پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، در حوزه اسباب‌بازی شاید زنجیره طراحی، تولید، توزیع، ترویج و فروش به خوبی کامل نشده باشد اما خیلی از فعالان این حوزه بر ایجاد صنعت اسباب‌بازی صحه می‌گذارند و هر ساله تولیدکنندگان و طراحان و متولیان حوزه اسباب‌بازی دور هم جمع می‌شوند و جشنواره اسباب‌بازی را برگزار می‌کنند تا زیرساخت‌های این حوزه را وسیع و گسترده‌تر کنند و به نوعی در وجهه‌سازی اسباب‌بازی ایران فعال باشند. حتی در حوزه طراحی با استفاده و اقتباس از ادبیات داستانی، افسانه‌ها و اسطوره‌ها سعی در معرفی شخصیت‌های اساطیری به کودکان دارند. البته در این جشنواره عروسک‌های سنتی، دست‌ساز و اقوام هم جایگاه پیدا کردند و علاقه‌مندان می‌توانند با عروسک‌های اقوام هم آشنا شوند.
محسن رجبی یکی از کارشناسان حوزه اسباب‌بازی معتقد است، با توجه به اینکه پایه و اساس تولید اسباب‌بازی کپی و نمونه‌برداری بوده است باید سعی کنیم این بخش تقویت شود تا بتوانیم در صنعت اسباب‌بازی حرفی برای گفتن داشته باشیم همچنین تولیدکنندگان هم باید به طراحان اعتماد کنند زیرا وقتی در بازار رقابت ایجاد می‌شود تولیدکننده باید اثر و محصول جدیدی را برای ارائه به مخاطب داشته باشد زیرا اگر اثر کپی‌برداری از محصول خارجی را بازتولید کند دیگر نمی‌تواند در بازار به صورت بلند مدت دوام داشته باشد. البته هر چند که تمرکز و هدف ما طراحی باشد اما باید بگویم که حوزه طراحی در بخش اسباب‌بازی فرآیندی سخت و مشکل است و نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد.
محسن حموله به لوکس بودن محصول اسباب‌بازی نزد مسئولان اشاره دارد و معتقد است، اسباب‌بازی در کشور ما به عنوان یک کالای تجملاتی و لوکس شناخته می‌شود و مسئولان دولتی از جنبه فرهنگی آن غافل شده‌اند. به بهانه برگزاری جشنواره اسباب‌بازی و اتفاقاتی که در حوزه اسباب‌بازی در حال رخ دادن است میزگردی با حضور «محسن حموله» دبیر جشنواره و مدیرکل سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای، «محسن رجبی» عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی و «آیدین مهدی‌زاده» مسئول کمیته طرح و برنامه‌ریزی جشنواره برگزار شده است که قسمت اول آن را در اینجا می‌توانید بخوانید و قسمت دوم در ادامه می‌آید:
خیلی از منتقدان و کارشناسان در این حوزه معتقدند که محصولات جشنواره عموما کپی‌کاری، مشابه‌سازی و نمونه‌برداری از محصولات خارجی است و تقریبا هیچ‌گونه عنصر خلاق که آثار بدیع و کاملا بومی را تولید کند، وجود ندارد در نتیجه این اسباب‌بازی‌های کپی و نمونه‌برداری شده تا چه اندازه می‌تواند کارکرد داشته باشد یا اینکه در جشنواره‌ها چه لزومی به جایزه دادن به محصولات کپی شده وجود دارد؟
محسن رجبی: صنعت اسباب‌بازی در ایران یک صنعت نوپا است، از همین‌رو من اعتقاد دارم در کپی کردن هم یک نوع خلاقیت وجود دارد ما حتی دیگر صنایع همانند خودروسازی، غذایی، پلاستیک، لوازم خانگی را بررسی کنیم در آن‌ها هم کپی کاری وجود دارد پس در صنعت نوپای اسباب‌بازی نباید خیلی توقع داشت. همچنین این فرایند در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا و کشورهای تولیدکننده اسباب‌بازی معروف در اروپا، هم وجود دارد. زیرا سن صنعت اسباب‌بازی‌شان خیلی بیشتر از سن این صنعت در کشور ما است و این دوره کپی کردن را گذراندند و به سمت طراحی پیش رفتند و محصولات را به بازار دنیا عرضه و معرفی می‌کنند. در ایران هنوز این اتفاق نیفتاده است.
