پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، آمار و ارقام آنچه در پس کانال‌های تلگرامی می‌گذرد، همیشه محل سوال بوده است؛ اینکه کدام کانال‌ها پرطرفدارترین کانال‌ها در ایران هستند، این کانال‌ها در چه موضوعاتی فعالیت می‌کنند و
هر یک روزانه چه تعداد پست یا مطلب را منتشر می‌کنند برای بسیاری محل سوال است و صدالبته که آمار روشنی نیز در خصوص آن تاکنون بیان نشده است. برای مثال، آیا می‌دانستید 7500 کانال پربیننده تلگرام در ایران در مجموع 426 میلیون عضو دارند؟
آیا می‌دانستید ایرانی‌ها 300 هزار کانال در تلگرام ایجاد کرده‌اند؟ آیا می‌دانستید «سرگرمی» علت اصلی مراجعه ایرانی‌ها به تلگرام است که 60 درصد پهنای باند اینترنت را به خود اختصاص داده است؟ آیا می‌دانستید توهین به زنان در تلگرام به شکل فزاینده‌ای رو به‌افزایش است؟
سایت تلگرامون که به تحلیل و آنالیز کانال‌های تلگرامی فارسی‌زبان می‌پردازد، شاید از معدود سایت‌هایی در کشور باشد که با ساخت بات‌های مختلف به تحلیل اطلاعات و آمار موجود در تلگرام پرداخته و پرده از رازهای این پیامرسان کم‌طرفدار در دنیا و پرطرفدار در ایران برمی‌دارد.
علاوه بر این، سایت تلگرامون امکان جست‌وجوی محتوای تلگرام بر اساس کلمات کلیدی را نیز فراهم می‌کند که همین امر یکی از محورهای سفارش کار از سوی روابط عمومی نهادهای مختلف شده است. تصمیم گرفتیم برای آنکه از چندوچون فضای کانال‌های تلگرامی در کشور اطلاع یابیم و ببینیم پربازدیدترین کانال‌های تلگرامی کشور چه مشخصاتی دارند و در چه موضوعاتی هستند و نیز برای پاسخ به نادانسته‌های کانال‌های تلگرامی فعال در ایران، گفت‌وگویی را با صاحب امتیاز تلگرامون انجام دهیم.
علیرضا جهانگرد، مدیرعامل شرکت «فناوران ارتباطات پالیز» از سال 1381 با تاسیس این شرکت که نرم‌افزارهای مبتنی بر وب را تولید می‌کند، فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرده است، اما چند سالی می‌شود که شرکت او به کار تولید اپلیکیشن‌های موبایل و برنامه‌نویسی در تلگرام نیز وارد شده است.
البته تلگرامون را در واقع برادر وی امیر جهانگرد که دکترای نرم‌افزار از دانشگاه صنعتی شریف داشته و عضو هیات علمی دانشگاه یزد نیز هست، طراحی کرده است.
– در دوره انتخابات ریاست‌جمهوری آمار و ارقام مختلفی در خصوص فعالیت‌های کمپین‌های انتخاباتی کاندیداها اعلام می‌شد و مجموعه شما نیز گویا در تهیه برخی از این آمارها برای یک کاندیدا کارهایی را صورت داده است. برای شروع بگویید که چگونه به چنین آمار و ارقامی دست پیدا می‌کنید و سندیت آنها چیست و همچنین توضیحاتی نیز در خصوص چند و چون شکل‌گیری و فعالیت‌های تلگرامون ارایه دهید؟
ما از شهریورماه سال 95 شروع به فعالیت کردیم و کارمان با سفارش یکی از مشتریان شروع شد که قصد داشت پایشی روی تلگرام داشته باشد. آن زمان در بحبوحه قضیه فیش‌های نجومی بود و هر روز شایعه‌ای به بازار می‌آمد. در همین ایام روابط عمومی یکی از سازمان‌ها این موضوع را مطرح کرد که می‌خواهند سریع به این شایعات واکنش نشان دهند، بنابراین لازم بود کانال‌های خبری تلگرام رصد شوند تا وقتی خبری منتشر می‌شود که به سازمان متبوع آنها مربوط می‌شود، بتوانند از آن مطلع شده و در صورت لزوم واکنش نشان دهند.
