پی نما(کمیک استریپ)؛صنعتی پایه‌ای اما مظلوم

«در یکی از دستگاه‌های فعال و مسئول، عروسک‌های خوبی درست کردند؛ خوب هم بود؛ اول هم حساسیت طرف مقابل را – یعنی مخالفین را، خارجیها را – برانگیخت که این‌ها آمدند در مقابل باربی و مانند این‌ها، این [عروسک‌ها] را درست کردند؛ ولی نگرفت. من به این‌ها گفتم که اشکال کار شما این است که شما آمدید به فلان نام، یک پسری را، یک دختری را آوردید در بازار، این عروسک شما را بچه‌ی ما اصلا نمی‌شناسد – ببینید، پیوست فرهنگی که می‌گوییم این‌ها است – خب، یک عروسک است فقط، در حالی که مرد عنکبوتی را بچه‌ی ما می‌شناسد، بتمن را بچه‌ی ما می‌ شناسد. ده بیست فیلم درست کرده‌اند، این فیلم را آنجا دیده، بعد که می‌بیند همان عروسکی که در فیلم داشت کار می‌کرد، در مغازه هست، به پدر و مادرش می‌گوید این را برای من بخرید.[1]»

در این شماره از مطالب تحلیلی سایت فناوری فرهنگی، سعی داریم به موضوع پایه ای و مهم  “پی نما (کمیک استریپ)” بپردازیم و ضمن تعریف کاملی از آن، به وضعیت و جایگاه آن در کشورمان اشاره کنیم و همچنین آسیب ها و موانع این صنعت را بررسی نماییم.

معرفی صنعت پی‌نما

پی‌نما (همان کمیک استریپ) مجموعه‌ای است از نقاشی‌ها و تصاویر دنباله‌دار که یک داستان را روایت می‌کند. در این نمونه، تصاویر در کادرهای متوالی با قالب‌بندی‌های مختلفی در کنار یکدیگر می‌آیند که به درک حس حرکت در طی داستان می‌انجامد. تبحر در نوع کادربندی به انتقال مفهوم گذر زمان در پی نما نقش بسیار ویژه‌ای دارد و نوشته و ادبیات در فضاهای بالونی و ابر مانند بین تصاویر ذکر می‌شود که عموما از زبان شخصیت‌های داستان نوشته می‌شوند.

در دهه نخست تولد این هنر، موضوعات کمیک استریپ، کمدی بود ولی بعدها بسته به ذوق و سلیقه متقاضیان، موضوعات دیگری پیدا کرد که با صفت خشونت و هیجان، قابل توصیف بود. همچنین در ابتدای این هنر، تصاویر به صورت کنار هم و نواری در بالای صفحه اول یا در انتهای صفحات آخر روزنامه‌ها می‌آمد. اتخاذ واژه “استریپ” به معنای “نوار” به همین دلیل بوده است. میتوان “کمیک استریپ” را به صورت تحت الفظی “نوار تصاویر خنده‌آور” ترجمه کرد ولی، امروزه واژه کمیک استریپ، مفهوم اصلی خود را از دست داده است.

در فرهنگ آکسفورد، واژه کمیک آمده “نقاشی‌های دنباله‌داری که کادرهایی کشیده می‌شود و یک داستان سرگرم کننده‌ای را روایت می‌کند که معمولا در روزنامه‌ها یا کتاب‌های کمیکی چاپ می‌شود” که می‌توان معادل فارسی این عبارت را “داستان مصور دنباله‌دار” در نظر گرفت. بنابراین می‌توان معنای کلمه کمیک استریپ را به صورتی کلی‌تر، یعنی “مجموعه‌ای از نقاشی‌های متعدد با موضوع واحد” در نظر گرفت. در کتاب هنر کمیک 1 کمیک استریپ را این‌گونه تعریف کرده است. تصاویر و سایر عناصر بصری کنار هم چیده شده با توالی عامدانه [2]

