پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، جامعه امروزی به‌طور فزاینده‌ای در بسیاری از جنبه‌ها به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته شده است. با نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات به محیط‌های گوناگون، استفاده از این فناوری شایع شده و دنیای امروز را حتی نسبت به یکی دو دهه قبل بسیار تغییر داده است.
ضریب نفوذ اینترنت در سال‌های گذشته با سرعت زیادی رشد کرده است. تعداد زیادی از مردم عضو شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها شده و هرروزه ساعت‌ها زمان خود را صرف شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هایی همچون تلگرام ، اینستاگرام ، فیسبوک ، توییتر . واتس‌اپ و… میکنند. تقریباً تمامی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هایی که در ایران به‌صورت گسترده استفاده می‌شوند خارجی هستند.
ضرورت راه اندازی شبکه اجتماعی و پیامرسان داخلی
شبکه‌های اجتماعی و امثالهم به‌خودی‌خود میتوانند فواید زیادی داشته باشند. آنها میتوانند در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان تأثیر مثبتی داشته و نقش مهمی را در زندگی مردم ایفا کنند؛ اما باید به مضرات آنها نیز توجه ویژه کرد و برای مقابله با تهدیدهای آنها برنامه داشت. یکی از تهدیدهای اساسی این موضوع، خارجی بودن این شبکه‌ها (آن‌هایی که مردم بیش از همه استفاده میکنند) است که برای جلوگیری از تهدیدهای آنها ناگزیر از راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان قدرتمند داخلی هستیم.
اینکه یک کشور برای خود، شبکه اجتماعی داخلی داشته باشد، از دو جنبه بسیار مهم ضرورت دارد. یک ضرورت از منظر فرهنگی-اجتماعی است. به این معنا که شبکه‌های اجتماعی خارجی، چه از جهت اینکه برآمده از یک ساختار فرهنگی دیگر هستند که لزوماً با فرهنگ بومی ما تطابق ندارد و چه از نظر بعضاً از منظر نشر محتواهایی که در زمره خط قرمزهای اخلاقی و فرهنگی ما قرار می‌گیرند، میتوانند مضراتی را برای فضای اجتماعی و فرهنگی کشور داشته باشند.
ضرورت دیگر از بعد امنیت ملی است. اصولاً اینکه اطلاعات یک کشور در دست کشور(های) دیگری باشد، از لحاظ امنیتی پدیده بسیار مضر و خطرناکی است. هیچ دولتی اجازه نمی‌دهد شبکه‌های اجتماعی به ابزاری برای ضربه زدن به امنیت، ثبات سیاسی، انسجام اجتماعی و به‌طورکلی منافع و امنیت ملی کشورشان تبدیل شود. این موضوع نه از جهت اطلاعات فردی (که فقط در مواردی خاص می تواند مهم باشد) بلکه بیشتر از جنبه تحلیل کلان داده ها حائز اهمیت است. زیرا اگر کلان‌داده‌های به دست آمده از طریق شبکه های اجتماعی و پیامرسان ها تحلیل شود، خلق و خوها، علایق، سلایق و جهت گیری های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم به راحتی مشخص میشود. کشورهای متخاصم با جاسوسی و صرف هزینه و زمان زیاد این اطلاعات را به دست می اورند، اما با استفاده از شبکه اجتماعی خارجی، خودمان دودستی تحویل آنها داده و این اطلاعات بسیار راحت تر و ارزان تر (و حتی جامع‌تر و کامل‌تر) به دست آنها می رسد و در مواقعی می توانند بر جامعه ایران، تاثیرات بسیار بد و غیرقابل جبرانی را بگذارند. چنین اطلاعاتی به آنها کمک می کند که مثلاً بدانند مردم ایران نسبت به چه موضوعاتی حساسیت دارند و واکنش نشان می دهند؛ پس اگر بخواهند شایعه پراکنی کنند نسبت به این عناوین و موضوع سرمایه گذاری کرده و روی آنها کار می کنند. تغییرات اجتماعی ایران را رصد میکنند. تحلیل جامعی از جامعه ایران بدست می آورند و میتوانند جامعه را به راحتی دستکاری کنند.
شاید برای تک تک اشخاص شاید بهتر باشد که از شبکه اجتماعی دلخواهشان استفاده کنند اما برای عموم جامعه، مضر خواهد بود چرا که با این کار گویی پکیج کلان داده، یک‌جا و بی هیچ کم و کاستی تقدیم کشورهای دیگر شده است تا هرکاری می خواهد با آن انجام دهد.
