راهکارهایی برای حضور انیمیشن در بازار جهانی

به گزارش فناوری فرهنگی،بابک نکویی به عنوان یکی از فعالان عرصه انیمیشن که تجربه حضور در بازارها و رقابت های جهانی را هم دارد برخی از راهکارهای حضور موفق محصولات انیمیشن ایران در بازارهای جهان را تبیین کرد.

این روزها یکی از جذاب ترین اتفاقات بصری در عرصه سینما و تلویزیون انیمیشن است ولی شاید تا چند دهه قبل کسی فکرش را نمی‌کرد روزی این گونه از سینما بتواند در صدر پرمخاطب‌ترین آثار سینمای جهان قرار بگیرد.

انیمیشن در ابتدا این‌طور تداعی می‌کرد که طراحی تصویری ساده است که مخاطبانش را کودکان تشکیل می‌دهند اما امروزِ بزرگسالان نیز جزو تماشاگران اصلی آن هستند. دیگر راحت می‌توانیم بگوییم انیمیشن همان کارتون‌های مرسوم نیست که صرفاً بحث خوش‌گذرانی و سرگرمی را برای ما با خود به همراه داشته باشد بلکه اینگونه از سینما در درون خود پر از محتوا است که عمیق‌ترین تاثیرات را می‌تواند بر روح و روان مخاطب بگذارد تا جایی که برخی از مجله‌های سینمایی دیدن آثاری از این دست را سفارش می‌کنند. برای مثال لس آنجلس مگزین دیدن ۱۱ فیلم انیمیشن را به مخاطبان خود توصیه کرد که در این میان نام یک انیمیشن ایرانی با عنوان «استریپی» به کارگردانی بابک نکویی به چشم می‌خورد.

جذابیت این انتخاب و همچنین موضوع تامل برانگیز انیمیشن «استریپی» باعث شد با بابک نکویی گفتگویی کنیم. مدیریت این نشست‌ و طرح پرسش‌ها برعهده سعید ترخانی است که در طرحی مشترک موضوعات مختلف در زمینه انیمیشن در ایران و جهان را پیش می‌برد. این سلسله نشست ها پیش از این با حضور چند انیماتور با موضوعاتی همچون هویت ایرانی آثار، حضور در بازارهای جهانی، نقش دانشگاه ها و مراکز آموزشی در پیشرفت انیمیشن ایران و … برگزار شده بود اما بابک نکویی نظرات متفاوتی درباره این موضوعات دارد. او بیشتر نگاه جهانی به انیمیشن دارد و درباره اقتضائات حضور انیمیشن ایرانی در بازارهای جهانی صحبت می کند.

متن کامل این گفتگو را می توانید در زیر بخوانید:

* مدت‌هاست انیمیشن «استریپی» موفقیت‌هایی را در رقابت‌های جهانی به دست می‌آورد و شما به عنوان خالق این اثر تجربه حضور در رقابت‌های جهانی را دارید و کم و بیش به اقتضائات بازارهای جهانی آشنایی دارید. در همین راستا فکر می کنید آیا حضور در بازارهای بین المللی می تواند باعث رشد سطح انیمیشن کشور ما شود؟

– ما ابتدا باید بتوانیم دست به تولید بزنیم و سپس محصولات تولید شده را در بازارهای جهانی بفروشیم. نکته مهمی که باید به آن دقت کنیم این است که باید پخش چنین آثاری را شرکت های پخش کننده بر عهده بگیرند و باعث شناخته شدن ما در سطح بین الملل شوند.

*به هر حال شما به صورت شخصی هم فعالیت بین المللی دارید؛ یعنی اینکه در پی عرضه اثر در سطح جهان هستید.

-بله. نگاه من داخلی نیست. به نظرم ما روزی از این بازار جهانی سهمی خواهیم داشت البته در حال حاضر هم سهم ایران از فروش های آنلاین دنیا صفر نیست و این در حالی است که در ایران برخی از شبکه های اجتماعی مانند یوتیوب و توییتر فیلتر هستند. من می دانم که بسیاری از انیمیشن سازان از طریق فروش آنلاین محصولات خود را به فروش می رسانند. با این وجود معتقدم حضور در بازارهای جهانی هوشمندی و تجربه می خواهد و شرط لازم آن خلاقیت و کیفیت است.

