جایگاه ایران در حوزه صنایع دستی جهان

به گزارش فناوری فرهنگی،  در یک تعریف کلی صنایع دستی به محصولاتی گفته می شود که تمام یا بخشی از ساخت آنها به صورت فعالیت یدی انجام می گیرد. اما نکته مهم تر در خلق این آثار به کارگیری مواردی چون فرهنگ، ذوق، هنر و استعداد است.

در این نوشته سعی داریم تا وضعیت صنایع دستی در ایران و عوامل موثر در پیشرفت و یا رکود این صنعت را مورد بررسی قرار دهیم.

صنایع دستی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و تا به حال 370 رشته در این زمینه که شامل 24 دسته می باشد، به ثبت رسیده و حدود دو میلیون صنعتگر و هنرمند را جذب خود کرده است.

کاشی کاری،معرق، نقاشی بر روی چرم و استخوان، نقاشی قهوه خانه ای، گچ بری، قلم زنی، نقره کاری، طلا کوبی، قلاب بافی، گلیم بافی، قالی بافی، مینا کاری و… همه نمونه هایی از هنر ایرانی است که با یک نگاه اجمالی می توان به این نتیجه رسید که هنر صنایع دستی هنری آمیخته با زندگی روزمره ما ایرانی هاست و شاید هر کدام از ما در نزدیکی خود یک هنرمند خالق این آثار را بیابیم. هنری که چه به صورت فردی و چه به صورت گروهی و یا در کارگاهی کوچک و بدون نیاز به لوازم و فناوری های پیشرفته و با سرمایه گذاری اندک، بهره وری بالایی داشته به طوری که می توان صنعت صنایع دستی را پلی میان فرهنگ و اقتصاد دانست. برای درک نقش پر رنگ صنایع دستی در اقتصاد یک کشور می توان به درآمد سالانه بیش از 25 میلیارد دلاری چین از فروش و صادرات صنایع دستی اشاره کرد. این در حالی است که با توجه به ظرفیت دو میلیارد دلاری ایران در بخش صادرات صنایع دستی در سال به گفته علی اصغر مونسان معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با توجه به فرهنگ غنی و آداب و رسوم متنوع در ایران، صنایع دستی کشورمان چه از لحاظ تنوع و چه از لحاظ زیبایی و کیفیت، بالاتر از صنایع دستی چین قرار دارد. اما کم توجهی و عدم حمایت از متولیان این عرصه و همین طور قیمت بالای تمام شده محصولات و قابلیت رقابت کم، باعث شده تا دیگر کشورها هم چون چین، هند و پاکستان در این رقابت از ما پیشی بگیرند و بازار جهانی را به مصادره خود درآورند. برای بقا و رشد این صنعت نیاز به معرفی هر چه بیشتر محصولات و تبلیغات گسترده تر می باشد، هرچند تاکنون در این زمینه توانسته ایم تا حدودی به نتایج مطلوبی دست پیدا کنیم. برای مثال با حضور ایران در نمایشگاه های بین المللی و رشد 100 در صدی بازارچه ها در کنار نوآوری و تنوع به نسبت سال های اخیر توانسته ایم بازارهای جهانی را آماده استقبال از صنایع دستی ایران کنیم. اما نباید فقط به این بسنده کرده و از پیشرفت روزافزون جهانی و وجود رقیبان بین المللی که مهم ترین عوامل در ناکامی در رسیدن به جایگاه مطلوب ایران به شمار می آید، چشم پوشی کرد.

درحالی که چین خود را به عنوان بزرگ ترین صادرکننده صنایع دستی جهان معرفی کرده است، ایران نیز در امر تولید صنایع دستی حرفی برای گفتن دارد و در تنوع محصولات رتبه اول را داراست و هم چنین یکی از سه قطب تولید صنایع دستی به همراه چین و هند می باشد. سال 1395 سالی پر دستاورد برای ایران در این صنعت بوده است تا جایی که شاهد رشد 16 درصدی در امر صادرات بوده ایم و مشهد به عنوان شهر جهانی سنگ های قیمتی و قدیمی و لالجین به عنوان شهر جهانی سفال در فهرست یونسکو قرار گرفتند. اما بدیهی است که هنوز با جایگاه اصلی خود در این صنعت فاصله داریم.

با این وجود در سال های اخیر شاهد رشد چشمگیر در امر صادرات بوده ایم و روندی صعودی طی سالیان گذشته داشته ایم. با توجه به آماری که توسط بهمن نامور مطلق (معاون صنایع دستی و گردشگری) اعلام گردیده، درمی یابیم که نسبت به سال 94 با 323 میلیون دلار صادرات صنایع دستی (به عنوان یکی از صادرات غیر نفتی کشور)، امسال به صادرات 600 میلیون دلاری با احتساب صادرات فرش و زیورآلات رسیده ایم. اما این عدد هنوز با میزان ظرفیت ایران برای صادرات فاصله بسیار دارد و از آنجایی که توسعه صادرات یکی از مهم ترین انگیزه های تولید است، شاید نادیده گرفتن عواملی نظیر بازاریابی مناسب، شناخت بازار جهانی، حمایت از صنایع دستی و هنرمندان این آثار، تخصیص بانک اطلاعاتی جامع و عدم کاربردی بودن برخی محصولات از  عوامل ناکامی در رسیدن به هدف نهایی باشد. مشکلاتی هم چون موانع گمرکی و قاچاق این صنایع هم نباید نادیده گرفته شود.

اگر بنا باشد تا از این قطب به عنوان عاملی برای کارآفرینی و رشد اقتصادی و حفظ فرهنگ کشور برای سالیان متمادی یاد کنیم، باید توجه خود را به عوامل کلیدی در رشد این صنعت که به آنها اشاره کردیم، معطوف کنیم که با توجه به پیشرفت چشمگیر ایران در امر تولید، رسیدن به این هدف دور از انتظار نیست.

به خاطر اهمیت و ضرورت صنایع دستی در دنیا، در پایان خوب است بدانیم همه ساله 10 ژوئن (مصادف با 20 خرداد) توسط سازمان یونسکو روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شده است.

 

الهام میرزایی

منابع:

خبرگزاری صداو سیما

خبرگزاری تسنیم