نذر فرهنگی؛ گسترش سنت وقف به حوزه های نو

به گزارش فناوری فرهنگی،20 هزار میلیارد ریال نذورات مردمی فقط در دهه نخست ماه محرم رقمی است که چندی پیش از سوی معاون سازمان تبلیغات اسلامی اعلام و طی آن تاکید شد که در اربعین و دهه آخر ماه صفر این میزان بیشتر هم می شود.
معاون وزیر تعاون، کار و رفه اجتماعی هم گفته است فقط حجم نذورات دهه نخست محرم دو برابر بودجه سالانه سازمان بهزیستی است که می تواند برای امور خیر هدایت شود. خیری که می تواند در موضوعات مختلف اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی باشد و امروز در قالب مقوله ای جدید از آن با عنوان نذر فرهنگی یاد می شود.
اما منظور از نذر فرهنگی صرف نذر در حوزه فرهنگ نیست بلکه نظر بر ترویج فرهنگ نذر و در این راستا استفاده از همه ظرفیتها، مهارتها، توانمندیها برای کمک به دیگران و خدمت به خلق خدا و نه فقط نذر مال و اموال است.
تجمیع چنین نذرهایی می تواند طیف گسترده ای از اقدامات نیکوکارانه از زمینه سازی برای پر کردن اوقات فراغت نوجوانان یک محله تا آزادی زندانیان، تقبل هزینه ایتام، تامین خانواده های بی سرپرست، ایجاد اشتغال و حتی ورود به حوزه کاهش آسیبهای اجتماعی و معضلات جامعه را شامل شود.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری خراسان رضوی می گوید کمک به دیگران یکی از ظرفیتهای تفکر دینی و ملی ما است که بخشی از آن در قالب نذر نمود می یابد که برخاسته از اعتقادات و در راستای تعمیق تفکر دینی است.
سید جواد حسینی افزود: بطور کلی از گذشته نذرها به سمت اماکن مذهبی، مناسبتها و فعالیتهای مذهبی هدایت شده که امری صحیح است اما بسیاری از امور دیگر هم که جزو اهداف مکتب ما است و از نظر دینی هم مورد تاکید قرار گرفته امروز مغفول مانده اند.
وی نمونه های این امر را نذرهای آموزشی، فرهنگی، تعلیم و تربیت، نذر در حوزه کاهش آسیبهای اجتماعی، سالم سازی جامعه و کمک و امداد به دیگران ذکر و بیان کرد: حوزه های سلامت، محیط زیست، ارتقا برنامه های اوقات فراغت، اشتغال پایدار، ایجاد روستای پاک و عاری از بیسوادی، اعتیاد و طلاق از توصیه های دینی است.
معاون استاندار خراسان رضوی ادامه داد: در ایام عاشورا و تاسوعا بالغ برچهار هزارهیات مذهبی به مشهد می آیند که همه خودگردان هستند و با همین نذورات دینی مدیریت و تامین می شوند. در طول سالهای گذشته جنبه مناسکی دین در این حوزه تقویت شده و نذورات بیشتر به همین حوزه سوق داده شده است.
وی گفت: در عین ظرفیتی که برای مناسک دینی وجود دارد امروز برای محتوای دینی این فرصت و ظرفیت بیشتراست و تلاش ما بر آن است که تشکلهای غیردولتی در این حوزه وارد شوند. چنین ظرفیتی در مردم وجود دارد. نمونه آن مدرسه سازی است چنانکه در خراسان رضوی خیرین مدرسه ساز سه هزار و 500 عضو رسمی دارند.
حسینی افزود: 20 سال قبل مجمع خیرین مدرسه ساز از کنار بارگاه منور رضوی فعالیت خود را آغاز کرد امروز گستره آن کل کشور را در بر گرفته است.
معاون فرهنگی، اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی نیز می گوید: نذر یک موضوع عبادی و نوعی توسل محسوب می شود که سابقه و تاریخچه قدیمی و ریشه داری در فرهنگ ما دارد و حتی به قبل از اسلام برمی گردد.
حجت الاسلام جمال ایزدی افزود: موضوع نذر و امثال آن که از آن به کارهای خیر تعبیر می شود نظیر نذر، اهدا، صدقات و وقف همه کمک بسیاری به جامعه انسانی و اسلامی می کند. منابع دولتی محدود است و نمی تواند پاسخگوی نیازهای جامعه در عرصه های مختلف باشد اما امثال نذر و وقف کمک زیادی به جامعه می کند.