سوال من این است که در حال حاضر چند درصد از انیمیشن های ایرانی قابلیت حضور در بازارهای بین المللی را دارند؟ اینکه کسی بر اساس ارتباطات خود محصولش را تنها به کشور لبنان بفروشد به معنای حضور در بازارهای بین المللی نیست. ما باید بازارهای بین المللی را به صورت واقع بینانه شناسی کنیم. من حس می کنم بسیاری از این افرادی که می گویند ما محصول خود را به کشورهای دنیا فروخته ایم تنها در پی یک نوع تبلیغ هستند، برای مثال از کشورهایی مانند عربستان، امارات و کشورهای همسایه صحبت می کنند در حالی که آنها با ما وارد کار نمی شوند حتی عراق هم بازار ثابتی ندارد. این در حالی است که بخشی از بازار فروش دنیا چین، ژاپن، اروپا و بخش اصلی آن آمریکا است. با این وجود ما نباید خودمان را با شرکت های برتر دنیا مقایسه کنیم.

* چرا فکر می کنید حضور جهانی شما و تولیداتتان از نمونه هایی که اشاره کردید متمایز است؟

– همین حالا که من در خدمت شما هستم ما نمونه کارهای شرکت خودمان را به شرکت های اسم و رسم دار دنیا فرستاده ایم و آثارمان مورد استقبال هم واقع شده است، به همین دلیل به حضور در بازارهای جهانی چشم دارم اما با این وجود مشکل من این است که در این کشور شرایط حمایتی وجود ندارد. حتی شرایط گرفتن یک وام هم وجود ندارد اگر هم وجود داشته باشد گرفتن آن بسیار سخت است. اگر ارگانی به من بودجه دهد و در جایگاه درخوری باشم، تضمین می کنم که پس از گذشت چند وقت شرایط زیرساخت های مان بهبود پیدا کند زیرا معتقدم بخشی از هزینه ها باید صرف زیرساخت ها شود که سرعت تولید بالا برود اما در حال حاضر سرعت تولید نگران کننده است.

بسیاری از شرکت های انیمیشن سازی دنیا معتقدند که می توانند ما را راهنمایی کنند تا چگونه به تولید بپردازیم پس تاکید من بر این است که اگر برخی باید و نبایدها در آثار رعایت شود و در عین حال خلاقیت هم وجود داشته باشد بسیاری از شرکت های دنیا متقاضی آثار ما می شوند. برای مثال من یک فیلم کوتاه به نام «استریپی» ساختم که بسیاری از کشورهای مختلف متقاضی آن بودند و پخش کننده های مشهوری از سطح جهان به سراغ من آمدند و این انیمیشن در ۵۰۰ سالن سینمای آمریکا اکران شد و در ۴ کشور دیگر هم روی پرده رفت. «استریپی» توسط معروف ترین پخش کننده دنیا اکران شد که برای من افتخار بزرگی است. این اتفاق در بسیاری از رسانه های معتبر دنیا بازتاب پیدا کرد این را هم باید بگویم که «استریپی» از میان ۴ هزار اثر دیگر انتخاب شد زیرا روال کاری پخش کننده اثر من به این صورت است که از سه جشنواره معتبر جهانی دست به انتخاب آثار می زند، پکیجی از آنها تشکیل می دهد و به نمایش می گذارد. «استریپی» هم بعد از اکران در جشنواره فرانسه توسط او انتخاب شد البته در آن زمان ۵ پخش کننده معروف دیگر هم با من تماس گرفتند اما به نظرم  شرکتی که پخش «استریپی» را به آن سپردم به دلیل شهرت زیادی که داشت، بهترین گزینه بود. با این تفاسیر به جای اینکه در ایران مورد حمایت قرار بگیریم برخی از دوستان شروع به تخریب ما کردند و به ما می گفتند ما اغراق می کنیم در حالی که فیلم من هر روز یک جایزه می گرفت.

