پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، دپارتمان فرهنگ و گردشگری اونتاریو کانادا گزارشی را با موضوع خوشه‌های خلاق منطقه منتشر کرده است که مطابق آن، در دهه گذشته خوشه‌های خلاق اونتاریو با سرعتی بیشتر از سرعت رشد کل اقتصاد در این استان، رشد و توسعه داشته است. طبق این گزارش، شرکت های فعال در صنایع فرهنگی اونتاریو مانند صنایع چاپ فیلم، تلویزیون، موسیقی، تئاترهای تجاری و رسانه های دیجیتالی همواره پیشتاز صنایع سرگرمی داخلی به شمار می آمدند که امروزه حتی بسیاری از آنها در شرف دستیابی به بازارهای جهانی هستند. آنچه در ادامه مطالعه می کنید، بخشی از گزارش است که به بررسی ویژگی و دارایی منحصربه‌فرد منطقه، خوشه های خلاق، پرداخته است.
مقدمه:
آینده ی دنیای رسانه های تفریحی، اکنون و در زمان حال شکل می گیرد. شرکت های فعال در خوشه های خلاق اونتاریو به توانایی در سرگرمی، آگاهی بخشی و انگیزش افراد جامعه از طریق تلویزیون، مطبوعات، تئاتر و تنوع فراوان تجهیزات دیجیتالی موبایل در جهان شهرت دارند.
باوجود اینکه بخش های مختلف اقتصاد در جامعه دارای عناصر خلاق هستند، اما خوشه های خلاق شامل افراد و شرکت هایی است که کار اصلی شان خلق، تولید و به پول تبدیل کردن محصولات خلاق است. خوشه های خلاق، در جامعترین تعریف خود، کلیه فعالیت هایی را که مستقیماً، در تولید و توسعه محصولات و خدمات خلاق نقش دارند در برمی‌گیرد. این فعالیت ها صنایع پشتیبانی را که تولید و توزیع محتوای خلاق را ممکن می سازند نیز در خود جای می دهند. نمودار 1، تعریفی جامع از خوشه های خلاق را به شکل مصور ارائه کرده است.
خوشه‌های خلاق اونتاریو: سریعتر از سایر بخش‌های اقتصادی در حال گسترش است
ارزش بازار جهانی رسانه و سرگرمی بیش از 35/1 هزار میلیارد دلار در سال 2008 برآورد شده است و پیش بینی شد در سال 2013 تا حدود 6/1 هزار میلیارد دلار افزایش یابد. امروزه صنایع خلاق سهم عمده‌ای از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها را تشکیل می دهند، چراکه، جوامع در سراسر دنیا اهمیت صنایع خلاق را در توسعه اقتصادی آینده خود بیشتر درک می کنند. از آنجاییکه «اقتصاد دانشی» در مقابل «اقتصاد صنعتی» روزبه روز در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه اهمیت بیشتری می یابد، صنایع خلاق با آماده سازی نیروی کار خود برای آینده ای دیجیتال که برخلاف کار فیزیکی بر خلاقیت استوار است نقشی مهم و حیاتی در ایجاد شغل اقتصاد دانشی ایفا می کنند.
در دهه اول هزاره جاری، خوشه های خلاق به عنوان منبع اصلی و در حال توسعه تولید ناخالص داخلی در اونتاریو شناخته شدند. صنایع خلاق سالانه 2/12 میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی را در اقتصاد اونتاریو تشکیل می دهند که باعث شده اونتاریو رتبه اول تولید ناخالص داخلی در کانادا را از آنِ خود کند. هم اکنون، تولید ناخالص داخلی صنایع خلاق بیش از تولید ناخالص داخلی صنعت انرژی در اونتاریو است و با پیشی گرفتن از مجموع تولید ناخالص داخلی در بخش های کشاورزی، جنگل داری و استخراج معدن، به حدود 70 درصدِ میزان تولید ناخالص داخلی در بخش خودروسازی این استان رسیده است.
