ارزش 142 میلیارد دلاری گردشگری حلال در دنیا

براساس تعاریف بین‌المللی، گردشگری حلال در واقع همان گردشگری اسلامی است که خدمات و محصولاتی مانند هتل، رستوران، بازار و مکان‌های تفریحی در سفرها، مطابق با احکام شریعت ارائه می‌شوند. گردشگری حلال در واقع مفهوم جدیدی را در توریسم، به‌عنوان مقصد‌ها و سرویس‌های گردشگری برای مسلمانانی که تابع شریعت هستند، تعریف کرده است.

همچنین در این گزارش، هزینه کشورهای اسلامی مبدأ در سال 2014 در زمینه گردشگری اسلامی به کشورهای دیگر بررسی شده است. بر این اساس، عربستان سعودی با 8/17 میلیارد دلار بیشترین هزینه را کرده است؛ سپس کشورهای امارات متحده‌عربی با 6/12 میلیارد دلار، کویت با 7/9 میلیارد دلار، قطر با 5/9 میلیارد دلار، اندونزی با 6/7 میلیارد دلار و ایران با 5/7 میلیارد دلار قرار دارند.

بیشترین هزینه‌ها در کشورهای شورای همکاری کشورهای عرب خلیج‌فارس (MENA-GCC) که شامل عربستان، بحرین، امارات، قطر، عمان و کویت هستند، پرداخت شده است که حدود 52 میلیارد دلار برآورد می‌شود.هزینه پرداخت شده توسط مسلمانان در کشورهای دیگر خاورمیانه و شمال آفریقا 21 میلیارد دلار، در شرق آسیا 19 میلیارد دلار، کشورهای اروپای غربی 16 میلیارد دلار و در آسیای مرکزی 10 میلیارد دلار است.

همچنین در بررسی جداگانه‌ای 6 شاخص اقتصاد اسلامی در جوامع اسلامی 73 کشور مسلمان و غیرمسلمان جهان مورد بررسی قرار گرفته‌است. این 6 شاخص شامل غذای حلال، بخش مالی اسلامی، سفرحلال، مد اسلامی، تفریح و رسانه حلال و دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی حلال هستند. این شاخص‌ها در 4 بخش، عرضه و تقاضا با توجه به مساحت کشور، حکومت، آگاهی و ملاحظات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در شاخص غذای حلال مالزی، پاکستان، امارات و استرالیا رتبه‌های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. در شاخص مالی اسلامی نیز مالزی، بحرین، امارات و عربستان در جایگاه اول تا چهارم قرار گرفته‌اند.

در همین‌حال در شاخص سفرهای حلال نیز مالزی رتبه اول، امارات رتبه دوم، سنگاپور سوم و تایلند رتبه چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. در این بین ترکیه در بخش سفرهای اسلامی رتبه 7 را از آن خود کرده و نسبت به سال 2013 سه پله سقوط داشته است. ایران نیز رتبه یازدهم را در سفرهای اسلامی دارد. در شاخص مد اسلامی هم چین در رتبه اول و بعد از آن به ترتیب امارات، ایتالیا، بورکینافاسو، سریلانکا، سنگاپور و ترکیه قرار دارند. از سوی دیگر سنگاپور در شاخص تفریح و رسانه حلال رتبه اول را دارد و بعد از آن امارات، لبنان، انگلیس، فرانسه، آلمان، بحرین، آمریکا، استرالیا و کانادا قرار دارند. وجود تنها سه کشور مسلمان در این شاخص نشان‌دهنده توجه دنیا به سمت گردشگری اسلامی است. در شاخص دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی سنگاپور در رتبه اول و بعد از آن مصر، مالزی و پاکستان قرار دارند.

با توجه به مطالب فوق، مالزی در شاخص جهانی اقتصاد اسلامی با 116 امتیاز، رتبه اول را کسب کرده است و بعد از آن امارات متحده عربی با 63 امتیاز رتبه دوم را دارد. بحرین، عربستان و پاکستان به ترتیب رتبه‌های سه و چهار و پنج را کسب کرده‌اند. پاکستان نسبت به سال 2013، به‌دلیل ابتکارات قوی دولت و همچنین بالا رفتن آگاهی در شاخص‌های مورد بررسی، 10 پله صعود داشته است.ایران که در سال 2013 به‌دلیل به دست نیاوردن امتیاز کافی در بین 15 کشور برتر اقتصاد اسلامی نبود، در سال 2014 جایگزین کشور ترکیه شد و رتبه 14 را به دست آورد و ترکیه از میان این 15 کشور حذف شد.

