اقتصاد کتاب روی ریل دیجیتال

عمر فناوری دوربین دیجیتال در کشورمان به کمتر از دو دهه می‌رسد؛ پدیده‌ای که حرفه‌‌ای‌ها مثل هر پدیده‌ جدیدی، ابتدا جدی‌اش نگرفتند، سپس در مذمت ناتوانی‌هایش در مقابل دوربین‌های آنالوگ جبهه گرفتند و بعد با پیشرفت آن کم‌کم خود به آن روی آوردند. امروز چاپ دیجیتال نیز در مقابل چاپ افست چنین وضعیتی دارد، با این فرق که کمتر از نیم دهه از عمر آن می‌گذرد و با شتاب بیشتری با بهبود تکنولوژی آن به پیش می‌تازد. اهمیت فرهنگی چنین فناوری شاید به همان اندازه دوربین‌های دیجیتال باشد زیرا همان‌طور که با ظهور آن به نوعی سواد بصری میان توده مردم گسترش یافت، با گسترش چاپ دیجیتال هم نوعی امکان عرض اندام برای نویسندگان تازه‌کار، ناشر- مولفان و کسانی که تمایل دارند کتاب‌های شخصی و خاطرات خود را بین خویشان و دوستان به هزینه‌ای اندک به اشتراک بگذارند فراهم می‌‌کند؛ از این‌رو می‌توان چاپ دیجیتال را همانند فضاهای مجازی راهی برای عدالت اجتماعی به منظور امکان بروز اندیشه‌ها دانست.

چاپ دیجیتال چیست؟

چاپ دیجیتال یکی از روش‌های تبدیل تصاویر دیجیتال به محصولات چاپی است. این روش معمولا شامل چاپ حرفه‌ای با شمارگان کم توسط نشر رومیزی و دیگر منابع دیجیتال است که به‌وسیله چاپگرهای لارج فرمت یا چاپگرهای لیزری و جوهرافشان حرفه‌ای انجام می‌شود. چاپ دیجیتال دارای هزینه بیشتری برای چاپ هر صفحه در مقایسه با روش‌های سنتی مثل چاپ افست است ولی این قیمت بالاتر معمولا با صرفه‌جویی در هزینه‌های دیگری که در فرآیند چاپ انجام می‌شوند برای تیراژهای کم تعداد جبران می‌شود.

مزایای چاپ دیجیتال کتاب

الف- نداشتن ضایعات: چون این نوع از چاپ براساس تقاضا صورت می‌گیرد، ضایعات به همراه ندارد. فرآیند چاپ دیجیتال به اتوماسیون صنعتی برمی‌گردد و در نتیجه در این نوع چاپ، حداقلِ نظارت و دخالت انسانی وجود دارد؛ در هر فرآیندی هم که نظارت و دخالت انسانی کمتر باشد، خطای انسانی کاهش پیدا می‌کند و در مقابل، دقت آن افزایش می‌یابد.

ب- امکان تولید در میزان معدود: از آنجا که ناشر یا سفارش‌دهنده کتاب، بر حسب نیاز یا تقاضای بازار، اقدام به تولید کتاب می‌کند، این روش از هزینه‌های انبارداری، ضررهایی که از خواب طولانی‌مدت کتاب در انبار متوجه ناشر می‌شود و بسیاری از هزینه‌های دیگری که روش سنتی چاپ کتاب دربردارد، مبراست. به این ترتیب ناشران با انتشار تعداد معدودی از کتاب با چاپ دیجیتال، ارزیابی صحیحی از ذائقه مشتریان کتاب کسب می‌کنند و سپس می‌توانند آن را با تیراژ بالاتر چاپ کنند.

ج- کاهش زمان تولید: در چاپ افست به طور معمول پنج تا هفت روز زمان لازم است تا کتاب از چاپخانه به دست ناشر برسد در حالی که امروزه در چاپ دیجیتال فرآیند چاپ کتاب از زمان دریافت فایل تا زمان تحویل کتاب‌ها، تنها در هشت ساعت انجام می‌گیرد.

د- شخصی‌سازی: تولید کتاب با شمارگان کم و امکانات محدود راه را برای عرضه آثار نویسندگان ناشناس فراهم می‌کند، علاوه بر این به دلیل حذف فرآیند پرخرج فیلم و زینک و… امکان تغییرات در چاپ‌های مختلف مهیاست. یک عامل بسیار مهم در انتخاب چاپ دیجیتال برای کتاب، قیمت خود کتاب نیست بلکه بررسی تعداد مخاطبان کتاب است. باید در نظر داشت امروزه کتاب‌هایی وجود دارند که مخاطبان خاص دارند و در تیراژ بسیار پایین باید عرضه شود چون خریدار زیادی ندارند. مثلا شاید چاپ کتابی با ماشین دیجیتال با تیراژ بیست عدد هر نسخه 200 هزار تومان هزینه داشته باشد در صورتی که چاپ هر نسخه این کتاب در تیراژ بالا با ماشین افست 20 هزار تومان تمام می‌شود ولی باز هم به چاپ دیجیتال مراجعه می‌شود چون تعداد زیاد از این کتاب خاص فروش نخواهد داشت و باید در انبار بماند که خواب سرمایه را به دنبال خواهد داشت و توجیه اقتصادی ندارد.