امروزه، خوشه های خلاق نه تنها در شکوفایی و رونق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اونتاریو نقش دارند، بلکه، این پتانسیل را نیز دارند که در آیندهای نزدیک با سرعت زیادی رشد کنند. می توانیم جهت پیش بینی رشد بالقوه صنایع خلاق گسترده تر در هنگام عدم دسترسی به برآوردها و آمارها برای این صنایع در سطح استان اونتاریو، نگاهی به جداول و آمارهای کل کانادا و جهان بیندازیم. نمودار 3 رشد پیش‌بینی‌شده‌ی صنایع خلاق در جهان را با رشد پیش‌بینی‌شده این صنایع در کانادا مقایسه کرده است. طبق این نمودار، صنایع خلاق کانادا، با اینکه صنایع توسعه‌یافته‌ای با رشد تدریجی نیستند، اما رشد یکسانی در مقایسه با رشد جهانی برایشان پیش‌بینی شده است.
اونتاریو از برجسته ترین اقتصادهای رسانه و سرگرمی در آمریکای شمالی به شمار می رود و در اشتغال، پس از کالیفرنیا و نیویورک، مقام سوم را دارد. همچنین این استان، از پردرآمدترین خوشه های خلاق در جهان است و این ظرفیت را دارد که از جایگاه فعلی خود در صدر اقتصادهای رسانه و سرگرمی «درجه دو» صعود کرده و هم‌رده با پاریس، لندن و نیویورک، اقتصاد رسانه و سرگرمی «درجه یک» شناخته شود.
از آنجا که توسعه پایدار هر صنعت به عوامل متعددی بستگی دارد، شواهد حاکی از آن است که در اونتاریو و کانادا، صنایع خلاق با سرعت بیشتری نسبت به دیگر بخش های اقتصاد در حال رشد است. طبق برآوردها، تقریباً 1/1 میلیون شهروند کانادایی شغل‌شان را، مستقیم یا غیرمستقیم، مرهون صنایع خلاق هستند که این رقم تقریباً 1/7 درصد از کل نیروی انسانیِ کانادا را در سال 2007 تشکیل می داده است. بین سال های 1999 تا 2007 توسعه شغلی در خوشه های خلاق دو برابرِ سایر بخش های اقتصاد در اونتاریو بوده است؛ یعنی، 3/38 درصد در مقایسه با 17 درصد کل اقتصاد اونتاریو.
سال های اخیر، بیانگر چشمانداز اقتصادی در حال تحول و سختتر برای اونتاریو بوده است. تا پایان سال 2008 اقتصاد این استان هیچ رشد واقعی و عملی نشان نداد. برای سال 2009 تنها رشدی به میزان 7/0 درصد پیش بینی گردید و تنها در ماه ژانویه حدود 36000 نفر از شاغلین در بخش تولیدی اونتاریو کار خود را از دست دادند. با وجود این، رشد خوشه های خلاق همچنان از سایر بخش های اقتصادی در اونتاریو پیش افتاده است. مادامی که اقتصاد اونتاریو در حال تغییر و تحول است، خلاقیت رو به رشد بیش‌از پیش به توان رقابتی این استان در توسعه ی بازارهای جهانی مربوط می شود.
اونتاریو قدرتی تأثیرگذار و فراگیر در کلیه صنایع فرهنگی دارد
درحالیکه اصطلاح کلی «خوشه های خلاق» صنایع خلاق و پشتیبان گسترده‌ای را در بر می گیرد این طرح بر شش صنعت فرهنگی در اونتاریو شامل تولیدات فیلم و تلویزیون، موسیقی، چاپ کتاب، چاپ نشریه، رسانه های ارتباطی دیجیتال و تئاتر تجاری متمرکز شده است. این شش صنایع زیرمجموعه‌ای از «خوشه تولید محتوا» (نمودار 1) می باشند.
شرکت های فعال در این شش صنعت فرهنگی محصولاتی را تولید کرده، پرورش داده و به بازار عرضه می کنند که ارزش آنها در حقوق مالکیت فکری است. اگرچه، صنایع فرهنگی از گذشته به صورت مجزا و بدون تعامل با یکدیگر عمل می کرده‌اند، اما تقابل و تعامل افزایش یافته است، همچنانکه برنامه های دیجیتالی جدید مخرج مشترک تولید و ارائه محصولات فرهنگی اند.
خوشه های خلاق اونتاریو، تنها نمونه از این دست در حوزه صنایع سرگرمی جهان می باشند که میراثی از تعالی و مهارت را از تمام صنایع فرهنگی به هم می آمیزند.
