پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، مساله توزیع کتاب و محصولات فرهنگی در سال‌های اخیر همواره یکی از مهمترین کاستی‌های سامان تولید محتوای فرهنگی در کشور ما بوده است و بسیاری از فعالان فرهنگی در کشور از نبود ویترین و نیز نبود کانال‌های شنایی و دسترسی به مخاطبان خود رنج می‌برند.
این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که رشد روزافزون تولید محتوای فرهنگی در کشور طی این سال‌ها، به جای آنکه منجر به ایجاد شبکه‌های تازه برای دسترسی به مخاطب شود، تنها صورت مساله را پاک کرده و سعی کرده با روش‌های تازه، ناقص و زودگذر تنها به نیاز اختصاصی خود پاسخ دهد. این اتفاق و بسیاری از موضوعات مشابه موضوع مجموعه گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی است که خبرگزاری مهر در روزهای آینده آنها را مورد توجه قرار داده و سعی در واکاوی آن دارد.
روایت آمارها از توزیع
۱۱۰ هزار نسخه کتاب. این رقم، حوالی رقم تقریبی رقم انتشار و توزیع و کمابیش فروش یکی از آثاری است که در سال جاری و در قالب یک کمپین و مسابقه در سراسر کشور خود را عرضه کرد. در مقابل ناشری دیگر در بدنه بخش خصوصی نیز این روزها گفته است که در فاصله زمانی دو ماه توانسته ۱۱ هزار نسخه از یک رمان قطور آن هم از نویسنده‌ای که این روزها نامی در میان مخاطبان ایرانی دست و پا کرده است بفروشد. با این همه وقتی به سراغ هر دوی این سوژه‌های به نسبت پرفروش و موفق اقتصادی در بدنه نشر می‌روی، هر دو از نبود مخاطب، نبود سیستم توزیع سراسری مناسب و البته وجود ظرفیت‌های بالاتر برای فروش در صورت وجود بسترهای بیشتری برای عرضه این آثار صحبت می کنند.
نبود این بسترها، مشکل همیشگی نبود شبکه توزیع استاندارد در شبکه توزیع محصولات فرهنگی به ویژه کتاب را بار دیگر گوشزد می‌کند به ویژه اینکه بدانیم در ایران با وجود بیش از ۸ هزار ناشر فعال و انتشار سالانه نزدیک به ۷۰ هزار نسخه کتاب، هنوز به تعداد انگشتان دست موسسات پخش کتاب فعال وجود ندارد و در ضمن آن هیچ کدام از موسسات پخش کتاب در ایران دارای صنف و یا مجوز فعالیت رسمی و نیز نظارت قانونی نیستند.
در کنار این مساله اما آمار کتابفروشی‌های ایران نیز رقمی قابل توجه می‌تواند باشد. از سویی پایگاه اطلاع رسانی موسسه خانه کتاب که مرجع رسمی اعلام آمار مرتبط با نشر در ایران به شمار می‌رود، در این زمینه اطلاعات خود را در معرض عموم قرار نداده و بخش بانک اطلاعاتی خود را در این زمینه از پایگاه اینترنتی خود خارج کرده است.
از سوی دیگر بر اساس یکی از آخرین پژوهش‌های انجام شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۲ با عنوان «طرح آمارگیری جامع فرهنگی کشور»، تعداد ۴۱۴۱ کتاب فروشی در سطح کشور وجود دارد که استان تهران با ۹۰۲ واحد دارای بیشترین تعداد و استان هرمزگان با ۱۴ واحد دارای کمترین تعداد است، یعنی استان تهران به تنهایی ۵/۲۲ درصد کتاب فروشی های کشور را در اختیار دارد.
این آمار در حالی است که از این میان کتابفروشی ها ، صرفا ۶۲۴ کتابفروشی در سراسر کشور در پاییز سال جاری حاضر به شرکت در طرح فروش پاییزه کتاب بوده‌اند.
صرفه در تولید است نه توزیع
حال این سوال پیش روست که دلیل کاهش شدید ویترین کتاب در ایران و نیز نبود کانال‌های عرضه کتاب و محصولات فرهنگ را باید در چه دانست و چرا در این زمینه سرمایه‌گذاری ویژه‌ای صورت نپذیرفته است؟
سیدمحمد حسینی، مدیرعامل شرکت «ترنج» از بزرگترین شرکت‌های پخش کتاب جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در این زمینه به مهر می‌گوید: واقعیت ماجرا این است که توزیع‌کنندگان کتاب و محصولات فرهنگی ترجیح داده‌اند در وضعیت فعلی بازار نشر به سمت تولید متمایل شوند. دلیلش نیز آن است که حاشیه سود ناخالص آن بیشتر است. به عبارت دیگر اگر یک موسسه پخش برای توزیع محصولات خود بین ۷ تا ۱۰ درصد سود به دست بیاورد، این میزان سود در وضعیت تولید به حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. این را هم در نظر داشته باشید که ناشر یا تولید کننده با این حاشیه سود بالاخره از موزع چک یا سندی مالی دریافت می‌کند اما موزع باید در انتظار فروش بماند.
