تجاری‌سازی ایده‌ها از دریچه بازار دارایی فکری

شیازدهم خردادماه سال 93 بازار دارایی فکری در فرابورس ایران راه‌اندازی شد تا به این واسطه نقش پررنگی در راستای تجاری‌سازی ایده‌‌ها و اختراعات برداشته و به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور کمک کند. طرح تشکیل این بازار تحت عنوان بورس ایده در سال 91 براساس قانون برنامه پنجم توسعه و به منظور استفاده از ظرفیت‌های علمی کشور برای پاسخگویی به نیاز بخش‌های داخلی و خدمات پایه‌گذاری شد.

بازار دارایی فکری نخستین بازار مالی است که بر اساس قرارداد حق مالکیت راه‌اندازی شده و کمک می‌کند اختراعات، علائم تجاری و طرح‌های صنعتی به یک کانال مشخص هدایت شوند تا ضمن ایجاد ارتباط مستقیم بین مقوله‌های علم و صنعت، مبتکران بتوانند در فضایی شفاف و رقابتی، دارایی فکری خود را با قیمت مناسب در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند.

اولین بازار مالی دارایی فکری دنیا، بورس بین‌المللی معاملات دارایی فکری IPXI آمریکا است که در زمینه کشف قیمت، انجام معاملات و توزیع اطلاعات برای دارندگان مالکیت معنوی به فعالیت می‌پردازد. محصول اولیه قابل معامله در این بورس، قراردادهای حق مالکیت است که این گواهی همچون یک برگ سهام بر اساس ارزش، قیمت‌گذاری شده و پس از پذیرش در بورس، معامله می‌شود.

بازار دارایی فکری مزایای بی‌شماری برای اقتصاد کشور به همراه دارد اعم از اینکه به توسعه تحقیقات و دانش‌های مبتنی بر علم در فضای اقتصادی، افزایش ارتباط میان دانشگاهیان و فضای اقتصادی کشور، تأمین مالی طرح‌های مخترعان و حمایت مالی از این افراد کمک ویژه‌ای می‌کند، موجب افزایش کارآیی تولیدات و به روزرسانی و نوآوری در محصولات شده و مخترعان و پژوهشگران را مورد حمایت قانونی قرار می‌دهد.

سازوکار معاملات در بازار دارایی فکری فرابورس چگونه است؟

اما سوالی که در خصوص این بازار به ذهن متبادر شود در خصوص سازو کار معاملات در بازار دارایی فکری است.

مواردی همچون حق ثبت اختراع، علائم یا نام‌های تجاری (برندها)، طرح‌های صنعتی، حق انحصاری اثر و مواردی مانند نوآوری، علائم جغرافیایی، مالکیت صنعتی، تحقیق بنیادی و کاربردی، در بازار دارایی‌های فکری قابل پذیرش و معامله هستند.

در بخش اختراعات و اکتشافات، افرادی‌که اختراع خود را در اداره ثبت مالکیت صنعتی به ثبت رسانده‌اند، می‌توانند آن اختراع یا اکتشاف را در قالب ثبت اختراع (patent) در بازار دارایی فکری عرضه کنند و صاحبان بنگاه‌ها و صنایعی که به این اختراع نیاز دارند نیز می‌توانند یا این اختراع را خریداری کرده یا در تجاری‌سازی آن، با صاحب اختراع مشارکت کنند.

به این ترتیب تامین منابع مالی لازم برای عملیاتی‌کردن ایده و اختراع که اغلب، منابع مالی قابل توجهی است، از طریـق این بازار عملیاتی می‌شود.