صنعت موسیقی در اونتاریو، هماکنون، دستخوش یک دوره تغییر و تحول شده است. هرچه منابع درآمد سنتی مانند فروش قطعات موسیقی به صورت سنتی و حضوری رو به زوال می گذارند، منابع درآمد جدید پدیدارتر می شوند. صنعت موسیقی، با بیشترین سابقه در پخش دیجیتال، به تازگی، با استفاده از رسانه های دیجیتال (اینترنت و موبایل) به عنوان وسایل کاربردی کسب درآمد می کند. در این زمینه، صنعت موسیقی در اونتاریو به بررسی کسب مجوز، برگزاری اجراهای زنده (کنسرت)، فروش موسیقی و دیگر منابع کسب درآمد به‌منظور پر کردن خلأهای درآمدی می پردازد.
صنعت چاپ کتاب در اونتاریو نیز با به کارگیری تکنولوژی های دیجیتال متحول شده است که البته، به اندازه صنعت موسیقی نیست. با اینکه بازارهای سنتی و الگوهای تجاری همچنان بیشترین سهم را در ایجاد درآمد دارند و به تدریج رو به گسترش‌اند، ولی تکنولوژی های آنلاین و دیجیتال در حال تجهیز تمامی عناصر و اجزای زنجیره چاپ کتاب می باشند. کنار آمدن با تغییراتی که نیاز به سرمایه گذاری اساسی دارند مانند استخدام گروهی که در فناوری های جدید مهارت دارند برای ناشران اونتاریو که پیوسته با مشکلات مالی دست‌وپنجه نرم میکنند به مشکلی بزرگ بدل شده است. اگر این ناشران بتوانند این مرحله تحول را با موفقیت پشت سر بگذارند، به عنوان یکی از قدرتمندترین صنایع چاپ کتاب انگلیسی زبان در دنیا شناخته خواهند شد.
صنعت رسانههای ارتباطاتی دیجیتال در اونتاریو، به تغییرات تقریباً پیوسته، بخصوص در مورد طرح های «سبک‌تر» (موبایل و دیگر تجهیزات قابل‌حمل) و بازار نوپای میان‌افزار (همانند موتورهای فیزیکی بازی های کامپیوتری، یا ابزارهای «حمل» نرم‌افزار) شهرت یافته است. گزارش سال 2008 صنعت ارتباطات کانادا بین 950 تا 1050 شرکت فعال در صنعت رسانه های ارتباطاتی دیجیتال را در اونتاریو شناسایی کرده که به طور مستقیم بیش از 16000 نفر را به کار گرفته و بین 3/1 تا 5/1 میلیارد دلار در درآمد ناخالص سالیانه سهم داشته‌اند. طراحی و توسعه بازی های کامپیوتری، با اختصاص 2/39 درصد از سهم درآمد استان، محرک اصلی درآمد صنعت رسانه های ارتباطاتی دیجیتال در اونتاریو به شمار می روند. بخش گسترده تری از فعالیت های صنعت رسانه های ارتباطاتی دیجیتال در اونتاریو با عنوان هنر- سرگرمی، شامل بازی های کامپیوتری و نیز ساخت محصولات سرگرمی چندسکویی، سهمی معادل 5/45 درصد از کل این فعالیت ها را به خود اختصاص میدهند. همچنین، 6/9 درصد از درآمدها حاصل کار شبیه سازی و آموزش تعاملی بوده و 8 درصد هم مستقیماً، از طراحی و توسعه نرم‌افزار به دست می آید.
صنعت تولیدات فیلم و تلویزیون در اونتاریو طی سال های اخیر، با رشدی سریعتر در تولید داخلی نسبت به تولید خدمات خارجی، نسبتاً، متعادل و باثبات بوده است. با اینکه حجم تولیدات فیلم و تلویزیون سال به سال متغیر است، ظاهراً، این تغییرات به صورت گردشی تکرار می شوند. در چند سال گذشته، تغییراتی مغایر با تحولات اساسیِ پیش‌آمده در صنعت پخش برنامه های تلویزیونی و نیز در بازار گونه های خاصی از تولید آنها همانند متون نمایشنامه اتفاق افتاده است. اونتاریو از طریق افزایش اعتبار مالیاتی فیلم و تلویزیون در این رقابت حضوری فعال دارد.