چرا؟
رجبی: زیرا گردش مالی باید در یک صنعت وجود داشته باشد تا تولیدکننده و طراح امکان این را داشته باشند با سعی، تلاش و آزمون و خطا ۱۰تا محصول طراحی کنند که از این ۱۰ محصول ۲ تای آن بتواند گردش مالی خوبی را برای تولیدکننده بیاورد. من فکر می‌کنم صنعت اسباب‌بازی در ایران در مرحله کپی است و تولیدکننده‌ها هم در سال‌های گذشته به این سمت آمدند که کپی بهتری را انجام دهند به اعتقاد من، در حال حاضر کپی کردن در حوزه اسباب باعث رشد و پیشرفت این صنعت خواهد شد.
همچنین بتوانیم کپی‌های خوبی را از محصولات خارجی که ریسک طراحی ندارند، تولید و به بازار معرفی کنیم. تا گردش مالی را ایجاد کنیم و بعد از آن خودمان هم طراحی‌های جدیدی را خلق کنیم. در یکی دو سال گذشته خیلی از تولیدکننده‌ها به سمت این آمدند که خودشان طراحی کنند و محصولاتی را که از بیس و پایه برای خودشان است و بحث خلاقی را در این مسئله لحاظ کنند. من فکر می‌کنم ما مسیرمان به همین سمت است و نگاه جشنواره هم در همین سمت و سو قرار دارد. فعالیت‌هایی که پارسال در جشنواره و ایده بازار انجام شد دقیقاً همین بحث خلاقیت و طراحی‌نو بود که قصد داشتیم لینکی را میان طراحان و تولیدکنندگان به وجود بیاوریم و تا حمایتی از طراحان شود.
صنعت اسباب‌بازی در ایران یک صنعت نوپا است، از همین‌رو من اعتقاد دارم در کپی کردن هم یک نوع خلاقیت وجود دارد ما حتی دیگر صنایع همانند خودروسازی، غذایی، پلاستیک، لوازم خانگی را بررسی کنیم در آن‌ها هم کپی کاری وجود دارد پس در صنعت نوپای اسباب‌بازی نباید خیلی توقع داشت.
به خاطر اینکه پایه و اساس تولید اسباب‌بازی کپی و نمونه‌برداری بوده است سعی کردیم این بخش را تقویت کنیم تا بتوانیم در صنعت اسباب‌بازی حرفی برای گفتن داشته باشیم و تولیدکنندگان هم به طراحان اعتماد کنند، زیرا وقتی در بازار رقابت ایجاد می‌شود تولیدکننده باید اثر و محصول جدیدی را برای ارائه به مخاطب داشته باشد اگر اثر کپی‌برداری از محصول خارجی را تولید کند دیگر نمی‌تواند در بازار به صورت بلند مدت دوام داشته باشد. البته هر چند که تمرکز و هدف ما طراحی باشد اما باید بگویم که حوزه طراحی در بخش اسباب‌بازی فرآیندی سخت و مشکل است و نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد اگر به گروه‌های متعدد حرفه‌ای در خارج از کشور نگاهی کنید، متوجه می‌شوید که بر روی یک محصول فعالیت گسترده دارند تا آن را در بازار عرضه کنند. حال این اتفاق هنوز در صنعت ایران نیفتاده ولی خیلی آهسته به سمت آن در پیش هستیم.
تاثیر نشست‌ها و کارگاه‌هایی برگزار شده چیست؟ از این نشست‌ها تا چه اندازه می‌توان مثال آورد که با برگزاری آن‌ها رویداد خوبی در صنعت اسباب‌بازی رخ داده و شاهد تاثیرش بودیم؟
حموله: ما سال گذشته کاری را شروع کردیم که ان‌شاءالله امسال هم این اتفاق رخ خواهد داد. نشستی را برای تولیدکنندگان و طراحان برگزار کردیم، همچنین شورای نظارت بر اسباب‌بازی نزدیک به ۲ یا ۳ سال است کلیه جلساتی را که کمیسیون ثبت طرح و صدور مجوز ارائه می‌دهد برای علاقه‌مندان و مخاطبان‌اش رسانه‌ای می‌کند. طراحان جوان را به تولیدکنندگان معرفی می‌کنیم و اسباب‌بازی‌هایی که مجوز تولید گرفته‌اند را در جهت تولید ملی معرفی می‌کنیم.