در فارسی از بین واژه‌های پیشنهاد شده برای کمیک استریپ نظیر پی‌نما، پی‌نگار، داستان مصور دنباله‌دار و داستان تصویری فکاهی، “پی­ نما ‌” را برمی‌گزینیم. زیرا، به مفهوم امروزی آن نزدیک‌تر و کوتاه‌تر است و همچنین تلفظ ساده‌تری نیز دارد. واژه پی‌نما از ترکیب پی و نما تشکیل شده است. عبارت “پی” نماهای پی در پی را می‌رساند و عبارت “نما” که مفهوم نماها و تصاویری که نمایش داده می‌شوند بیان می‌کند و از نظری هم شبیه واژه سینما است که مفهوم نوعی روایت، داستان و نمایش را در خود جای داده است که بنظر این ترکیب مناسبی است که می‌تواند به‌جای عبارت کمیک استریپ استفاده شود.

وضعیت پی‌نما پیش از انقلاب اسلامی

 داستان‌های مصور فارسی، تا دهه  1340 خورشیدی رایج نبودند. در این سال‌ها مجله کیهان بچه‌ها (از مجموعه نشریات موسسه کیهان)، شروع به انتشار داستان‌های مصور کرد. در سالهای 1350 تا 1356 انتشارات یونیورسال، به مدیریت ماردیک بوغوسیان، سیزده عنوان از ماجراهای تن تن و میلو را با ترجمه خسرو سمیعی به چاپ رساند. در سال 1355 انتشارات یونیورسال کتاب «عظمت بازیافته» را با تصویرگری طراحی بلژیکی به نام دینو آتاناسیو منتشر کرد. این کتاب اثری تبلیغاتی بود که تاریخ معاصر ایران را بنا بر روایت رسمی حکومت وقت بیان می‌کرد. در همین سال نخستین داستان مصور ایرانی با عنوان رستم و اسفندیار با تصویرگری سیروس راد از طریق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد.

شکل : مجله هزار قصه در سالهای 59 تا 68 درایران منتشر می شده است.

بررسی‌های ما که از طریق مصاحبه با فعالات این حوزه بوده نشان می‌دهد از سال‌ 1355 تا سال 1358 تلاش‌های زیادی برای راه اندازی صنعت پی‌نما در ایران انجام گرفته است. به‌عنوان نمونه، از اقدامات انجام گرفته می‌توان به واردات دستگاه‌های چاپ مجهز و با کیفیت مخصوص چاپ پی‌نما اشاره کرد. با‌این حال، کیفیت این دستگاه های چاپ پی‌نما، به حدی بالا بوده است که تا سالها پس از ورود این دستگاه‌ها، برای چاپ اوراق بهادار بورس از آنها استفاده می‌شده است.

وضعیت پی‌نما پس از انقلاب اسلامی

می‌توان فعالیت‌های پی­نمایی در ایران پس از انقلاب را به سه حوزه تفکیک کرد.

• حوزه مجلات
• حوزه کتاب ها
• حوزه سایت‌های پی­نمایی

حوزه مجلات

از سال 1358 تاکنون چهار مجله (عصر مصور، کمیک گل آقا، هزار قصه و جدید)، به صورت اختصاصی در ایران منتشر شده‌اند که در حال حاضر فقط مجله “عصر مصور”،آن هم اغلب با آثار ترجمه ای در حال فعالیت است و سه مجله دیگر منتشر نمی‌شوند.

 

حوزه کتاب ها

مرجع قابل استنادی برای بررسی آمار کتاب‌ها وجود ندارد؛ بنابراین، نمی‌‌توان وضعیت چاپ کتاب‌های پی‌نما را به صورت مجزا بررسی کرد. با توجه به رصدها و بررسی‌های صورت گرفته که حاصل انواع مصاحبه ها با فعالین پی نما در ایران و همچنین جست‌وجوهای اینترنتی است تا کنون 23 عنوان کتاب پی نما در ایران منتشر شده است که می‌توان آنها را در 4 موضوع دسته بندی کرد.