صنعت چاپ نشریات یکی از باثباتترین عناصر و اجزای خوشه های خلاق در اونتاریو است. این صنعت سهم بزرگی در بازار داخلی دارد و دارای یک ترازنامه مالی نسبتاً قوی است. این موفقیت تا حدودی به دلیل توانایی این بخش در بهره گیری از منابع انسانی ماهر و متخصص جهت تأمین نیاز بازارهای هدف مختلف به دست آمده است. گفته می شود با محتوایی که روز به روز بیشتر آنلاین می شوند، نشریات خارجی که قبلاً برای مخاطبان کانادایی غیرقابل دسترسی بوده‌اند، اکنون، با گسترش میزان رقابت ناشران اونتاریو، قابل دسترسی می باشند. سطح پایین سوددهی تلاش های ناشران اونتاریو در جهت وفق دادن خود با چشمانداز تحول دیجیتالی را خنثی می‌نماید.
بیشتر تئاترهای اونتاریو، با اینکه، اساساً، به درآمد حاصل از فروش بلیت وابسته‌اند، تئاترهای غیرانتفاعی به شمار می آیند. ضمناً، تقریباً 80 درصد از درآمد اصلی این صنعت توسط تئاترهای تجاری بزرگتر همانند میرویش و دانکاپ به دست می آید. این صنعت در تورنتو Niagara-on-the-Lake و استراتفورد متمرکز است؛ شهرهایی که تا حدود زیادی برای تأمین مخاطب، به گردشگری فرهنگی خود وابسته‌اند. از اینرو، این بخش به بیثباتی در گردشگری حساس است. این بیثباتی ممکن است درنتیجه گرانی دلار کانادا و یا اقتصاد در حال رکود امریکا اتفاق افتاده باشد.
خوشه‌های خلاق اونتاریو: مشخصات عمومی و چالش ها در توسعه پیوسته
هر خوشه خلاق الگوهای تجاری، محرک‌های خلاق، زنجیره‌های توزیع و گرایش های جهانی دارد که تنها منحصر به خودش است و به توانایی آنها در تأمین و فروش محصولات در بازار (رقابت‌پذیری) مربوط است. با وجود این، صنایع فعال در خوشه های خلاق یک سری مشخصات عمومی دارند که شامل موارد زیر می شوند:
- ساختار شرکتی در حال تغییر و تحول خوشه‌های خلاق: در سال‌های اخیر، ادغام مؤسسات و ادغام عمودی در صنایع مختلف خوشه های خلاق، به خصوص، میان شرکت های پشتیبان درون و مجاور صنایع خلاق، همانند پخشکنندگان برنامه های تلویزیونی، توزیع کنندگان و خرده‌فروشان، تأثیر بسزایی داشته است.
- پایداری مالی شرکت ها: شرکت ها و مؤسسات خوشه های خلاق ممکن است به میزان کافی تأمین مالی نشده و اغلب بدان شکل سودده نباشند. بدون حاشیه سود (درصد سود از فروش ناخالص) مطلوب و رضایت بخش و دسترسی به سرمایه، سرمایه گذاری لازم جهت نوآوری، حفظ تعالی بخش نیروی انسانی و یا توسعه یافتن در سطح بین المللی کار سختی است.
- حضور خریداران یا توزیعکنندگان بزرگ: شرکت ها و مؤسسات خوشه های خلاق تمایل دارند که از لحاظ اندازه و وسعت در حد کوچک یا متوسط باشند، درنتیجه، معمولاً در جایگاهی نیستند که از حضور مشتریان و یا توزیع کنندگان بزرگ بهره مند گردند و این به خاطر عدم قدرت نسبی آنها در مذاکره و چانه زنی است.
- منابع انسانی: شرکت ها و مؤسسات خوشه های خلاق، عموماً، نیروی تازه کار زیادی دارند. باوجود این بسیاری از آنها در حفظ نیروهای خود و یا جذب نیروهای متخصص و کارآمد فنی، خلاق و مدیریتی از حوزه های دیگر با چالش مواجه‌اند.