ما عروسک‌سازان دستی در کشور داریم که زحمات زیادی در این زمینه می‌کشند و فعالیت عروسک‌سازی برای آن‌ها طاقت‌فرسا است، در این زمینه چه تدابیری برای عروسک‌سازان اندیشیده شده است؟
حموله: هم عروسک‌های سنتی و اقوام و هم عروسک‌هایی که طراحان ایرانی می‌سازند که دستی هستند قطعا این کار هم مشقات و زحمات زیادی دارد که امسال جشنواره توجه ویژه‌ای در تمام بخش‌ها در حوزه عروسک خواهد داشت چه در بخش نمایشگاه تخصصی‌مان، چه در بخش نمایشگاه ترویجی، چه در بازار اسباب‌بازی. با توجه به آمار رسیده نزدیک به ۲۰۰ عروسک به دبیرخانه جشنواره رسیده است که به دلیل حجم زیادش شاید بتوانیم بخشی از آن را انتخاب کنیم و با شناسنامه نسبت به هر عروسک آن را به مخاطبان معرفی کنیم.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر در سطح جهان به بازی‌های رومیزی اهمیت زیادی داده می‌شود و جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی برای این حوزه درنظر گرفتند و حتی بُردگیم‌ها در صنعت اسباب‌بازی، یکی از شاخه‌های مهم و جدی به حساب می‌آیند برای این بخش چه تدابیری در جشنواره شده است؟
آیدین مهدی‌زاده: بله اتفاقا امسال این بخش بازی‌های رومیزی به جشنواره اضافه شده که البته سال‌های گذشته هم بود اما امسال به صورت مجزا و مستقل به آن نگاه شده است، قطعا این حوزه بسیار جدی است و در دنیا خیلی مطرح و به‌روز هستند که امسال جشنواره به آن‌ها نگاه ویژه دارد. حتی نمایشگاه جنبی عروسک‌ها هم به‌صورت مستقل برگزار می‌شود یا در فضای نمایشگاه تخصصی شرکت‌هایی که در حوزه بازی‌های رومیزی فعالیت می‌کنند آرام‌آرام دورهم جمع می‌شوند تا به سمت شکل‌گیری انجمن‌هایشان بروند و شوراهای همکاری‌شان تا به بهترین نحو معرفی شوند و از کل اتفاق جشنواره اسباب‌بازی استقلال پیدا کنند.
حموله: امسال در جشنواره، نسبت به دوره گذشته نگاه نو و ویژه‌ای را به حوزه‌های مختلف اسباب‌بازی داریم. البته اگر در سال‌های گذشته این اتفاق رخ می‌داد شاید در حال حاضر چند گام جلوتر بودیم. اما باید اشاره کنم که در خلال جشنواره اسباب‌بازی، بحث طراحی را به صورت جدی در پیش گرفتیم، قرار است از اسباب‌بازی‌های جدید رونمایی کنیم. شاید در حوزه اسباب‌بازی مبحث رونمایی کمتر بوده یا اصلاً نبوده و دیده نشده، امسال سعی کردیم تولیدکنندگانی که اسباب‌بازی جدیدی را خلق کردند محصولاتشان را به دبیرخانه اعلام کنند و در ایام جشنواره مراسم رونمایی برایشان برگزار کنیم. این اتفاق، اتفاق خیلی خوبی در صنعت اسباب‌بازی خواهد بود و تولیدکنندگان انگیزه بهتری پیدا خواهند کرد.
امسال فعالیتی را با قسمت مبلمان شهری هماهنگ کردیم تا قسمتی از فضای مبلمان شهری به‌صورت اسباب‌بازی درآید این حرکات در جامعه تأثیر و نقش به‌سزایی در حوزه اسباب‌بازی می‌گذارد.
همچنین پوشش خبری و رسانه‌ای ویژه‌ای را برای این حوزه در نظر گرفتیم، قصد داریم فعالان صنعت اسباب‌بازی را معرفی می‌کنیم و کسانی که در این حوزه زحمات زیادی کشیدند و شاید کمتر دیده شده باشند بنا داریم افرادی را در این حوزه، از فعالان صنعت اسباب‌بازی تقدیر کنیم و به جامعه معرفی کنیم. انتظار ما این است دیگر سازمان‌هایی که امکان برگزاری کمک به جشنواره را دارند به ما اعلام آمادگی کنند. مثلاً فضاهای شهری در ایام جشنواره می‌تواند رنگ و بوی بازی و اسباب‌بازی را بگیرد. یا اینکه سازمان زیباسازی می‌تواند کمک ویژه و شایان‌تری را در تبلیغات جشنواره داشته باشد. در اختصاص دادن تابلوهای شهری برای اسباب‌بازی‌های تولید جدید یا اسباب‌بازی‌هایی که برترین جشنواره شناخته شدند. البته امسال فعالیتی را با قسمت مبلمان شهری هماهنگ کردیم تا قسمتی از فضای مبلمان شهری به‌صورت اسباب‌بازی درآید این حرکات در جامعه تأثیر و نقش به‌سزایی در حوزه اسباب‌بازی می‌گذارد.