*حالا فکر می کنید می توانید این تجربه را تکرار کنید؟

– این نتیجه گیری درست نیست، زیرا پخش کننده و سیستم قراردادها متفاوت است. تجربه «استریپی» باعث شد من یک سری ارتباطات پیدا کنم و با برخی از افراد مهم آشنا شوم، البته اگر من به جشنواره آمریکا می رسیدم حالا شرایط متفاوت تری داشتم اما متاسفانه موفق به اخذ ویزا نشدم، با این وجود در حال حاضر بیشتر مشکلات داخلی گریبانگیر من شده است در حالی که در آن سوی مرزها به افراد به اندازه لیاقتشان بها داده می شود.

یکی دیگر از مشکلات من این است که بسیاری از افراد حرفه ای این رشته به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند و یا در فکر مهاجرت هستند، این موضوع نگران کننده است. به هر حال این افراد تضمینی برای آینده خود می خواهند، بسیاری از افرادی که از این کشور رفته اند حالا در شرکت های معتبر انیمیشن سازی در حال فعالیت هستند. اگر شرایط به این صورت پیش برود من هم می روم. اگر نتوانم تا یکی ۲ سال آینده یک اثر جدی تولید و کار شاخصی کنم ممکن است ایران را ترک می کنم. وقتی کسی احساس کند در این کشور جایی ندارد چه باید کند؟ برخلاف بسیاری که بعد از مدتی شغل خود را عوض می کنند من عاشق این حرفه هستم و هیچگاه حاضر به تغییر آن نیستم. خیلی از کشورها برای کار به من پیشنهاد داده اند اما من مقاومت کرده ام زیرا معتقدم در این کشور جایگاهی دارم که در کشورهای دیگر نخواهم داشت.

*آیا ما می توانیم به مجموعه محصولاتی برسیم که مخاطب هنگام تماشای آنها متوجه شود که این اثر محصول ایران است، یعنی یک هویت ایرانی داشته باشد؟ آیا هویت ایرانی یک انیمیشن می تواند ویژگی خاصی برای موفقیت در بازارهای جهانی باشد؟

-من با این نگاه مخالف هستم. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همین نگاه شکل گرفت و برخی از افراد را به منظور به تصویر کشیدن هویت ایرانی در جهت اهداف خود تربیت کرد و آن افراد سعی کردند ویژگی های ایرانی را در آثارشان به تصویر بکشند. در حال حاضر برخی از دوستان هم فکر می کنند به همین صورت باید دست به تولید بزنند در حالی که بسیاری از آثار موفق دنیا مشخصا ویژگی های بومی کشور خود را ندارند. به نظرم رسیدن به این هدف؛ یعنی ترویج هویت ایرانی در گرو حضور در بازارهای بین المللی است. ما در این باره تحقیق نکرده ایم و نمی دانیم چه می خواهیم. ابتدا باید نگاه ما بین المللی باشد زیرا یک اثر خوب هر هویتی که داشته باشد می تواند مخاطب جذب کند. برای مثال «استریپی» اصلا هویت ایرانی ندارد اما تصویری زیبا از تهران به نمایش گذاشته است به همین دلیل موفقیت هایی را کسب کرد، در پی این اتفاق من هم به عنوان نماینده ایران شناخته شدم این در حالی است که تا پیش از نمایش «استریپی» بسیاری فکر می کردند تهران مانند بغداد است.

به نظرم تاکید بر وجود هویت ایرانی در آثار به دلیل ضعف است نه قدرت. آنهایی که چنین حرف هایی می زنند تنها تئوریسین هستند و کسی که بتواند اثری تولید کند چنین چیزهایی نمی گوید. وقتی کسی شناخته می شود می تواند فرهنگ خود را نیز به کشورهای دیگر صادر کند. پس این امر بستگی به شناخته شدن دارد.

*به نظر شما ویژگی های یک اثر بین المللی چیست؟

-در یک اثر بین المللی باید موضوعاتی انتخاب شوند که قابل درک برای همه باشند. یعنی یک اثر باید روایتی داشته باشد که آفریقایی و آسیایی و اروپایی بتواند با آن ارتباط برقرار کند. برای مثال اگر یک اثر نژادپرستانه و ایدئولوژیک نباشد می تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. البته من نمی گویم که چنین آثاری نباید تولید شوند اما اگر داستان ها و مفاهیم آثار، انسانی باشد و ما آنها را هوشمندانه ارایه دهیم می توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم. می خواهم بگویم محدودیتی برای ساخت یک اثر بین المللی وجود ندارد به شرط اینکه آن اثر روایت بین المللی داشته باشد.