مشخصات عمومی ذکر شده اکنون به شکل چالش های عمومی پیشرو در توسعه پیوسته خوشه های خلاق در اونتاریو بیان می شوند:
چالش اول: رقابت بسیار زیاد جهانی
از مهمترین چالش ها افزایش رقبای بین المللی از اقتصادهای نوپا و پیشرفته است. ازآنجاکه کشورها، شهرها و نواحی ارزش های اجتماعی و اقتصادی مهم ثبت جایگاهی مطمئن را در این بخش درک کرده‌اند، دستکم 100 اقتصاد در سطح جهان، در حال رقابت برای کسب رهبری صنایع خلاق هستند. نواحی مختلف در سطح جهانی برای جذب خریداران، قراردادهای تولیدی، استعدادها و سرمایه گذاری با یکدیگر رقابت می نمایند. ازدیاد و تکثیر اعتبارات مالیاتی فیلم و دیگر مشوق هایی که توسط ایالت ها و استان های مختلف در امریکا ارائه شده است، درحالیکه بسیاری از آنها اکنون با اونتاریو رقابت می کنند، مهر تأیید محکمی بر روند رشد رقابت ها است. ضمناً، اونتاریو باید هرچه بیشتر با اقتصادهای نوپا و پیشرفت های که صرفه و ارزش را در تأمین خدمات کم هزینه، نه‌تنها برای صنایع خلاق خودشان بلکه بیشتر برای بازارهای جهانی می بینند، به رقابت بپردازد. برون‌سپاری عناصری مانند انیمیشن و جلوه های بصری در تولید فیلم ها به مناطقی همچون هندوستان، چین و کره جنوبی نمونه هایی از این دست رقابت ها است.
چالش دوم: ساختار مالی و پایداری تجاری
اونتاریو برای رقابت مؤثر باید ساختارهای مالی و پایدار تجاری مطلوب را در خوشه های خلاق خود توسعه دهد. اونتاریو در جایگاه مرکز اقتصادی کانادا، اگرچه محل اجتماع سرمایه گذاری های خصوصی بسیاری است، ولی با این حال باید موقعیت های سرمایه گذاری در خوشه های خلاق را به طور کامل شناسایی کرده و آنها را توسعه دهد. رقابت سخت و بسیار زیاد در داخل خوشه های خلاق باعث شده تا حاشیه های سود روز به روز تقلیل پیدا کنند؛ این کمبود سرمایه پیشرفت، تأثیرات شگرفی بر شرکت های خوشه های خلاق می گذارد.
چالش سوم: خطر عقب ماندن از سایر نواحی در نوآوری
مزیت رقابتی یا نفوذ به بازار یک شرکت می تواند در عرض چند ماه، هنگامی که استانداردهای جدید جای استانداردهای قبلی را می گیرند و یا مصرف‌کنندگان لوازم و طرح های جدیدی را خریداری می کنند، تغییر کند. نوآوری خوشه های خلاق، منحصراً، در حوزه محتوا و یا تکنولوژی خالص و محض نیست، بلکه، در حوزه های فرعی: الگوهای تجاری، فرآیند تولید و تجارت، مدیریت، کارآفرینی و به ویژه تأمین بودجه محصول و شرکت قابل دریافت است.
چالش چهارم: تغییر و تحولات سریع تکنولوژیک
تغییرات تکنولوژیک و تعلیقاتی که در بازار آن به وجود می آید، علاوه بر خلق فرصت، چالش های عمده‌ای را نیز به وجود می آورد. این امر، بخصوص، برای صنایع فرهنگی سنتی مسئله‌ای اثبات شده است، چراکه این صنایع برای اینکه پیوسته از آخرین روندها، قابلیت ها و فرآیندهای تجاری آگاه بوده و با آنها همراه شوند، نیاز به سرمایه گذاری دارند. خطر عدم آگاهی و عدم همراه شدن با تغییرات تکنولوژیک نیز همانند خطر و چالش همراه نشدن با نوآوری های متداول، برای شرکت هایی می تواند مشکل‌ساز شود که به میزان کافی تأمین بودجه نشده‌اند تا بتوانند زیان ازدست دادن یک خط تولید و یا همه آنها را تحمل کرده یا برای به راه اندازی یک خط تولید کاملاً جدید مطابق با آخرین طرح‌های تکنولوژی و مالکیت فکری هزینه کنند.
چالش پنجم: بسنده کردن و تکیه بر موفقیت‌های گذشته
حقیقت این است که بیشتر دنیا درحال تقویت عملکرد خوشه های خلاق خود است. دست روی دست گذاشتن و عدم حرکت، باعث ازدست دادن فرصت ها و عقب افتادن از سایرین است. اشتباهی که اونتاریو هم تاحدودی، آن را مرتکب شده است. این استان نباید جایگاه فعلی دارایی ها و افتخارات خود را که آماده توانمندسازی جهت صعود به خوشه های خلاق درجه یک در سطح جهان می باشند، از دست داده و واگذار نماید.
منبع: فصلنامه اقتصاد خلاق