الزامات شبکه اجتماعی یا پیامرسان داخلی
تا این‌جا در باب مضرات شبکه های اجتماعی خارجی و ضرورت راه‌اندازی نمونه‌های داخلی، صحبت شد. با این وجود، حال که صحبت از راه‌اندازی نمونه‌های داخلی شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان به میان آمده، بایستی به این نکته توجه نمود که راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی داخلی، الزاماتی داشته که عدم رعایت آن باعث شکست آن شده و هم‌چنان شاهد استفاده گسترده مردم از سرویس‌های خارجی هستیم و طرح‌های موجود نیز(هم‌چنان که قابل مشاهده است) با شکست مواجه می‌شوند. اهم این الزامات در ادامه مورد اشاره قرار می‌گیرد:
امکانات شبکه اجتماعی یا پیامرسان. سرعت و کیفیت شبکه های اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است که بخش قابل توجهی از این موضوع، به زیرساخت و سرور های مرتبط با اپلیکیشن مرتبط است. بنابراین باید از سرورهای باکیفیت، امن و با حافظه و پهنای باند بسیار زیاد استفاده نمود. بسیاری از مردم نیازمند ارتباط با بستگان و دوستان خود در خارج از کشور هستند. لذا این اپلیکیشن بایستی آن¬چنان کارآمد و قدرتمند باشد که ارتباطات بین‌المللی را نیز با سرعت و کیفیت بالا برقرار نماید.
یکی از علل استقبال زیاد مردم از پیام‌رسان‌های جدید این موضوع بوده است که چندین و چندوظیفه‌ای که بر عهده پیام‌رسان‌های گوناگون بوده است را به‌تنهایی بر دوش می‌کشد. کانال ها، ربات ها، گپ‌زدن‌های دونفره و گروه‌های چندنفره، از مهم‌ترین ویژگی‌های پیام‌رسان‌های جدید هستند که باعث محبوبیت آنها شده و در نمونه داخلی باید به همان شکل وجود داشته باشند. علاوه بر آن، درصورتی‌که خدمات جدیدی به پیام‌رسان‌های داخلی افزوده شود که امکان افزودن آن به پیام‌رسان‌های داخلی وجود نداشته باشد، استقبال مردم از پیام‌رسان‌های داخلی افزایش خواهد یافت. خدمات پرداخت قبوض، خرید اینترنتی با استفاده از تمامی کارت‌های عضو شتاب، خدمات ارزش‌افزوده رایگان و یا با قیمت کم و کیفیت بالا، امکان راه‌اندازی کانال‌های رسمی و… از دیگر امکاناتی است که می‌تواند به این پیامرسان افزوده شود. ضمناً رایگان شدن(یا قیمت‌های حداقلی) برای حجم اینترنتی مصرفی در این پیامرسان، دیگر عاملی خواهد بود که استقبال از این پیامرسان به‌شدت افزایش یابد.
قابلیت گپ زدن دونفره در سایر پیام‌رسان‌ها هم وجود دارد. تفاوت مهم پیام‌رسان‌های پیشرفته با سایر نرم‌افزارها در این بخش، سرعت و کیفیت آن است. با توجه به همه‌گیر بودن پیام‌رسان‌های جدید، و سرعت و کیفیت بالای آن، امروزه بسیاری از افراد به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم از این پیامرسان استفاده میکنند. اطلاعات هم قابل ردوبدل شدن از طریق این پیامرسان هستند و هم قابلیت قرار گرفتن در حافظه ابری آن را دارند. درواقع کسب‌وکارها از پیام‌رسان‌های پیشرفته به‌عنوان ابزاری جهت راحتی خود و مشتری استفاده میکنند. پس پیامرسان داخلی جایگزین نیز باید از امکانات گفتگوی دونفره آن‌هم با سرعت و کیفیت بالا و بدون قطع و وصل اینترنت بهره‌مند باشد. گروه‌های چندنفره، شرایط بحث و تبادل‌نظر در مورد مسائل گوناگون را فراهم نموده و به وسیله‌ای برای تبادل امور کاری شرکت‌ها، مؤسسات، دانشگاه‌ها و سازمان‌ها تبدیل شده است، لذا پیامرسان نیز باید از امکانات گروه‌های گفتگوی چندنفره با سرعت و کیفیت بالا بهره‌مند باشد.
کانال‌ها و ربات‌ها هم از ابزارهای مهم و کلیدی هستند که به گسترش کسب‌وکارهای بسیاری کمک کرده است. کسب‌وکارها خدمات خود به کاربران را از طریق کانال‌ها اطلاع می‌دهند، کانال‌هایی با تولید محتواهای گوناگون ایجاد شده است که نه‌تنها باعث شده‌اند میلیون‌ها نفر از اخبار، اطلاعات و اطلاع‌رسانی‌های آنها بهره‌مند گردند، از راه اخذ تبلیغات از سایر کسب‌وکارها، کسب درآمد میکنند. ربات‌ها هم برای ثبت‌نام، اعلام قیمت اجناس، تبدیل عکس به متن و بسیاری از خدمات دیگر استفاده می‌شوند. پس با توجه به مفید بودن کانال‌ها و ربات‌ها، این پیامرسان نیز باید از این دو امکان مهم بهره‌مند باشد.