• کتاب های آموزشی برای ساخت کمیک استریپ
• کتاب‌های پی‌نما که روایت‌گر داستان های ایران باستان و بخصوص قصه های شاهنامه هستند
• کتاب‌های داستانی برای کودکان
• کتاب‌های طنز

نمودار زیر با بررسی میدانی، آمار چاپ کتب پی‌نما در ایران در ده سال اخیر را بیان می‌کند:

لازم به ذکر است در ایران هیچ شرکت‌ای وجود ندارد که به صورت تخصصی اقدام به چاپ کتب پی‌نما بکند و فعالان عرصه پی‌نما افراد پراکنده ای هستند که به صورت فردی به این حرفه مشغول‌اند. طبق بررسی‌های انجام شده اکثر این افراد به پی‌نما به خاطر علاقه شخصی به این مقوله می‌پردازند و متاسفانه بعد از مدتی به علت مشکلات مالی و عدم برگشت سرمایه نمی‌توانند آن را به عنوان یک شغل در نظر بگیرند. همچنین تمامی کتاب‌های چاپ شده به صورت پراکنده و از انتشارات گوناگون به چاپ رسیده است.

سایت ها و فضای مجازی

از سال 1390 تا کنون در فضای مجازی شاهد یک جهش ناگهانی و رشد قارچ گونه سایت‌های هوادار کمیک و مانگا در ایران  بوده‌ایم. اغلب این سایت‌ها و یا فروم‌ها از یک تیم تحریریه تشکیل شده‌اند که فعالیت‌های سایر اعضای داوطلب و مخاطبان را جهت‌دهی می‌کنند و به ترجمه آثار خارجی می‌پردازند. این سایت‌ها در نفوذ فرهنگ غربی کمیک در کشور تاثیر زیادی داشته‌اند و در ترویج کمیک های غربی و ژاپنی در ایران پیش قدم بوده‌اند. تا کنون بالغ بر 30 سایت و وبلاگ و فروم با موضوع کمیک استریپ و یا مانگاه راه اندازی شده است که در حال حاضر حدود یک سوم از آنها فعال هستند. مهم‌ترین فعالیت‌های این سایت‌ها به شرح زیر است:

• رصد دنیای کاراکترهای کمیکی به ویژه کمیک های دو شرکت آمریکایی مارول و دی سی و مانگای ژاپن
• رصد فیلم‌های ساخته شده از کمیک‌ها و ارائه زیر نویس برای جدید ترین فیلم‌ها
• انتشار اخبار، مصاحبه‌ها و تحلیلها در این خصوص
• ترجمه و انتشار کمیک‌های غربی و مانگاهای ژاپنی به زبان فارسی
• برگزاری مراسم‌هایی در شهرهای مختلف با موضوع کمیک و مانگا

 

باید در نظر داشت که صنعت پی نما یا کمیک استریپ بسیار مهم و پایه ای است و در کشورهای خارجی جهت شخصیت سازی، قهرمان پروری و همچنین ارزیابی بازار مخاطب؛ ابتدا پی نما را تولید و سپس بازارسنجی می کنند و در نهایت به سمت تولید محصولات دیگر از قبیل فیلم، انیمیشن و نوشت افزار می روند که با این کار بسیار در هزینه  صرفه جویی و همچنین ریسک تولید محصول را به شدت کاهش می دهد. بنابراین باید این صنعت زیرساختی را در کشور توسعه داد و بتوان از مزیتها و کاربردهای آن نهایت استفاده را کرد. به عبارتی دیگر اگر پی نما به خوبی شناخته شود، در میان همه جا بیافتد، اهمیت آن ترسیم شود و نویسندگان خوبی در این حوزه تربیت شوند قطعا این هنرتاثیرات بسزایی در کشور خواهد بود.

امید است در مطلب بعدی به موانع و آسیب صنعت پی نما و همچنین راهکارهای ترویج و اشاعه این صنعت در کشور و همچنین علل شکست آن تا به حال خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید …

**نویسنده: محمد مسعودی

منابع

[1] بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی (19/2/1392)

[2] Definition of comic strip in English: oxford dictionaries:A sequence of drawings in boxes that tell an amusing story, typically printed in a newspaper orcomic book.