وی ادامه داد: اصطلاح نذر فرهنگی هم که در سالهای اخیر مرسوم شده بدین مفهوم است که فرد آن را به عرصه وقف جهت داده یا بخشی از وقت و زمان خود را به یک امر فرهنگی اختصاص دهد اما این امر با وقف تفاوت دارد زیرا وقف باید عینیت داشته باشد و فرد نمی تواند وقت و پول خود را وقف کند هر چند در اصطلاح عمومی می گویند فرد عمرش را وقف کرده که در واقع نذر کرده عمر خود را در این راه صرف کند.
معاون اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت: در بحث نذرهم جهتدهی مناسب وقت، عمر و یا مال می تواند در عرصه فرهنگی باشد و در واقع در چنین اقداماتی که قالبهای مناسب می یابد اثر والایی در احیا و ارتقا روحیه ایثار، تعاون ، گذشت و انفاق در جامعه دارد.
وی افزود: اصل انفاق در هر قالبی که باشد کمک بسیاری به جامعه می کند. مهم تقویت این روحیه در افراد است که هم خود آن موجودیت دارد و هم اثر بازدارندگی آن بسیار است زیرا کسی که اهل انفاق و نذر است به حق خود قانع بوده و به مال دیگران و بیت المال دست درازی نکرده و با این نذر خود به جامعه و نیازمندان هم کمک می کند.
مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلامی تمدنی وابسته به پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی قم هم می گوید: در گذشته ارزشهایی داشتیم که تامین کننده دغدغه های شریعت و شعائر بود و اینک با توجه به شرایط و نیاز روز باید با ارزشهایی جا به جا شود که می توانند تامین کننده دغدغه شعائر شوند.
حجت الاسلام علی شفیعی ادامه داد: حتی در روستایی که مردم نیازهای اولیه خود را نمی توانند تامین کنند وفادارانه هزینه های نذورات محرم را می پردازند اما می توان آموزش داد که هزینه کردن برای امام حسین(ع) و عاشورا می تواند قالبهای دیگری بگیرد که به احیای عاشورا و ارزشهای آن کمک بیشتر و موثرتری کند.
وی افزود: طی دهه اول محرم و یا دهه انتهایی ماه صفر در مشهد افراد رقمهای نجومی و سنگینی را برای نذورات منتسب به امام حسین(ع) و جریان عاشورا هزینه می کنند که اگر در قالب نذورات فرهنگی هدایت شود می تواند آثار بسیار ماندگاری را در جامعه داشته باشد.
مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلامی تمدنی وابسته به پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی قم گفت: چه بسیار نذوراتی که در جاهایی که هیچ ضرورت و نیازی برای آن نیست هزینه می شود و نمونه آن چندین هزار میلیارد تومان هزینه ای است که شهرداریهای مشهد و تهران و غیره در ایام اربعین حسینی هزینه می کنند.
وی ادامه داد: ضرورت مباحث فرهنگی و اجتماعی در جامعه امروز کمتر از پیاده روی اربعین نیست اما این ضرورت تبیین و توجیه نشده که نجات یک خانواده که بخاطر فقر از هم می پاشد یا کمک به زلزله زدگانی که در میان غم و اندوه زندگیشان را از دست داده اند به یقین ثواب، خدمت و آثار دنیوی و اخروی آن به مراتب از برخی نذرها و هزینه هایی که امروز می شود خیلی بیشتر است.
حجت الاسلام شفیعی افزود: امروزه دچار یک جا به جایی در ارزشها شده ایم لذا نیازمند بازخوانی این ارزشها هستیم. اگر ضرورت امری برای مردم مسجل شود حاضرند قالبهای مدرن را جا به جا کنند چنانکه تا سه دهه قبل نذورات متمرکز بر بخشهای خاصی از جمله ائمه(ع)، امامزادگان و مانند آن بود اما با کار فرهنگی مسیر نذورات به سمت آموزش و پرورش که ساختاری مدرن و معاصر است سوق یافت.