ما از آن زمان تحقیقاتمان را روی تلگرام شروع کردیم. در ظاهر این‌طور مطرح می‌شود که تلگرام اوپن سورس است، اما آن موقع از 52 لایه برنامه‌نویسی که تلگرام داشت فقط 18 لایه آن مستندسازی شده بود و 34 لایه باقی‌مانده را ما آن‌قدر بالا و پایین کردیم تا بتوانیم به آن مشرف شویم.
بعد از آن، اکوسیستم خود را ایجاد و کانال‌های پربیننده‌ای را به آن معرفی کردیم و از این پس تلگرامون خودش در کانال‌ها می‌گردد و کانال‌های جدید را اضافه می‌کند. کانال‌ها به چند طریق با هم ارتباط پیدا می‌کنند، برای مثال به یکدیگر تبلیغ داده یا تبادل لینک انجام می‌دهند و اکوسیستم ما از طریق این تبلیغ‌ها و تبادل لینک‌ها کانال‌های جدید را کشف کرده و ذخیره می‌کند. سپس در کانال‌هایی که اعضایشان بالای هشت هزار نفر باشند عضو می‌شویم.
اطلاعات مورد نظر مشتری نیز هم به‌صورت دیتابیس ذخیره می‌شود و هم به‌صورت در لحظه برای مشتریانی که تقاضای اطلاعات در لحظه دارند ارسال می‌شود.
به این ترتیب و با کمک تلگرامون در طول زمان تبلیغات انتخاباتی، ما به‌راحتی می‌توانستیم اعلام کنیم که در هر روز در رابطه با هر یک از کاندیداها چند پست منتشر می‌شود.
– آیا توانایی شناسایی و تشخیص پیام‌های تکراری که فوروارد شده‌اند نیز برای شما وجود دارد؟
فورواردها را می‌فهمیم، اما اگر در متن تغییری ایجاد کنند و برای مثال، اسم کانال خود را در انتهای مطلب اضافه کنند دیگر نمی‌توانیم این موضوع را تشخیص دهیم. ما الگوریتمی داریم که تکراری‌ها را متوجه می‌شویم و اگر تا 70 درصد پیام مشابه باشد می‌توانیم آن را تشخیص دهیم.
– می‌توانید بفهمید که اولین بار چه کسی یک پیام را فرستاده و بعد فوروارد شده است؟
بله، ما دقیقا می‌توانیم بگوییم که چه کانالی و دقیقا در چه زمانی برای اولین بار یک مطلب را منتشر کرده است و بقیه از روی آن کپی یا فوروارد کرده‌اند. چون عمده کانال‌های پربیننده تلگرام را رصد می‌کنیم تقریبا از صحت نتایجمان هم مطمئن هستیم. البته چون 300 هزار کانال در تلگرام وجود دارد و ما فقط 7 هزار و 500 کانال پربیننده را دنبال می‌کنیم، طبیعتا نتایج به‌دست‌آمده صددرصد نیست.
جالب است بدانید که 300 خبر پربیننده‌ای که هر روز در تلگرام منتشر می‌شود و ما رصد می‌کنیم فقط توسط 14 کانال منتشر می‌شوند.
– پس به این ترتیب یافتن منبع اولیه ایجاد یک شایعه در کانال‌های تلگرامی کار پیچیده‌ای نیست.
بله، **یافتن نخستین مرجع انتشار یک مطلب حتی پس از چند دست چرخیدن ساده است.** البته تصور می‌کنم پلیس و نهادهای امنیتی امکانات به‌مراتب بیشتر و قوی‌تری در این خصوص دارند.
– آیا امکان داده‌کاوی و دیتا ماینینگ از طریق تلگرامون وجود دارد و برای مثال، می‌توانید بگویید از این تعداد خبری که درباره یک کاندیدا در جریان انتخابات منتشر شده، اینقدر مثبت و اینقدر منفی بوده است؟
در حال حاضر ما این امکان را نداریم، اما داریم روی آن هم کار می‌کنیم. همچنین و درصددیم با ساخت نوعی هوش مصنوعی این کار را ممکن کنیم. در حال حاضر خود تلگرام از این قضیه خیلی منتفع می‌شود؛ چراکه می‌تواند تشخیص دهد برای مثال در ایران گرایش بازار به لباس چگونه است یا لباس‌های چینی یا ترک در ایران بیشتر فروش دارند.
