پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، علی چناری از اقتصاد انیمیشن در ایران و بازار بالقوه بین‌المللی آن میگوید؛
به‌طورکلی وضعیت کیفی انیمیشن را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
انیمیشن روند رو به رشدش را در این سالها در ایران داشته است؛ یعنی به این ترتیب نبوده که این رشد متوقف شود. رشد انیمیشن در ایران بالای 80درصد مدیون تلاشهای افرادی بوده که به این حوزه علاقه داشته و به‌خاطر پیگیری شخصی به نتایج خوبی رسیده‌اند. این افراد اکنون در کمپانی‌هایی در خارج از کشور مشغول فعالیت هستند. متاسفانه اغلب دوستان ما در حوزه انیمیشن به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی مهاجرت کرده و به‌طور شخصی پیشرفت کرده‌اند. درواقع بستر پیشرفت انیمیشن ایران خیلی به‌واسطه حمایت‌های دولتی نبوده است.
در عرصه انیمیشن ایران صرفا با سفارش دولتی و درواقع دخالت اقتصادی دولت مواجهیم که به انیمیشن‌سازان سفارش کار میدهند. درباره این چرخه اقتصادی و چرخه تولید این هنر-صنعت در ایران توضیح دهید.
اگر بخواهیم به چرخه اقتصادی آن نگاهی بیندازیم، انیمیشن تا امروز چرخه اقتصادی سالمی نداشته است. به این معنا که دولت همواره سفارش‌دهنده بوده و کار در بخش‌های دولتی و در پارهای از موارد بخش‌های خصوصی که پشتوانه دولتی داشته‌اند تولید می‌شده و در قالب یک خروجی به دولت تحویل داده شده است. شما اگر به این چرخه نگاهی بیندازید؛ یک چرخه اقتصادی کاملا داخلی است. درواقع ما داریم بخشی از مجرای درآمدزایی کشور را هزینه می‌کنیم که هیچ سودی هم برای ما ندارد و بیشتر با دغدغههای فرهنگی یا حمایتی این کار انجام گرفته است. به همین دلیل چرخه اقتصاد انیمیشن تا همین سالهای اخیر به بخش دولتی وابسته بوده است اما در چندسال اخیر اتفاقاتی در حال رخ دادن است و افرادی در حال وارد شدن به بازاریابی بین‌المللی هستند، شرکتهایی در حال ایجاد و اضافه شدن هستند که در قالب سرویس و سفارش‌گرفتن از کشورهای دیگر برای تولید انیمیشن – به این دلیل که تولید در ایران ارزان‌تر است – فعالیت می‌کنند.
ظهور این شرکتها و فعالیتشان حیاتی تازه به چرخه اقتصادی انیمیشن می‌بخشد اما هنوز آن بدنه سابق اقتصادی به کار خودش ادامه می‌دهد؛ یعنی آن چرخه ناسالمی که در آن درآمدزایی وجود ندارد. به این معنا که محصولاتی را در این حوزه تولید می‌کنیم که همه برای خوراک تلویزیون خودمان است و مانند کشور ژاپن نیست که سریالی تولید کنید و این سریال با معیارها و استانداردهای جهانی تهیه شده، فروش برود و درنهایت رقم سالانه درآمد آن از فروش نفت ایران هم بیشتر شود.
به‌نظر شما چه مشکلی باعث می‌شود که انیمیشن‌های ساخته‌شده در ایران چندان کالای مناسبی برای صادرات نباشند؟
چون بیشتر با مفاهیم و مضامینی کار می‌کنیم که داخلی هستند و قابلیت تجارت انیمیشن را در بخش بین‌المللی به ما نمیدهد؛ این مربوط به داستان و محتوا می‌شود. درواقع ما از اول به این فکر نکردیم به انیمیشن بهصورت کالای صادراتی نگاه کنیم. اکنون هم در چرخه داخلی چند بخش فعال هستند که یا دولتی‌اند و یا بودجههای دولتی دارند، مشکل کارشان هم این است، دستاندرکارانی استخدام می‌کنند و در راس امور میگذارند که اغلب در حوزه انیمیشن صاحب تجربه و دانش نیستند؛ صرفا افرادی مورد اعتمادند که ناخواسته باید بودجههای هنگفتی را هدر بدهند تا یاد بگیرند انیمیشن چه هست و چگونه می‌شود کار کرد. مثلا به ارگانی می‌روم تا برای کار با آن‌ها صحبت کنم و میبینم هیچگونه تجربهای در زمینه انیمیشن ندارند ولی بودجههای زیادی دستشان است. متاسفانه بخشی از بودجهها هم به این شکل هدر میرود.