*آیا حضور در بازارهای بین المللی نیازمند استانداردهای خاصی است؟

-بله، صددرصد، خلاقیت تصویری و تکنیک بسیار مهم است. نباید ضعف تکنیکی داشته باشیم، مهم نیست تکنیک یک اثر سنگین و یا سبک باشد مهم این است که آن تکنیک ضعفی نداشته باشد.

*فکر می کنید چه عوامل دیگری در شناخته شدن یک فرد در سطح بین الملل موثر است؟

-یک بخشی از این موضوع به شانس یک فرد بستگی دارد اما از یک جایی به بعد وقتی شناخته شوی شرکت های پخش به سراغت می آیند. برای مثال چندی پیش شرکتی که پخش «استریپی» را به عهده گرفته بود به من ایمیل زد و گفت امسال چه اثری داری؟ که من در پاسخ گفتم فیلم کوتاهی نساخته ام. در همین راستا به نظرم موسسه صبا امکانات لازم برای شناخته شدن را دارد اما بی تجربه است و به تازگی نیز مدیر آن عوض شده است. هنگامی که مدیر مکانی عوض می شود انگار آن مکان تازه متولد می شود البته موسسه صبا تا قبل از تغییر مدیریت نگاه بین المللی نداشت و  بیشتر روی سامان دادن به تولیدات داخلی تمرکز می کرد اما حالا نگاه موسسه صبا تغییر پیدا کرده است.

*ورود به بازارهای جهانی چه تاثیری می تواند در تولیدات داخل داشته باشد؟

تاثیر بسیار زیادی دارد، زیرا در این صورت وارد رقابت واقعی می شویم. البته این نظر شخصی من است. در حال حاضر وضعیت انیمیشن در ایران دچار چند دستگی شده است اما با این وجود من فکر می کنم اگر بتوانم وارد عرصه جهانی شوم دست به تولیدات بیشتری می زنم. من دوست دارم محصولاتی تولید کنم که هویت ایرانی و نگاه بین المللی داشته باشد و قابل فهم برای جهانیان باشد. اگر چنین امکانی برای من فراهم شود با سرمایه شخصی و بدون دردسر شروع به ساخت اثر می کنم که در پی آن برای من پیشرفت حاصل می شود و رشد می کنم، آنگاه می توانم بدون رعایت برخی ملاحظات آنچه را که در ذهن دارم تولید کنم.

*به عنوان یک فعال در عرصه انیمیشن با مشاهده وضعیت موجود، شرایط آتی انیمیشن ایران را چطور تصور می کنید؟

-انیمیشن از وضعیت اقتصادی و فرهنگی ما تاثیرپذیر است به همین دلیل با چنین شرایطی پیش‌بینی کردن کار سختی است. ما به نوعی در مرحله گذار هستیم پس وضعیت ما می‌تواند هم بهتر و هم بدتر شود. نکته جالب این است که در حال حاضر  تیم ها و بودجه هایی وارد این عرصه شده اند و نهادهایی فعال شده است که قبلاً حضور نداشته اند. من فکر می کنم با این وضعیت تنها برخی از شرکت های انیمیشن سازی می توانند به فعالیت بپردازند که این موضوع باعث ایجاد تنش می شود. البته باید بگویم این سازمان ها مشخصاً دولتی نیستند بلکه بیشتر نگاه ایدئولوژیک دارند. البته برخی از آنها ممکن است نگاه جهانی هم داشته باشند. من نمی‌خواهم بگویم که در اختیار گذاشتن بودجه باعث آسیب می شود بلکه این انتخاب نیروهای اشتباه است که خطرآفرین است. ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که بگویم انیمیشن محصولی است که بعد از ساخت به ثمر می نشیند و آنگاه می توان از آن ارتزاق کرد. در تمام دنیا ثابت شده که انیمیشن صنعت سودآوری است به طوری که همه کشورهای دنیا در حال سرمایه گذاری روی آن هستند. به تازگی مقاله ای خواندم که در آن نوشته بود مردم دنیا به واسطه شرایط خشن جهان مثل حملات تروریستی بیشتر به تماشای انیمیشن می نشینند. گویا انیمیشن این ویژگی را دارد که افراد را وارد دنیایی کند که خیلی از دردها و ناراحتی ها را فراموش کنند؛ دنیایی که این غم ها در آن وجود ندارد.