سفر 108 میلیون مسلمان به مقاصد اسلامی

در همین حال اما گزارش «مسترکارت حلال 2015» که شاخص جهانی سفرهای اسلامی را بررسی می‌کند، با اندکی اختلاف با گزارش «وضعیت اقتصاد اسلامی جهان» اعلام کرده که در سال 2014 حدود 108 میلیون گردشگر مسلمان با هزینه 145 میلیارد دلار سفر ‌کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020، تعداد گردشگران اسلامی به 150 میلیون نفر با هزینه 200 میلیارد دلار افزایش پیدا کند.

رونق گردشگری اسلامی، باعث دوبرابر شدن رشد صنعت گردشگری در دنیا شده است. صنعت گردشگری حلال هر ساله 6 درصد رشد می‌کند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 بتواند به رشد سالانه 11 درصد برسد و به‌عنوان پرسرعت‌ترین بخش در گسترش گردشگری در دنیا شناخته شود. جمعیت 6/1 میلیارد نفری مسلمانان در بیش از 100 کشور‌جهان و سرعت رشد جابه‌جایی گردشگران مسلمان نشان می‌دهد گردشگری حلال و اسلامی دارای پتانسیل بالایی برای رشد است. مسلمانان گردشگر به دنبال مقصدهایی هستند که خدمات حلال و مطابق با شریعت به آنها ارائه دهند. کمبود امکانات اسلامی، باعث محدود شدن مسلمانان در انتخاب مقصد سفرهایشان شده است.

پیشنهادهایی برای توسعه گردشگری حلال ایران

مدیر اجرایی شورای گردشگری مالزی (MTC) و مشاور انجمن گردشگری اسلامی مالزی(MITRA) که چندی پیش در سفر کوتاهی به ایران از تهران و اصفهان بازدید کرد، در گفت‌وگویی با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری ایران به‌ عنوان یک کشور مسلمان دارای پیشینه ‌تاریخی گفت: «ایران محصولات حلال و مطابق شریعت زیادی برای ارائه به جوامع مسلمان، مخصوصا مالزی دارد. همچنین ایران دارای 19 مکان ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است؛ آثاری مربوط به قبل و بعد از اسلام که در کنار هم می‌توانند برای گردشگران مسلمان بسیار مورد توجه‌باشند زیرا کشورهای دیگرمسلمان مانند مالزی و امارات‌متحده‌عربی از چنین آثاری محروم هستند.» به اعتقاد زل‌ کفلی داوود، ایران می‌تواند با رونق دادن گردشگری اسلامی از منافع زیادی بهره‌مند شود.

او در ادامه گفت: «گردشگر مسلمان نیز مانند هر گردشگری به دنبال بازدید از مکان‌های خاص و جدید است. اگر در کنار بازدید از یک کشور، نیازهایش با توجه به اعتقاداتش برطرف شود مسلما از اقامت در آن کشور لذت بیشتری خواهد برد و اقامت طولانی‌تری خواهد ‌داشت.» این مقام مالزیایی با یادآوری اینکه به تازگی تعداد زیادی از هتل‌های جهان، برنامه‌هایی را بر پایه جذب گردشگر اسلامی اعلام کرده‌اند، خاطرنشان کرد: «هتل‌ها، رستوران‌ها و آژانس‌های مسافرتی منطبق با اصول شریعت و دارای گواهی شریعت نیز در کشورهای غیراسلامی راه‌اندازی شده‌اند تا بتوانند گردشگران مسلمان بیشتری را جذب کنند و از این بازار نوظهور بهره ببرند. برای مثال فرودگاه‌های ژاپن، با اضافه کردن نمازخانه و رستوران‌های ارائه‌دهنده غذای حلال و همچنین تهیه کتابچه «اطلاعات همراه» شامل فهرستی از رستوران‌های حلال و نماز‌خانه‌ها برای گردشگران مسلمان، سعی در جذب مسلمانان داشته‌اند. آنها همچنین با برگزاری سمینارهایی، به صنعتگران حوزه گردشگری در جهت تامین نیازهای گردشگران مسلمان آموزش می‌دهند.»