برای تولید کالاهایی نظیر اسباب‌بازی که فارغ از ابعاد تجاری و صنعتی دارای وجوه تربیتی و فرهنگی هستند و بر مخاطبان خاص‌اش تاثیرات تربیتی دارند، نیازمند سازوکاری هستیم که با آن‌ها این تولیدات را با ایده‌های علمی و تخصصی و تربیتی و فرهنگی همخوان کنیم، آیا در بخش تولید اسباب‌بازی یا برگزاری جشنواره و نمایشگاه در کشور اتاق فکری تخصصی اعم از روان‌شناس، جامعه‌شناس و متخصصان تربیت داریم که این انطباق را صورت دهند و تاثیرات روانی، فرهنگی، جامعه‌شناختی و… اسباب‌بازی تولید داخل را مدیریت کند؟
حموله: در بخش علمی و پژوهشی سعی کردیم به مباحث پژوهشی، روانشناسی، صنایع خلاق، بومی‌سازی و بازارهای بوم‌ساخت ایرانی توجه کنیم. حتی فراخوان کمیته داوری امسال گسترده‌تر شده و توجه ویژه‌تری به موضوع داشته است تا همه علاقه‌مندان در این حوزه شرکت کنند، انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی، می‌تواند کمک زیادی را به جشنواره بکند چراکه جشنواره متعلق به خود انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی است و ما به عنوان بخش دولتی خدمت‌گزار بخش‌های خصوصی و تخصصی هستیم. ان‌شاءالله انجمن با فراغ بال، توان و پتانسیل بهتری به جشنواره کمک و یاری خواهد داشت که برنامه‌اش پر و پیمان‌تر باشد.
ما امسال نمایشگاهی را خواهیم داشت راجع به مبحث اسباب‌بازی‌هایی که با فرهنگ ایرانی ما در مغایرت است، تا خانواده‌ها در این زمینه آگاه‌تر شوند. خیلی از خانواده‌ها در بازار اسباب‌بازی‌ها را می‌بینند که به‌طور غیرقانونی وارد شده، البته آن‌ها اطلاع ندارند این اسباب‌بازی از طریق مبادی غیرقانونی وارد شده و قاچاق است، شاید برایشان عادی باشد. امسال یک کار پژوهشی انجام می‌دهیم که خانواده‌ها مطلع شوند این اسباب‌بازی مغایرت فرهنگی دارند و در کودکان چه تأثیر و نقش منفی را می‌تواند داشته باشد.
البته باید به این موضوع هم اشاره کنم که اسباب‌بازی در کشور ما به عنوان یک کالای تجملاتی و لوکس شناخته می‌شود و از جنبه فرهنگی آن غافل شده‌اند ما حتی از مسئولانی که در جشنواره پارسال حضور داشتند می‌پرسیدیم اسباب‌بازی یک کالای فرهنگی است یا کالای غیرفرهنگی و لوکس؟ همه می‌گفتند اسباب‌بازی یک کالای فرهنگی است ولی در عمل و جامعه نگاه چیز دیگری است. مثلاً مجلس شورای اسلامی در این زمینه می‌تواند به ما کمک کند اما هنوز از سوی آنان حمایتی نشدیم. حتی سال گذشته طرح ارزش افزوده و مالیات در کمیسیون فرهنگی رفت و به صحن هم رسید اما باز با آن مخالفت شد. اما باز باید جریان‌سازی کنیم و این کمک را به تولیدکنندگان اسباب‌بازی داشته باشیم. همچنان تاکید دارم اسباب‌بازی ایرانی یک اتحادیه مستقل می‌خواهد تا زمانی که این اتحادیه مستقل را نداشته باشیم کارها و فعالیت‌ها به جایی نمی‌رسد چون فضای بازی و اسباب‌بازی گسترده شده است. البته بحث فروشگاه اسباب‌بازی، اسکیب روم‌ها، کافه بازی‌ها، اتاق‌های بازی و گیم‌نت‌ها است و اینکه فضای بازی و اسباب‌بازی گسترش پیدا کرده است که اتحادیه می‌تواند در همه این بخش‌ها کمک شایانی را به صنعت اسباب‌بازی کند و علتش را نمی‌دانم چرا این‌قدر مقاومت می‌کنند که اتحادیه اسباب‌بازی مستقل نداشته باشیم.