ه- بی‌نیازی از امکانات مکانی و سهولت جابه‌جایی: چاپ دیجیتال برخلاف چاپ انبوه که در مکان‌های خاصی مانند زیرزمین یا طبقه همکف ساختمان‌ها قابلیت اجرایی دارد، در هر ساختمان و در هر طبقه‌ای، حتی طبقات بالاتر یک ساختمان، می‌تواند قابل بهره‌برداری باشد. همچنین چاپ دیجیتال به فضای چندان بزرگی که در تولید انبوه است، نیاز ندارد و در یک مکان کوچک هم قادر به تولید محصول است؛ این ویژگی‌ها در شرایطی که در بازار اجاره مکان بسیار گران است، از اهمیت دوچندان برخوردار می‌شوند.

و- هزینه نگهداری و استهلاک پایین: تعداد مواد مصرفی در چاپ دیجیتال (مرکب و پودر و مَسپر) نسبت به مواد مصرفی تولید انبوه (مرکب، مواد شیمیایی، نوردها، خودروهای مرکب، پودر، خشک‌کن و …) محدود است و در نتیجه هزینه نگهداری مواد و هزینه استهلاک ماشین‌آلات در چاپ دیجیتال بسیار پایین‌تر از تولید انبوه است.

ز- پایین بودن هزینه‌های پرسنل: چاپ دیجیتال در مقایسه با تولید انبوه، به تعداد پرسنل اندکی نیازمند است، در نتیجه برای کسی که چاپ دیجیتال انجام می‌دهد، هزینه‌های مربوط به پرسنل و نیروی انسانی تقلیل می‌یابد.

ح- حفظ محیط زیست: چاپ دیجیتال فاقد پساب‌های صنعتی است و از این نظر کمتر به محیط زیست آسیب وارد می‌کند همچنین آلودگی صوتی تولید نمی‌کند و امکان بهره‌گیری از آن در محیط‌های شهری وجود دارد.

معایب چاپ دیجیتال

الف- عمر کوتاه: از برخی نظرها وضعیت حاکم بر فناوری‌های دیجیتال نسبت به فناوری‌های سنتی چاپ بسیار بحرانی‌تر است، چراکه عمر تجهیزات دیجیتال بسیار کوتاه است و اگر چاپخانه‌دار با الزامات بهره‌برداری آن به‌سرعت آشنا نشود، قبل از اینکه بتوان استفاده تجاری و عملیاتی درستی از آن بکند، فناوری‌های جدیدی جایگزین فناوری قبلی خواهد شد.

ب- قیمت تمام شده بالا: قیمت تمام‌شده محصول نهایی چاپ دیجیتال نسبت به تولید انبوه، با اینکه در چاپ دیجیتال مواد مصرفی کمتری به‌کار گرفته می‌شود، بالاتر است که همین شاید تنها دلیل برخی ناشران برای استفاده نکردن از چاپ دیجیتال باشد.

ج- کیفیت چاپ: کیفیت محصول نهایی، به نوع ماشینی که قرار است در چاپ دیجیتال یا تولید انبوه از آن استفاده شود، بستگی دارد؛ به‌طور مثال اگر در هر دو نوع چاپ پایین‌ترین مدل ماشین به‌کار گرفته شود، از نظر ماندگاری رنگ، اغلب ترجیح با تولید انبوه (اُفست) است. در چاپ دیجیتال هنوز دانش کنترل رنگ حتی نزد اغلب افرادی که از آن استفاده می‌کنند، وجود ندارد.

د- کیفیت صحافی: چاپ دیجیتال برای کتاب‌های کم‌ورق مناسب‌تر است زیرا در کتاب‌هایی که وزن بیشتری دارند، اگر ته دوخت نداشته باشند، ممکن است به مرور زمان صفحات از کتاب جدا شوند چون در چاپ دیجیتال برخلاف چاپ سنتی، امکان ته دوخت کردن کتاب‌ها وجود ندارد؛ هرچند اغلب با استفاده از چسب‌های قوی و «لب چسب» سعی می‌شود این موضوع جبران شود. در چاپ دیجیتال محدودیت مواد وجود دارد؛ به‌طور مثال در این نوع چاپ، هر کاغذی امکان چاپ ندارد. همچنین استفاده از جلد سخت برای کتاب‌هایی که نیاز به عمرهای طولانی دارند، در چاپ دیجیتال عملی نیست چون اکثرا چسب گرم دارند که بعد از مدتی شیرازه آنها از بین می‌رود.

آینده چاپ دیجیتال

با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی می‌توان پیش‌بینی کرد در آینده نزدیک سیستم تولید انبوه هرچه بیشتر به سمت سیستم چاپ دیجیتال سوق یابد تا جایی که اگر سیستم‌های آنالوگ در تولید انبوه خودشان را به‌روز نکنند، به‌راحتی از صحنه روزگار حذف شوند. با توسعه‌ای که در چاپ‌های دیجیتال از نظر کاهش قیمت و افزایش سرعت در کار، در حال انجام است، کاملا طبیعی است که همه به سمت این نوع چاپ خواهند رفت. هرچند تحقق این امر به‌ویژه در ایران مقداری زمان‌بر است، اما بدون تردید کمتر از 10 سال دیگر چاپ دیجیتال نخستین گزینه چاپ انبوه خواهد شد.