* یکی از عواملی که می تواند به این امور و وضعیت انیماتورها سر و سامان دهد تشکیل یک صنف است. نقش صنف انیمیشن را در رسیدن به تولیدات مطلوب و در حد استانداردهای جهانی را چگونه ارزیابی می کنید؟

-به نظر من صنف می تواند از اعضای خود حمایت کند و در عین حال تصمیم گیرنده باشد. در  شرایط موجود همه می توانند کار کنند اما با تشکیل صنف سطح آنها مشخص می شود. برای مثال خیلی ها سابقه خوبی در انجام  پروژه ها چه به لحاظ کیفی و چه به لحاظ کمی ندارند که این ها باید پالایش شود. ممکن است کسی پتانسیل تولید داشته باشد اما در سطح یک تولیدکننده نباشد و تنها با رابطه وارد این عرصه شده باشد، در پی این موضوع وضعیت تولید خراب می شود زیرا چنین افرادی هیچ آشنایی با فرایند تولید ندارد. بخش عمده ای از مشکلات ما این است که تولیدکنندگان مبتدی تولید می کنند در حالی که هیچ برنامه ای ندارند.

مشکلی که در سیستم های کاری این چنینی پیش می آید این است که آن تولیدکننده نمی تواند نیروهای خود را حمایت کند، در این صورت آن نیروها  شرکت انیمیشن سازی را ترک می کنند و با یک نگاه منفی به شرکت های دیگر می روند. برای مثال به یاد دارم بسیاری از افراد وقتی از یک شرکت دیگر به شرکت من می آمدند با یک نگاه بدبینانه ای وارد می شدند. این نگاه بدبینانه آسیب رساننده است، برای مثال به یک باره تمام نیروهای یک شرکت به دلیل احساس ناامنی با یکدیگر یک تیم تشکیل می دهند. این موضوع نشان دهنده این امر است که آنها بی اعتماد هستند پس در این شرایط حتی اگر یکی از آنها به حق هم توبیخ شود تمام نیروهای آن شرکت از این شرایط تیم شدن استفاده و سپس کودتا می کنند. البته این موضوع جای بحث دارد و نشان می دهد که ما در این مدت نتوانستیم ساختار تولید را سامان دهیم. از طرفی دیگر برخی از شرکت ها پروژه های سنگین را بدون برآورد نیروهای خود می پذیرند. این امر، کار خطرناکی است و معمولاً نتیجه نمی دهد. خیلی ها بعد از ساخت چنین پروژه هایی می گویند تنها برای انجام تبلیغات ساخته ایم در حالی که می توانم بگویم ما هنوز موفق به ساخت هیچ پروژه الف ویژه ای نشدیم و تاکنون همه تولیدات ما در حد متوسط بوده اند.

*عده ای بر این باورند که مراکز آموزشی تاثیری در آموزش به علاقمندان عرصه انیمیشن ندارد. شما کیفیت مراکز آموزشی کشور را برای نیروهای متخصص انیمیشن چگونه ارزیابی می کنید؟

-کیفیت آموزشی دانشگاه های ما در سطح بسیار نازلی قرار دارد. به نظرم ساختاری برای آموزش انیمیشن در ایران وجود ندارد. به همین دلیل نیروهای متخصص از این آموزشگاه ها خارج نمی شوند. برای مثال در مقطع فوق لیسانس انیمیشن تنها مباحث تئوریک به دانشجویان آموزش داده می شود و بیشتر به پژوهش می پردازند با این شرایط نیروی متخصص از آن دانشگاه ها خارج نمی شود زیرا آنها به این نتیجه رسیده اند که بیشتر به بحث های تئوری بپردازند تا عملی.