**اگر خاطرتان باشد در دوره‌ای تبلیغات فروش واکسن آنفلوانزا در تلگرام وجود داشت؛ درواقع فروشنده واکسن آنفلوانزا به کمک تلگرام فهمیده بود که ایرانی‌ها در چه زمانی در خصوص این بیماری بیشتر صحبت می‌کنند و در همان زمان اقدام به ذکر خطرات آنفلوانزا و تبلیغ غیر مستقیم آن در تلگرام کرد.** بسته‌شدن امکان ارسال تبلیغات انفرادی در تلگرام نیز به همین علت بوده است.
درواقع برای آنکه اطلاعاتشان مخدوش نشده و صحت آمار آنها دچار مشکل نشود جلوی تبلیغات تلگرامی توسط تلگرام گرفته شده تا هیچ‌کس نتواند با ساخت موج‌های کاذب، آمار واقعی را خراب کند.
– برترین کانال‌های حال حاضر ایران چه کانال‌هایی هستند، در چه موضوعاتی فعالیت دارند و چه میزان دنبال‌کننده و بازدیدکننده دارند و چه تعداد پست در طول روز منتشر می‌کنند؟
**در حال حاضر پرطرفدارترین کانال تلگرام، کانالی خبری است که 2 میلیون و 109 هزار دنبال‌کننده دارد. از مجموع 15 کانال پرطرفدار کشور پنج کانال خبری، هفت کانال سرگرمی، یک کانال در زمینه طب، یک کانال در خصوص تناسب اندام، یک کانال مربوط به شخصیتی سیاسی و یک کانال ورزشی است.**
متوسط تعداد پیام‌های ارسالی در کانال‌های خبری بالا بوده و این کانال‌ها بیش از 100 خبر در طول روز منتشر می‌کنند، اما متوسط پیام‌های ارسالی در کانال‌های سرگرمی معمولا از سی و اندی تجاوز نمی‌کند. درواقع در کانال‌های خبری فرد تشنه خبر است و خبر هرچه بیشتر باشد بهتر است، اما در کانال‌های سرگرمی و سایر کانال‌های هدفمند تعداد زیاد پست به‌نوعی ضد تبلیغ است و حتی موجب ریزش مخاطب می‌شود.
برخی از کانال‌ها با هدف افزایش بازدیدکننده تعداد بالایی پست می‌گذارند که این کار به‌هیچ‌وجه درست نیست؛ چراکه علاوه بر تاثیر منفی بر مخاطب تعداد زیاد مطلب باعث می‌شود اپ تلگرام دنبال‌کنندگان نیز سنگین شود.
– دقیقا چه تعداد کانال تلگرامی در ایران وجود دارد و شما چه تعداد را رصد می‌کنید؟
تعداد دقیق مشخص نیست و خود تلگرام فقط این آمار را در اختیار دارد، اما ما تعداد آن را چیزی حدود 300 هزار کانال برآورد می‌کنیم. ما در تلگرامون 7500 کانال پربازدید را رصد می‌کنیم. **جالب است بدانید که 426 میلیون و 300 هزار نفر عضو همین 7500 کانالی هستند که ما شناسایی کرده‌ایم. علت این رقم بالا هم این است که امکان دارد هر کاربر در چند کانال عضو باشد.**
– بر اساس آمارهای موجود حدود 24 میلیون ایرانی عضو تلگرام هستند و هر یک از چند دقیقه تا چند ساعت از وقت خود را صرف تلگرام می‌کنند، کما اینکه اعلام شده 60 درصد پهنای باند کشور صرف استفاده مردم از تلگرام می‌شود. با این حجم عظیم از مصرف اینترنت، فکر می‌کنید آورده تلگرام برای کشور و ایرانی‌ها چیست؟
تقریبا هیچ. البته **تلگرام در ساختن موج برای تبلیغات می‌تواند بسیار کارآمد باشد، اما با توجه به نوع استفاده ایرانی‌ها و با نظر به کانال‌های پربازدید که عمدتا سرگرمی هستند، باید گفت که در کل آورده خاصی ندارد. **نکته دیگری که دوست دارم بگویم آن است که حتی در بسیاری از کانال‌های سرگرمی تلگرام این‌طور رایج شده که با پرداختن به لطیفه‌هایی به استهزا و تمسخر دختران و زنان بپردازند که این کار مطلوب نیست. این در حالی است که در بسیاری از کشورها در ساخت انیمیشن‌ها زنان به‌عنوان قهرمان جلوه می‌کنند و درمقابل ما با ساخت لطیفه‌های تخریب‌کننده این قشر جامعه که حداقل 50 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند را نادیده گرفته‌ایم.