به‌نظر میرسد وزنه تولید انیمیشن‌های کوتاه در ایران سنگینتر باشد؛ نظر شما در این‌باره چیست؟
فیلم کوتاه یک دغدغه است. اتفاق خوبی است اما اگر ما بخواهیم قسمت واقعی انیمیشن را ببینیم و آن بخشی را که به‌خاطر یک چرخه اقتصادی ثابت تولید می‌شود تیزر است که همیشه سفارش‌دهنده دارد. تیزرها در زمان کم‌‌کاری و با کیفیت بالا ساخته می‌شوند اما اگر بخواهیم درمورد کارهای بلند این وضعیت را ببینیم؛ اکنون سریالها هم با محتوای بینالمللیتر کار می‌شود که در حوزه هنری چند نمونه از این سریالهای انیمیشن را داریم که به کشورهای دیگر صادر کردهایم و مشغول کار روی آن هستیم.
یکی از مشکلات مورد اشاره شما فقدان نیروی متخصص در انیمیشنسازی است. درحالی‌که در ایران دانشگاه‌ها و موسساتی داریم که در زمینه آموزشی فعال هستند. با این همه فارغالتحصیل، چرا نیروی متخصص نداریم؟ اشکال در کجاست؟
تقریبا دوماه پیش در دانشگاه تهران برای دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد با موضوع کارگردانی و کارگردانی هنری سخنرانی داشتم که در آنجا به استادان و هیاتعلمیشان هم گفتم؛ محتوای درسها در دانشگاههای هنر و انیمیشن بهخصوص مقطع کارشناسی‌ارشد خیلی بروز نیست و از نیروهای متخصصی استفاده نمیشود. اکثر نیروهای متخصص ما مدرک تحصیلیشان در زمینه انیمیشن نیست و خودآموز بوده‌اند. ضمن این‌که روش تدریس دانشگاه‌ها هم بروز نیست. با اطمینان می‌گویم، کارآموزی را میآوردیم که مدرک کارشناسی‌ارشد انیمیشن داشت اما اصلا آشنایی با علم روز نداشت. آن‌ها در زمینه شناخت خط تولید انیمیشن و چگونگی تعاریف و دانستن جایگاه هر کدام از عوامل نسبت به عناوین شغلی، چندان آگاه نیستند. به عقیده من باید دوستانی وارد دانشگاه شوند که تجربههای بین‌المللی دارند و در این زمینه باسواد هستند و در عین باسوادبودن کار تجربی هم زیاد انجام دادهاند. اکثر کسانی که ما در دانشگاه داریم افراد باسوادی هستند اما متاسفانه خودشان کمتر کار تجربی و تولیدی انجام دادهاند تا عیار اطلاعاتی که به دانشجویان میدهند مشخص باشد.
اکنون شاهد هستیم بیشتر فارغ‌التحصیلان به سمت کارگردانی انیمیشن کشیده می‌شوند؛ به‌نظر شما چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟
کارگردانی انیمیشن کار فردی نیست که به‌تازگی از دانشگاه فارغالتحصیل شده باشد. کارگردانی انیمیشن واقعا کارگردانی پیچیدهای است و جزییات خیلی زیادی دارد و ما در پارهای از موارد مشکل خیلی بزرگی که داریم این است که بچههای طراح یا بچههایی که یک تجربه کوچک در زمینه انیمیشن دارند به‌سرعت به‌عنوان کارگردان انیمیشن آغاز بهکار می‌کنند. به این دلیل که کارگردانی یک سمت محسوب می‌شود و در جشنوارهها جایزه میگیرند اما واقعیتش این است که کارگردان انیمیشن باید سابقه زیادی بهخصوص درمورد همین کارگردانی و قصهگویی روایی فیلم داشته باشد. یکی از دورههایی که شرکت کردم؛ دورهای بود که هالیوود در دوبی با عنوان «هالیوودکمرا» اجرا کرده بود. چیزی حدود پانصد ساعت درس در مورد دوربین و حرکتهای دوربین داشتند. وقتی این‌ها را در جزییات بررسی می‌کنیم متوجه میشویم این اطلاعات در ایران خیلی کم است یا حداقل کمتر تجربه شده است. ما در این زمینهها ضعف داریم و این مسئله در تولیداتمان نمود دارد. تجربه انیمیشن‌ساختن هم خیلی فرق میکند. شما به‌عنوان یک فیلمساز دوربین را دستتان میگیرید و فیلمبردار استخدام می‌کنید و با تجهیزات اولیه یک فیلم صددقیقه‌ای کوتاه میسازید. همین کار را پنج‌بار انجام میدهید و بعد از پنج‌بار یک فیلم سینمایی میسازید. شما در سینما خیلی قابلیت تجربه کردن دارید اما در انیمیشن شما چند دقیقه در ماه می‌توانید تولید کنید بدون این‌که بتوانید صاحب آن تجربه شوید.