*پس شما با این شیوه آموزشی موافق نیستید.

-به هر حال  این نگاهی است که متولیان دارند اما با این روند نیروهای متخصص تربیت نمی شوند. تعداد زیادی از افراد در این آموزشگاه ها در حال تحصیل هستند و با این شرایط تنها هدر رفت نیرو اتفاق می افتد. به نظرم دانشگاه ها این دغدغه را ندارند پس باید یک صنفی تشکیل شود تا به این امر بپردازد. حالا نقش همان صنفی که درباره اش صحبت کردیم بیشتر نمایان می شود. البته ذکر این نکته هم حائز اهمیت است که ما مقطع لیسانس برای انیمیشن نداریم و دوره فوق لیسانس هم بسیار کوتاه مدت است پس باید فکری هم برای راه اندازی مقطع لیسانس کرد. با این تفاسیر ما جایگاه درخوری برای آموزش نداریم، البته من در شرکت خودم بخشی را به آموزش اختصاص داده ام و با دریافت پول به دیگران آموزش می دهم اما منطقی تر این است که افراد در دانشگاه ها آموزش ببینند. به شخصه بحث و گفتگویی با دانشگاه ها داشته ام اما آنها رغبتی برای راه اندازی مقطع لیسانس ندارند. ممکن است نسبت به راه اندازی مقطع دکتری انیمیشن تمایل داشته باشند اما به لیسانس ندارند. به هرحال منظور من از راه اندازی دوره های لیسانس در دانشگاه های درجه یک است نه هر دانشگاهی. برای مثال دانشگاه تهران باید مقطع کارشناسی انیمیشن را راه اندازی کند. نکته دیگر این است که ما اساتید کاربلدی هم برای تدریس این رشته نداریم.

* چه شرایطی باید ایجاد شود تا یک فرد بتواند به تولید یک اثر مطلوب بپردازد؟

– برای مثال من دوست دارم شرایطی ایجاد شود که بتوانم بدون در نظرگیری چیزی، خودم دست به تولید بزنم یعنی با این تصور فیلم بسازم که اگر مدیر باشم چه کاری انجام می دهم. با این روند می توان فیلم ساخت و برای آنها بازارهایی را پیدا کرد، اما در حال حاضر امکان این امر وجود ندارد. البته اگر یک وام یک میلیاردی داشته باشم می توانم این کار را انجام دهم.

* آیا شما پیشنهاد انجام یک کار مشترک با کشورهای دیگر را داشته اید؟

-بله. چندین بار به من چنین پیشنهاداتی شده است، اما انجام چنین کاری بسیار سخت است. اولین اثری که من ساختم تولید مشترک با کشور فرانسه بود. من این تجربه را دارم و باید بگویم خیلی ها از آن استقبال کردند. این اتفاق برای من در سال ۸۰ رخ داد که در پی آن کشوری که با آن به همکاری پرداختم از این مساله بسیار راضی بود، اما من این کار را ادامه ندادم زیرا آنها می خواستند بخشی از اثر را در کشور کره جنوبی تولید کنند.

علاوه بر این، موضوعاتی همچون جابجایی پول، بستن قرارداد و به دست آوردن یک تضمین برای کار وجود داشت که به واسطه همین مشکلات و به خصوص مشکلات مالی دیگر نتوانستیم با هم همکاری کنیم. البته این را هم باید بگویم که کار کردن با آنها به این راحتی نیست، اما نشدنی هم نیست. موضوع دیگری که وجود دارد این است که آنها تغییرات زیادی روی یک اثر اعمال می کنند که می توان دیگر آن را به عنوان جزیی از کار به حساب آورد بنابراین یک کارگردان باید بسیار تابع آنها باشد. با همه این تفاسیر، من معتقدم که ما در حال حاضر شرایط تولید مشترک را نداریم. در چنین اوضاعی من ترجیح می دهم خودم فیلم بسازم و برای آن بازاریابی کنم. به نظر من این روند بهتر از انجام یک کار مشترک با کشورهای دیگر است.

منبع: سرنگ