زل کفلی در پاسخ به این سوال در مورد چگونگی جذب گردشگر حلال تصریح کرد: «درست است که وجود آثار با ارزش و محصولات اسلامی می‌تواند باعث جذب گردشگران شود اما وجود سرویس‌هایی مطابق با روحیات مسلمانان و مهمان‌نوازی نیز باید برای جذب چندباره گردشگر به یک کشور وجود داشته باشد.» او افزود: «در واقع باید گردشگر را حفظ کرد؛ اتفاقی که در مالزی افتاده است. اما متاسفانه در ایران مردم بسیار جدی هستند و به ندرت لبخند می‌زنند و این موضوع باعث ایجاد اضطراب در افرادی می‌شود که برای اولین‌بار وارد ایران می‌شوند.» به نظر مدیر اجرایی شورای گردشگری مالزی، مردم می‌توانند تنها با لبخند زدن تاثیر زیادی بر ذهن گردشگران خارجی بگذارند و حتی اگر زبان انگلیسی نمی‌دانند احترام و دوستی متقابل را به گردشگران نشان دهند.

زل کفلی همچنین در مورد چگونگی موفقیت مالزی در رسیدن به رتبه اول در توسعه گردشگری اسلامی و داشتن بالاترین شاخص جهانی اقتصاد اسلامی در بین 15 کشور برتر اسلامی در دنیا گفت: «در مقایسه با ایران، مالزی میراث تاریخی و فرهنگی بسیار کمتری دارد؛ اما بیشتر انرژی خود را صرف ایجاد محیط‌هایی مناسب و راحت برای مسلمانان و سرویس‌هایی استاندارد و متناسب با روحیات مسلمانان کرده‌است. در نتیجه گردشگران مسلمان می‌توانند در طول اقامتشان در مالزی با خاطری آسوده در سفرهایشان اعتقاداتشان را به راحتی حفظ و به فرامین دینشان عمل کنند.» به گفته وی، ایجاد فضاهایی خلاقانه برای گردشگران و مسلمانان از دیگر اقداماتی است که در مالزی انجام شده‌است. در واقع قوت مالزی در «مسلمان‌دوستی» است که این ظرفیت در کشور مسلمانی مانند ایران نیز به‌طور حتم وجود دارد.

در بازدیدی که مشاور انجمن گردشگری اسلامی مالزی از شهر اصفهان داشت نیز به «مسلمان‌دوستی» اشاره کرد و افزود: «بناهای تاریخی در ایران با توجه به ارزششان معرفی نمی‌شوند. برای مثال مسجد‌های تاریخی اصفهان، تنها مانند یک بنای تاریخی نشان‌داده می‌شوند و آداب ورود به مسجد به‌عنوان خانه خدا در آنها رعایت نمی‌شود.» او معتقد است بعد از برداشته شدن‌تحریم‌ها، ایران در شرایط ویژه‌ای برای جذب گردشگران مسلمان در بین کشور‌های «آسه‌آن» قرار گرفته است. در کشورهای آسه‌آن (اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایلند، برونئی، ویتنام، لائوس، میانمار و کامبوج) حدود 300 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و ایران می‌تواند شریک خوبی برای مالزی در بازار گردشگری باشد.

زل کفلی در این باره تصریح می‌کند: «صنعت گردشگری یکی از ابزارهای مهم برای توسعه شبکه‌های اسلامی و پرورش رابطه برادری بین جوامع مسلمان جهان است. ایران می‌تواند نقش بسزایی در این صنعت ایفا ‌کند. زمانی که مسلمانان بتوانند یکدیگر را ملاقات کنند، با یکدیگر غذا بخورند و از حال یکدیگر باخبر شوند، تاثیر نگرش‌های منفی کاهش و امکان همکاری بیشتر بین مسلمانان برای رسیدن به اهداف مشترکشان افزایش پیدا خواهد کرد؛ همان‌طور که دین اسلام نیز مسلمانان را تشویق به همکاری و تعاون در کارهای نیک می‌کند.»او در آخر با تاکید بر اینکه ما همه مسلمان هستیم و باید رابطه برادری را در بین جوامع مسلمان تقویت کنیم، تاکید کرد:‌ «گردشگری همان وسیله‌ای است که پتانسیل کافی برای رسیدن به این هدف را دارد.»