– شما به‌عنوان کسی که از بالا به تلگرام نگاه می‌کنید، آیا می‌توانید بگویید که می‌شود با استفاده از قابلیت‌های این اپ و ساخت پیام‌هایی هدایت‌شده، ذهن مخاطب ایرانی را نشانه رفت و به افکار و رفتار او جهت داده و موجب ایجاد ایجاد تشویش در اذهان عمومی شد؟
بله. کما اینکه **هم‌اکنون محتوای برخی کانال‌های تلگرام در خیلی از باورهای دینی جوانان تشکیک ایجاد کرده است.** البته از سوی دیگر پاسخ‌هایی نیز برای این تشکیک‌ها ارایه می‌شود، اما آن کسانی که تشکیک ایجاد می‌کنند و مطالب این‌چنینی را در گروه‌ها می‌فرستند، دنبال جواب نیستند.
– آیا می‌توان راهکاری برای مهار کارکردهای منفی تلگرام در ایران پیدا کرد و آن را به جایگاه اصلی خود به‌عنوان یک ابزار اطلاع‌رسانی و نه بیش از آن برگرداند و اجازه نداد که به ابزاری برای تخریب افکار عمومی تبدیل شود؟ به بیان دیگر آیا می‌توان گفت قدرت تخریبی تلگرام در ایران رو به افزایش است؟
بله، به نظر من **قدرت تخریبی تلگرام در حال افزایش است؛ به‌عبارتی 60 درصد محتوای منتشر در تلگرام بی‌فایده و مخرب و 40 درصد محتوای آن مفید و غیرمخرب است. **من هیچ کجای دنیا را ندیده‌ام که آزادی عمل کامل برای نوشتن هر مطلبی وجود داشته باشد. شما در آمریکا می‌بینید که در جریان تیراندازی در مدارس آمریکا گاه ده‌ها نفر کشته می‌شوند، اما در خبرهایی که منتشر می‌شود حتی یک عکس از جنازه وجود ندارد و تنها چیزی که می‌بینید این است که دور مدرسه یک نوار زرد کشیده‌اند و پلیس نیز با اقتدار حضور دارد. یعنی شما فقط اقتدار پلیس را می‌بینید و حتی شیون خانواده‌ها در تصاویر نیست، اما در ایران عکس عامل انتحاری که سرش از تنش جدا شده خیلی راحت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود و حتی کانال‌های خبری آن را منتشر می‌کنند. این نشان می‌دهد که ما سیاست‌گذاریمان در این زمینه اشکالاتی دارد.
اینکه گفته‌اند کانال‌های پربازدید تلگرام باید ساماندهی شود درست است؛ ببینید کسی که دارد مطلب منتشر می‌کند و این مطلب دارد در جامعه با این قدرت نفوذ می‌کند باید بداند که از یک جایی نظارتی روی آن وجود دارد. اگر به مطالب کانال‌هایی که کد احراز هویت خود را دریافت کرده‌اند نگاهی بیندازید، می‌بینید که خودشان یک‌سری اصول کلی را رعایت کرده و هر مطلبی را منتشر نمی‌کنند.
**این خطر تخریب تلگرام البته مختص مسایل امنیتی و سیاسی هم نیست، بلکه می‌تواند حتی با تخریب برندها و افراد نیز همراه باشد. حتی در سطوح پایین‌تر، مانند اینکه در کانالی تلگرامی بگویند از فلان فروشگاه مرغ نخرید چون مسموم است و تا صاحب آن مجموعه بخواهد دروغ بودن این ادعا را روشن کند، مبلغ هنگفتی ضرر کرده است.**
موسسه‌های مالی و اعتباری ما نیز در ماه‌های اخیر با موج شایعات پخش‌شده در تلگرام آسیب‌های جدی دیدند که قابل تامل است.
