و می‌گوید: قطعا این انتخاب موجب جذب گردشگر و بالا رفتن میزان فروش می‌شود. وقتی تقاضا بالا برود، قطعا میزان عرضه هم افزایش پیدا می‌کند و این مساله هم به رونق صنایع دستی مردم این منطقه و وضعیت معیشتی آنها کمک می‌کند هم موجب می‌شود تا شهر لالجین و صنایع دستی آن به مردم دنیا معرفی شود.

مدیرعامل شرکت بازرگانی سفال تاج امیدوار است انتخاب لالجین به عنوان شهر جهانی سفال، موجب شود تا ایران بازارهایی را که در طول سال‌های تحریم از دست داده، از نو به دست آورد و بار دیگر بتواند محصولات خود را به کشورهای اروپایی صادر کند و صادرات کالا تنها به کشور عراق محدود نشود.

معرفی صنایع دستی، لازمه رشد و ترویج آن است. ما نمی‌توانیم از نسل نوجوان و جوان انتظار داشته باشیم فرآورده‌های دستی را بشناسند و قدر و ارزش آن را بدانند وقتی هیچ شناختی از آن و فرآیند تولیدش ندارند. اما معرفی صنایع دستی، تنها برعهده سازمان میراث فرهنگی نیست. به گفته بشیری جلال، یک شخص یا یک سازمان نمی‌تواند از عهده چنین کاری برآید ومعرفی صنایع دستی ایران، با توجه به گوناگونی آن، یک عزم ملی را می طلبد.

بشیری جلال به علل جهانی شدن لالجین اشاره و بیان می کند: ۱۷ هزار نفر در این شهر زندگی می کنند؛ علاوه بر این ۴ یا ۵ هزار نفر هم از مرکز استان همدان به لالجین می آیند و به سفالگری می‌پردازند. از این روست که شهر کوچکی چون لالجین، ۸ درصد از صادرات صنایع دستی ایران و ۲۰ درصد صارات کل استان همدان را دربرمی گیرد.

امروز ۸۵۰ کارگاه سفالگری در شهر لالجین به روش سنتی فعالیت می‌کنند و  ۲۲۰ فروشگاه عرضه سفال در سرتاسر شهر وجود دارد. همه این موارد موجب برجسته شدن شهر لالجین و ثبت آن به عنوان شهر جهانی سفال می شود.

وزارت امور خارجه، اعتماد تاجران خارجی را جلب کند

سال ۲۰۱۵ بود که همزمان با اصفهان، تبریز هم به عنوان شهر خلاق فرش، معرفی و انتخاب شد. دلیل معاون صنایع دستی کشور در ارتباط با معرفی تبریز به شورای جهانی صنایع دستی، وجود کارگاه‌های متعدد قالی بافی در این شهر بود.

حمید کاظم نیا از جمله فعالان برتر صنایع دستی است. او تاکنون توانسته ۲۰ نوع از دست بافته های فراموش شده عشایری را احیا کند. هنرمندی که معتقد است تنها عنوان کردن این‌که تبریز به عنوان شهر جهانی فرش انتخاب شده، کفایت نمی کند و موجب رونق بازار فرش نمی شود.

به گفته او آنچه موجب بالارفتن صادرات فرش و دست بافته‌های ایران به دیگر کشورها می شود، بازاریابی و شناخت مخاطب است و این کار به مطالعه و پژوهش نیاز دارد. برای مثال، سلیقه مخاطب امروز تغییر کرده و دیگر قطع‌های بزرگ و متعارف و رنگ های گرم و طرح های شلوغ طرفدار ندارد پس ما نمی توانیم بدون توجه به بازار امروز به تولید بپردازیم و انتطار داشته باشیم، تولیدات‌مان از فروض خوبی برخوردار شوند.

کاظم‌نیا به این که یک زمان، آلمان و آمریکا از بهترین بازارهای هدف برای فرش ایرانی بود، اشاره می کند و می گوید: یک روز بازار هامبورگ، شبیه بازار فرش تهران یا تبریز بود اما امروز آلمانی ها ترجیح می دهند فرش هندی و پاکستانی بخرند و رغبت چندانی به فرش ایرانی ندارند. آمریکایی هم سال هاست که به ایرانی ها روی خوش نشان نمی دهند.

این فعال صنایع دستی ابراز امیدواری می کند که ای کاش، مسئولان وزارت خارجه و متولیان فرهنگی کشور از هیئت‌های تجاری بلندمرتبه بخواهند تا به ایران سفر کنند و با فضای این کشور و صنایع دستی آن آشنا شوند و بدانند که به راحتی می توانند در این کشور سرمایه گذاری کنند وگرنه انتخاب یک شهر به عنوان شهر جهانی، بدون توجه به پاره ای زیرساخت‌ها، توجه به بازارهای جهانی و شناخت آن و بدون درنظر گرفتن سلیقه مخاطب دردی را درمان نمی کند.