وی گفت: همان زمان برخی نسبت به این نوع رویکرد واکنش منفی نشان دادند مبنی بر اینکه نباید نذرها را به سمت و سویی برد که وجه شرعی ندارد اما وقتی ضرورت آن مشخص شد بسیاری پای کار آمده و حاضر به سرمایه گذاری در احداث مراکز آموزشی شدند. اگر جامعه خیرین و مردم ضرورت نذورات فرهنگی برایشان روشن شود استقبال و کمک می کنند اما اشکال آن است که نهادهای اجتماعی تاثیرگذار بر مردم حاضر نشده اند تن به این واقعیت دهند که دوران بسیاری از قالبهای نذری پیشین گذشته است .
مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلامی تمدنی وابسته به پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی قم ادامه داد: در واقع نهادهای مرجع اعم از روحانیون، معلمان و غیره هنوز به این قطعیت نرسیده و توجیه نشده اند وگرنه می توانند بسیارتاثیرگذار بوده و در هدایت افکار عمومی و متقاضیان کار خیر عمل نمایند.
وی افزود: باید مردم را دعوت کرد و تا زمانی که گروههای مرجع و سپس مردم توجیه نشوند امیدی به توفیق در این حوزه نخواهیم داشت. در این میان تشکلهای مردم نهاد هم در این امر نقش دارند. دانشگاهها و حوزه ها باید ضرورت آن را برای دانشجویان و طلاب تبیین کرده و رسانه ها و فضای مجازی هم ضرورت تغییر شکل نذورات را به جامعه ارائه نمایند و در این صورت مقاومتی نخواهد بود و در جامعه هم آمادگی پذیرش وجود دارد.
حجت اسلام شفیعی ادامه داد: ظرفیت نظام و حکومت برای ورود در ابعاد مختلف مسائل جامعه محدود است اما تک تک افراد جامعه دارای ظرفیت هستند و با اقناع سازی عمومی بسیاری از معضلات و مشکلات خود را می توان از طریق نذورات فرهنگی حل نمود.
معاون فرهنگی، اجتماعی اداره کل اوقات و امور خیریه خراسان رضوی نیز گفت: خیلی از نذرهایی که مردم در ماه صفر و محرم در قالب اطعام دارند واجب و در واقع بسیاری از آنها نذر شرعی نیست فقط تصمیم است و نذر نبوده چون اگر نذر باشد باید صیغه مخصوص به آن خوانده شود.
حجت الاسلام جمال ایزدی افزود: اگر بتوان بخشی و یا تمام این نذر اصطلاحی و انفاق را به سمت و سوی وقف شرعی و قانونی جهت داده و ماندگار کنیم اثر قابل توجهی در اصلاح مسائل جامعه دارد. به جای آنکه نذری کنیم که مصرفی باشد یا سفره ای پهن کنیم که مقطعی است آنها را تجمیع و تبدیل به یک عین ماندگار کنیم که در آینده از منابع و منافعش استفاده نموده و از عواید آن تا سالها بعد جامعه بهره گرفته و صدقه جاریه ای با صواب ماندگار شود.
وی ادامه داد: این امر نیاز به مدیریت دارد که به صورت وقف مشارکتی کمکهای خرد را جمع کرده و به صورت نذر و اهدا و غیره تبدیل و تجمیع نموده و تبدیل به وقفی با مشارکت نیکوکاران و خیران کنیم.
معاون اداره کل اوقات و امور خیریه خراسان رضوی گفت: موقوفه مهر فاطمی به نیت حضرت زهرا(س) با هدف ترویج فرهنگ فاطمی ایجاد شده است. در این چارچوب هرکس به وسع خود سهمی می خرد و واقف آن پروژه شده و از عواید پروژه ها برای هدف معین هزینه می شود. برای حوزه علم و فناوری هم این طرح اجرا شده و افراد با سهامهای 10 هزار تومانی می توانند در سلک واقفین قرار گیرند.
وی افزود: یک مدل از این طرح هم برای دانش آموزان در موضوع ترویج قرآن، عترت و نماز با همکاری اداره کل آموزش و پرورش انجام می شود.
وی ادامه داد: می توان این کمکهای مردمی اعم از نذر و وقف را جهت داد تا خیلی از مشکلات جامعه برطرف شود چنانکه که هم اینک خیلی از خدمات در جامعه ما از کمکهای مردمی درقالب وقف و نذر است.

منبع:ایرنا