البته اینکه گفته می‌شود اسباب‌بازی به‌عنوان کالای لوکس شناخته می‌شود معنایش چیست؟ یعنی خانواده‌ها چنین دیدگاهی دارند یا مسئولان بیشتر بر این امر صحه می‌گذارند که اسباب‌بازی کالایی لوکس و تجملی است و از جنبه فرهنگی غافل شدند؟ زیراکه که ما می‌بینیم خانواده‌ها به‌حدی برای کودکانشان اسباب‌بازی می‌خرند که اتاق کودک پُر از اسباب‌بازی است! البته باید به این نکته بیشتر توجه داشت که خانواده‌ها بیشتر اسباب‌بازی خارجی برای کودکانشان می‌خرند نه اسباب‌بازی ایرانی! و این نقص ناشی از آن است که در زمینه ترویج هم نتوانستیم فعالیت ثمربخشی داشته باشیم تا خانواده‌ها اسباب‌بازی ایرانی بخرند؟!
مهدی‌زاده: من احساس می‌کنم که کم‌کم در زمینه ترویج باید وارد شویم و احساس می‌کنم با برگزاری جشنواره اتفاق خوبی رخ خواهد داد زیرا اعتماد تولیدکنندگان را شاهد هستیم که نسبت به پارسال ثبت‌نام برای حضور در جشنواره ۳ برابر شده است، همچنین ما از رویداد پارسال آسیب‌شناسی داشتیم و نظرسنجی‌های رسیده را بررسی کردیم و نقاط قوت و ضعف مسائل و فرصت‌های به وجود آمده را مورد نقد قرار دادیم. تقریباً می‌توانم به شما بگویم و به جد عرض کنم که نزدیک به ۸۰ درصد از نقاط ضعفی که پارسال اعلام شده بود امسال پوشش داده شده است و حتما در ادامه بهتر می‌شود؛ یعنی ما علمی با قضیه برخورد کردیم. اگر فروشگاه را بزرگ کردیم، بخش عروسک‌ها را اضافه کردیم یا نگاه ویژه به جریان ادبیات و اسباب‌بازی داشتیم که امسال از آن رونمایی خواهیم کرد، همه این‌ها نظراتی بود که پارسال از دل نظرسنجی مردمی جمع‌آوری کردیم که این خودش اتفاق خیلی خوبی است، ان‌شاءالله بتوانیم سربلند بیرون بیاییم.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که به تنهایی نمی‌تواند در حوزه ترویج بازی و اسباب‌بازی فعالیت خاصی داشته باشد. بر همین اساس یکی از رویکردهای جشنواره ایجاد ارتباط بین نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط با حوزه اسباب‌بازی و کودکان و نوجوانان است.
حموله: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که به تنهایی نمی‌تواند در حوزه ترویج بازی و اسباب‌بازی فعالیت و تاثیرگذاری خاصی داشته باشد. بر همین اساس یکی از رویکردهای جشنواره ایجاد ارتباط بین نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط با حوزه اسباب‌بازی و کودکان و نوجوانان است. بر همین اساس ما اولین نشست هم‌اندیشی‌مان را با نزدیک ۵۰ تا سازمان و فعال حوزه کودک برگزار کردیم که در مباحث بازی و اسباب‌بازی کمک به ما کنند. یکی از اهداف ما این بود در ایام برگزاری جشنواره سازمان‌ها و ngo ها اگر برایشان امکان دارد برنامه‌هایی را در سطح تهران یا کشور برگزار کنند. یک نمونه‌اش این است سازمان بهزیستی بیش از ۲۴ هزار مهدکودک را در ایام جشنواره برای اختصاص دادن به بخش اسباب‌بازی فعالیت می‌کنند. من فکر کنم قدم خوبی را برداشتیم یا آموزش‌وپرورش در جشنواره گذشته، قول داد اتاق‌های بازی در مدارس ایجاد و فراهم کند که این خودش پیام‌آور خوبی در حوزه اسباب‌بازی بود.
یک هدفی هم که جشنواره دنبالش است اینکه خانواده‌ها، کودکان و نوجوانان با تولیدکنندگان ارتباط و تعامل دوسویه برقرار کنند که ذائقه و سلیقه خودشان را اعلام کنند. تا با برخورد با تولیدکننده برخی نقدها شاید کارگشا باشد ان‌شاءالله بتوانیم اسباب‌بازی با کیفیت بهتری تولید کنیم و به دست کودکان و نوجوانان خود بسپاریم.
منبع: مهر