سهم اصفهان از جهانی شدن، تنها یک دبیرخانه است

باز هم به اصفهان برمی گردیم. نخستین شهر از ایران که به عنوان شهر جهانی صنایع دستی ثبت و معرفی شد. داوران یک یا دو رشته خاص را در اصفهان انتخاب نکردند بلکه کل را برگزیدند و به تمامیت یک شهر، رای مثبت دادند. شهری که نصف جهان را در خود جای داده است.

فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، کمترین فایده انتخاب تبریز، اصفهان، لالجین و مشهد را اثبات جایگاه این شهرها در حوزه صنایع دستی در سطح بین المللی می داند و می گوید: امروز شورای جهانی صنایع دستی به عنوان عالی ترین مرجع، ما را به رسمیت شناخته است. پس حالا نوبت ماست که خود را به درستی معرفی و با صنعتگران دنیا تعامل برقرار کنیم.

به باور او، مردم در دنیای مدرن، آنچنان که باید و شاید با هویت و صنایع دستی خود آشنا نیستند و ثبت جهانی شهرها، زمینه‌های آشتی و آشنایی آنان با هنرهای سنتی را فراهم می آورد و موجب می شود تا علاوه بر مردم عادی، خود تولیدکنندگان و صادرکنندگان هم ارتباط و تعامل بهتری با یکدیگر برقرار کنند و نقاط ضعف و قوت هم را بشناسند.

اللهیاری، بازاریابی و افزایش میزان فروش را یکی دیگر از خوبی‌های ثبت جهانی شهرها می داند و می گوید: ثبت جهانی یک شهر، آن را به برند تبدیل می کند. برای مثال حالا که اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی شده، نمایشگاه‌های بین المللی صنایع دستی، حضور این شهر را برای خود یک امتیاز می دانند. همان‌گونه که از اصفهان و هنرمندان اصفهانی برای شرکت در برنامه ها و مجامع بین المللی صنایع دستی، دعوت به عمل می آید و همه اینها به معرفی بیشتر صنایع دستی این شهر و بالارفتن میزان فروش و جلب بازارهای جدید کمک می کند.

از مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می پرسیم از یک سال پیش تاکنون، چه اقدامات مثبتی در اصفهان و در حوزه صنایع دستی صورت گرفته و او در پاسخ می‌گوید: ما دبیرخانه‌ای را در اصفهان شکل داده ایم که استانداری، شهرداری، اداره کل فرهنگ و ارشاد، صدا و سیما، و نمایندگان وزارت صنعت و معدن و همچنین اتاق بازرگانی، اعضای آن را تشکیل می دهند. این دبیرخانه، زمینه تعامل میان دستگاه‌های مرتبط را فراهم می آورد و فعالیت های مختلف در زمینه صنایع دستی را رصد می کند.

اللهیاری در حالی از تعامل میان دستگاه‌های مختلف برای رسیدن به یک هم افزایی در زمینه صنایع دستی می گوید که هنوز موزه صنایع دستی در شهر جهانی فرآورده های دستی راه اندازی نشده؛ یک سال پیش، مهدی جلالی پور در گفتگو با خبرنگار مهر از راه اندازی موزه صنایع دستی در میدان عتیق این شهر خبر داده بود اما هنوز و بعد از گذشت یک سال، هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است.

فیروزه نیشابور را با نام «ترکوآز» می شناسند

اما بهمن نامورمطلق، خوشبینانه به ماجرا می نگرد و تصور می کند که جهانی شدن به معرفی محصولات یک شهر و رونق صنایع دستی کمک می کند. گواه این ادعای او هم تمایل یک شرکت خصوصی به سرمایه گذاری در مشهد، شهر جهانی سنگ های قیمتی است.

معاون صنایع دستی کشور می گوید: توجه به صنایع دستی تنها وظیفه سازمان میراث فرهنگی است. همه ایرانی ها در قبال هویت و فرهنگ و پیشینه فرهنگی خود مسئول اند و باید در حفظ و معرفی آن بکوشند. من در جایگاه معاون صنایع دستی چه کنم وقتی فیروزه ما را در دنیا به نام «ترکوآز» می شناسند. تنها کاری که از دست من به عنوان یک شخص حقوقی برمی آید این که همه تلاش خود را به کار بندم تا مشهد به نام شهر جهانی سنگ های قیمتی ثبت شود .