وی در همین زمینه با اشاره به اینکه تولید کنندگان محصولات فرهنگی این روزها بر مبنای ذائقه بازار کار تولید و توزیع را خود به دست گرفته‌اند، عنوان کرد: در وضعیت موجود و طی چند سال آینده عملا موسسات توزیع رو به جمع شدن و تعطیلی خواهند بود و تولیدکنندگان خود به صورت مستقیم با فروشگاه‌ها در تماس خواهند بود و اصل فعالیت تخصصی در این زمینه را نقض خواهند کرد.
مدیر عامل یکی از شرکت های توزیع کتاب معتقد است طی چند سال آینده عملا موسسات توزیع رو به جمع شدن و تعطیلی خواهند بود
حسینی وضعی فعلی تولید و توزیع محصولات فرهنگی در کشور را رقابت بر سر بقا میان تولیدکنندگان عنوان کرده و می‌افزاید: با وجود اینکه در شهرستان‌ها به دلیل تجمیع چند فعالیت در یک مرکز، صاحبان فروشگاه هنوز ترجیح می‌دهند تا از یک مرکز توزیع حجم قابل توجهی از محصول فرهنگی را با تنوع زیاد دریافت کنند اما در شهرهای بزرگ این شبکه در حال شکسته شدن است و موزعان عملا کارایی خود را از دست داده‌اند.
از ویترین‌سازی تا شبکه‌سازی برای توزیع
اما این سکه روی دیگری هم دارد که به ذائقه و نگاه فروشندگان محصولات فرهنگی نیز باز می‌گردد و مطابق با آن فیلتر آنها نیز به مسیر رسیدن یک محصول فرهنگی به دست مخاطبش افزوده می‌شود.
محمد حقی مشاور مجمع ناشران انقلاب اسلامی در این زمینه به مهر می‌گوید: جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی از سویی در کلان‌شهرها دارای فقر ویترین عرضه است آن هم تا جایی که حتی پنج فروشگاه عرضه کتاب به معنای واقعی ندارد، و از سوی دیگر نوعی نگاه سنتی در بدنه کتابفروشی‌ها و نشر ایران وجود دارد که بر اساس آن نوعی تمایل به روشنفکری و تفکرات چپ، آنها را در مقابل عرضه محصولات و تولیدات خوب جریان مذهبی و انقلابی قرار داده است. ما شاهدیم که در بسیاری از کتابفروشی‌های کشور آثار ضعیف و دست چندم جریان روشنفکری عرضه می‌شود اما کتابهای خوب جبهه فرهنگی انقلاب که بارهای تجدید چاپ شده، جایی برای عرضه پیدا نمی‌کند. من در سطح کشور بالای ۲۰۰ کتابفروشی را به صورت حضوری رفته‌ام و در این زمینه از همه آنها پاسخی مشابه دریافت کرده‌ام . این دو مساله در کنار هم امروزه مساله اصلی و اساسی را در موضوع توزیع کتاب و محصولات فرهنگی جبهه انقلاب اسلامی پدید آورده است.
مشاور مجمع ناشران انقلاب اسلامی می گوید: در نهایت اما به باور من باید از دل تکثر مراکز عرضه به نیاز مان به ایجاد و احیاء مراکز توزیع پی ببریم.
حقی در ادامه به مساله کیفیت تولید محصولات نیز اشاره کرده و می‌گوید: امروز ما در بازار تولید کننده محصولاتی هستیم که برای آنها میلی نیست. باید برای این مساله اندیشید. این نبود میل به کتابخوانی به طور مثال، قدرت ویزیت محصول فرهنگی توسط پخش را کم می‌کند. در نهایت اما به باور من باید از دل تکثر مراکز عرضه به نیاز مان به ایجاد و احیاء مراکز توزیع پی ببریم.
وی در همین زمینه به نقد برخی نهادهای انقلابی نیز پرداخته و می‌گوید: امکانات ویترین فروشگاهی جبهه انقلاب کم نیست اما در اختیار و دسترس نیستند. شما در راسته انقلاب تهران کم نمی‌بینید کتابفروشی‌هایی که تملک و تعلق به نهادهای انقلاب اسلامی دارند اما این ظرفیت در خدمت عرضه محصولات تولید شده در این مسیر نیست.
در یک نگاه کلی می‌توان دریافت، وضعیت اقتصادی نابسامان نشر، تولید کنندگان را به سمت کاهش واسطه‌گری برای رساندن محصولات خود به دست مخاطب هدایت کرده است و همین مساله شبکه توزیع در کشور را در وضعیتی قرار می دهد که عمق نفوذ بالایی پیدا نمی کند.
منبع:مهر