بزرگ بودن شبکه مخاطبان. نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد این است که تعداد افرادی که مستمراً از یک پیامرسان یا شبکه اجتماعی استفاده میکنند بسیار مهم بوده و افزایش کاربران یک شبکه اجتماعی یا پیامرسان، ارزش آن را به‌صورت نمایی افزایش می‌دهد چراکه با افزوده شدن هر فرد به شبکه، تعداد اتصالات ایجادشده بین افراد با شیب فزاینده‌ای افزایش می‌یابد. پس یکی از نکات مهم دیگر این است که پیامرسان داخلی باید یکتا و بسیار قدرتمند باشد تا همگی از آن استفاده کنند و افراد مجبور نباشند چندین پیامرسان را به‌صورت هم‌زمان نصب کنند. ارزش پیام‌رسانی که ۲۰ میلیون نفر کاربر دارد به‌مراتب بیشتر از مجموع ارزش ۴ پیام‌رسانی است که هرکدام ۵ میلیون نفر کاربر دارند.
امنیت در مقابل هک و دستبرد اطلاعاتی. شکستن حریم خصوصی افراد از هـر قشـر و رده‌ای و انتشـار خصوصی‌ترین اطلاعات مربوط به افراد اعم از مکتوب، تصاویر، صدا، چندرسانه‌ای و …، می‌تواندباعث نـااَمنی روانـی و اجتماعی شود و پیامدهای جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد. ازاین‌رو، مدیریت اطلاعات شخصی، برای کاربران، درخواست‌کنندگان خدمات و شرکت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، به یک نیاز بسیار مهم بدل شـده اسـت؛ لذا امنیت پیامرسان در برابر هک موضوع بسیار مهمی است و کاربران باید از این اطمینان داشته باشد که این شبکه‌ها غیرقابل نفوذ بوده و اطلاعات آنها از دسترس هکرها و … دور خواهد بود.
رعایت حریم خصوصی. یکی از اصلی ترین دغدغه هایی که در استفاده از اپلیکیشن های داخلی مطرح میشود، بحث دسترسی به اطلاعات و داده های خصوصی افراد و نقض حریم خصوصی آنها، توسط افراد یا نهادهای مختلف است. نگرانی مهمی وجود دارد و آن، این است که اطلاعات افراد هرروزه و بدون هیچ قاعده و قانونی توسط افراد و نهادهای مختلف مورد بررسی و کنترل قرار نگیرد و باعث ایجاد مشکل برای زندگی اجتماعی افراد نشود.
مسئله حریم خصوصی خیلی مهم است و باید رعایت شود، اگرچه در بعضی مواقع بحرانی، ممکن است نیاز به دسترسی سطحی از اطلاعات توسط بعضی نهادهای امنیتی و مسئول باشد، اما این موضوع باید قاعده مند و قانونمند باشد تا نقض حریم خصوصی صورت نگیرد و حقوق شهروندی افراد پایمال نشود. تنها به بخشی از اطلاعات و آن هم طبق ضابطه باید دسترسی وجود داشته باشد. ضمناً نهادهای مرتبط باید بـا اسـتفاده از راهکارهای امنیتی و تدابیر پیشگیرانه از نقض حریم خصوصـی در فراینـد تولیـد، جمع‌آوری و ذخیره‌سازی، پردازش و تبادل اطلاعات و داده، جلوگیری نمایند.
در حال حاضر قانونی که میزان دخل و تصرف افراد به اطلاعات خصوصی افراد را مشخص کند، به‌طور شفاف و صریح وجود ندارد. اگرچه ممکن است که در شرایط خاص همچون برخی پرونده‌های قضایی و یا شرایط امنیتی خاص، وجود امکان دسترسی به اطلاعات خصوصی کاربران، اجتناب‌ناپذیر باشد، اما به‌طور شفاف باید مشخص شود که به این اطلاعات چه افرادی باید دسترسی داشته باشند و این دسترسی در چه حدی باید باشد؟
همین سؤالات در مورد صاحب پلتفرم نیز مطرح می شود. اینکه آیا صاحب پلتفرم پیامرسان می‌تواند دسترسی آزاد به اطلاعات داشته باشد؟ و اگر می‌تواند مقدار و شرایط این دسترسی چه مقدار می‌تواند باشد؟ آیا می‌تواند با استفاده از اطلاعات درآمدزایی کند؟ و اگر می‌تواند، این درآمدزایی باید بر چه مبنایی باشد؟
قطعاً تمام این مسائل بایستی طبق قواعد و قوانین شفاف و مشخص اتفاق بیفتد تا بتواند اعتماد مردم را نسبت به سرویس‌های داخلی جلب بکند، وگرنه در سایه چنین نگرانی‌هایی، موفقیت سرویس‌های داخلی در هاله‌ای از ابهام خواهد بود.
منبع: پژوهشکده حکمت