– از جنبه‌های منفی تلگرام که بگذریم، عضویت 426 میلیونی ایرانی‌ها تنها در 7500 کانال تلگرامی ظرفیت بزرگی نیز ایجاد می‌کند؛ فکر می‌کنید نقاط مثبت فعالیت این کانال‌های تلگرامی در کشور چیست؟
اطلاع‌رسانی‌های لحظه‌ای که صورت می‌گیرد می‌تواند خیلی مفید باشد. همچنین خیزش‌های اجتماعی که تلگرام می‌تواند در جهت مثبت ایجاد کند نیز اثرگذار است. برای مثال، یک کانال خیریه‌ای که خود من در آن عضو هستم و کاربران بسیار محدودی هم دارد، ظرف شش ساعت، 15 میلیون تومان پول جمع کرده و یک خانواده را از بدبختی نجات می‌دهد.
نکته مثبت دیگر این کانال‌ها بحث آموزش است. در حال حاضر کانال‌های آموزشی زیادی در تلگرام در حال فعالیت هستند که از عکاسی و آموزش زبان گرفته تا بسیاری مهارت‌های دیگر را به کاربران آموزش می‌دهد.
درمجموع می‌توانیم بگوییم به‌جز لایه‌های بالا و کانال‌های پربازدید، در لایه‌های متوسط که تعداد اعضای متوسطی دارند اتفاقات خوبی در جریان است و حتی کسب‌وکارها و خرید‌وفروش‌هایی نیز شکل گرفته و به‌وجود آمده است. من کسانی را می‌شناسم که از طریق تلگرام و با فروش محصولات خودشان ماهانه تا 7 میلیون تومان درآمد دارند که این خود می‌تواند تحولی در ایجاد اشتغال در کشور باشد. همچنین استفاده اصلی آن که به‌عنوان پیامرسان است نباید فراموش شود. در بسیاری از موارد برای ارسال کاتالوگ، مدارک و تصاویر مورد نیاز توسط فعالان کسب‌وکار به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد که این بسیار ارزشمند و قابل توجیه است.
– به‌نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها مانند بسیاری از پدیده‌های وارداتی دیگر به ایران دچار تغییر کاربری شده و متفاوت از سایر کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شما این موضوع را تایید می‌کنید، اگر بله، چرا و راهکار چیست؟
بله، واقعیت آن است که پیام‌رسان‌ها در همه جای دنیا هستند و مردم از آنها به‌عنوان یکی از ابزار روزمره و ضروری زندگی استفاده می‌کنند و طبعا اگر تعدادی راننده در خیابان‌ها تخلفی کنند، نمی‌توان انتظار ممنوعیت تردد خودروها را داشت، در مورد پیام‌رسان‌ها هم باید گفت واقعیت دنیای امروز هستند، اما وقتی ما در ایران بسیاری از امکانات یک پیامرسان مانند تماس تلفنی، پرداخت الکترونیکی و… را مسدود می‌کنیم، کارکرد کلی آن را تغییر داده و به سمتی هدایت می‌کنیم که به‌ناچار تنها می‌توان همین کاری را با آن کرد که امروز مردم با آن می‌کنند. **
البته بگذارید مثال دیگری در خصوص علت سرگرم شدن خارج از عرف ایرانی‌ها به این فضا هم بزنم. یکی از دوستان امسال سفری به فرانسه داشت و تعریف می‌کرد که آنجا به استخری رفتند که به لحاظ امکانات، محل تمرین تیم ملی شنای فرانسه بود و جالب آنکه هزینه ورودی سه یورو بود. شما این موضوع را با بهای بلیت‌‌های 50 تا 60 هزار تومانی که برای حوض‌های استخرنما در تهران گرفته می‌شود مقایسه کنید، یا خیلی از تفریحات و سرگرمی‌های دیگر. پس وقتی امکان تخلیه انرژی در فضای بیرونی جامعه گران بوده و فراهم نیست، شاهد بروز برخی ناهنجاری‌ها در فضای مجازی هستیم که به‌مراتب ارزان‌تر و در دسترس است.
منبع: آی تی آنالیز