وضعیت انیمیشن در سینمای خانگی به چه ترتیب است؟ به نظر نمی‌رسد تولیدکنندههای داخلی چندان در این حوزه فعال باشند.
تقریبا می‌شود گفت در سینمای خانگی انیمیشنی که در ایران ساخته شده باشد نداریم و اغلب انیمیشن‌هایی که در سینمای خانگی وجود دارد انیمشینهای خارجی هستند که من نیز برای پسر خودم تهیه می‌کنم. جالب است که هر هفته هم این آثار شارژ و بروزرسانی می‌شوند و کودکان هم بسیار استقبال می‌کنند. پتانسیل زیادی در اینجا به‌لحاظ مخاطب وجود دارد. میدانم که یک‌سری از دوستان شروع کرده‌اند تا در این حوزه کار کنند اما هنوز سهمی در این رسانه نداریم.
به نظر شما سینمای خانگی تا چه اندازه میتواند به انیمیشن و اقتصادش کمک کند؟
این حوزه کمک زیادی میتواند کند. فکر می‌کنم روزنهای برای درآمدزایی انیمیشن، همین سینمای خانگی است. ما می‌بینیم که در سینمای خانگی فروش سریالها خوب است. البته فکر می‌کنم تحقیق و تفحص و زمان کافی باید گذاشته شود وگرنه ممکن است این سریالها در این شبکه توزیع شوند و بچهها دوست نداشته باشند و خانواده‌ها هم حاضر نباشند بهخاطرشان هزینه کنند. اگر هوشمندانه در این زمینه کودک را روانشناسی کنیم و ببینیم چه چیزهایی دوست دارد، موفقتر خواهیم بود.
نیاز نیست به آمریکا انیمیشن بفروشیم؛ همسایه‌ها را دریابیم
فیلم سینمایی «شاهزاده روم» با اقبال خوبی در گیشه مواجه شد. با این همه تولید انیمیشن سینمایی بسیار پایین است. با وجود این استقبال، چرا تعداد تولید آثار در سال پایین است؟
بعد از اکران «شاهزاده روم» که فروش خوبی داشت، همه احساس کردند میتوانند وارد این زمینه شوند و کار سینمایی بسازند. در ساختن کار سینمایی چند مسئله وجود دارد؛ اگر شما بخواهید انیمیشن با کیفیت بالا -که شامل محتوا و فیلمنامه خوب می‌شود- و کاری دراماتیک بسازید بودجه هنگفتی نیاز دارید و اگر فقط شانس داشته باشید این بودجه از اکران ایران برگردانده شود درواقع در بهترین حالت یک شانس پنجاه‌پنجاه است. درحالی‌که شما سرمایه هنگفتی را در زمینه‌ای هزینه می‌کنید که تقریبا ناشناخته است. همه می‌دانند متوسط فروش یک فیلم در ایران چقدر است. اگر ما بتوانیم به انیمیشن سینمایی که تولید می‌کنیم مدیومهای جهانی بدهیم و بتوانیم برای آن بازارهای دیگری غیر از گیشه ایران پیدا کنیم و با اکران همزمان در ایران به خیلی از کشورهای دیگر فروخته و اکران کنیم، میتوانیم در این بخش موفق شویم.
حتما هم نیاز نیست که این تئوری‌های فروش، بازار آمریکا را مدنظر داشته باشد. در همین بازارهای خاورمیانه، آسیای میانه، شرقی و کشورهای عربی اگر این اتفاق بیفتد در این صورت تولید انیمیشن سینمایی با کیفیت خوب درواقع توجیه بهتری دارد. این بخشی از مشکل است و بخش اساسی ما همه عمده فکرمان این است که در اکران سرمایه برگردد و دوم این‌که ما این‌قدری که سینمایی انیمیشن شروع کردهایم -پنج تا شش تا فیلم حداقل آماری است که من دارم- به این حد نیروی متخصصی که تجربه کار سینمایی داشته باشد نداریم و بهخصوص در حوزه نویسندگی و کارگردانی فیلم انیمیشن خیلی کم تجربه داریم. واقعا آنقدری تجربه نداریم که شش تا هفت فیلم سینمایی را که الان استارت زده شده است با کیفیت بالا بسازیم؛ یعنی این دو مورد را دو مشکل عمده بر سر راه ساختن انیمیشن سینمایی میدانم.