برندها (نام‌های تجاری) و طرح‌های صنعتی نیز از دیگر انواع دارایی‌های فکری قابل عرضه و معامله در فرابورس به شمار می‌روند. امروزه در عرصه بین‌المللی، یکی از دارایی‌های سودآور، نام‌های تجاری یا به اصطلاح برندها هستند. به عنوان نمونه برخی هتل‌ها و رستوران‌های مشهور، در بسیاری از کشورها با نام تجاری خود شعبه دارند و هر مشتری که از هتل‌ یا رستوران‌های تحت برند اصلی استفاده کند، درصدی از درآمد حاصل از آن باید به هتل یا رستوران اصلی پرداخت شود. به همین علت، صاحبان برند در دنیا با آنکه شاید تنها یک ساختمان در یک کشور داشته باشند، اما با واگذاری امتیاز استفاده از نام تجاری خود به اشخاص دارای صلاحیت، سالانه درآمد قابل توجهی کسب می‌کنند.

راه‌اندازی بازار دارایی فکری، امکان عرضه و تجاری‌سازی طرح‌های صنعتی را نیز فراهم می‌کند، شخصی ممکن است طراحی خاصی در یک صنعت مانند لوازم خانگی ارائه داده و طرح را به ثبت رسانده باشد. در بازار دارایی فکری، این فرد قادر است امتیاز کلی طرح یا اجازه استفاده از آن طرح را به متقاضیان بفروشد و از این طریق، کسب درآمد کند.

اما به هر ترتیب نخستین گام برای پذیرش دارایی‌های فکری، اعم از اختراع و اکتشاف، نام تجاری و طرح صنعتی و … ثبت آن در یکی از مراجع ثبت است، سپس کمیته عرضه فرابورس طرح مذکور را از نظر دارا بودن شرایط لازم برای عرضه در بازار دارایی فکری، بررسی می‌کند و در صورت تایید، عرضه ایده در بازار دارایی‌ فکری، به تصویب می‌رسد.

در حال حاضر دارنده اوراق دارایی فکری که قصد عرضه حقوق مادی ناشی از دارایی فکری خود را دارد، از طریق مراجعه به یکی از شرکت‌های مشاور سرمایه‌‌‌گذاری، تامین سرمایه یا کارگزاران عضو فرابورس ایران و ارائه مدارک زیر، درخواست خود را برای عرضه تمام یا بخشی از حقوق مادی ناشی از مالکیت معنوی متعلق به خود مطرح می‌کند:

• اوراق شناسایی مخترع طرح
• اوراق شناسایی مالک حقوق مادی ناشی از دارایی فکری (شخص حقیقی یا حقوقی)
• اوراق مربوط به ثبت دارایی فکری نزد مرجع ذی‌صلاح ثبت کننده

شرکت مشاور سرمایه‌‌‌گذاری، تامین سرمایه یا کارگزار عضو فرابورس ایران پس از دریافت مدارک، درخواست عرضه متقاضی را به همراه مدارک مذکور به فرابورس ایران ارائه می‌کند. پس از دریافت تقاضا توسط فرابورس، مراحلی مانند احراز اصالت و هویت اختراع و مخترع از مرجع ثبت مربوطه، اخذ تاییدات فنی طرح از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ارائه گزارش لازم در خصوص طرح کسب و کار یا همان Business Plan و در نهایت اخذ موافقت اصولی کمیته عرضه فرابورس ایران طی می‌شود.

در طرح تجاری کسب و کار یا همان business plan، مخترع باید طرح و جنبه‌های حقوقی آن را معرفی کند و سپس به جنبه‌های فناوری آن بپردازد، سپس با معرفی شرایط ایجاد شده در این طرح در بازار، جنبه‌های اقتصادی و منافع آن را نیز به خوبی تشریح کند که این مهم به کمک شرکت‌های تامین سرمایه، کارگزار عضو فرابورس ایران یا شرکت مشاور سرمایه‌‌‌گذاری انجام می‌شود.

در حال حاضر نقل و انتقالات انواع اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری شامل انواع اوراق گواهی ثبت اختراع، طرح صنعتی و علائم تجاری از طریق بازار سوم فرابورس ایران را می‌‌‌توان در 4 گروه دسته‌‌‌بندی کرد:

نوع اول: عرضه اوراق بهادار شرکت های سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری

نوع دوم: عرضه مستقیم و بی‌‌‌واسطه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری

نوع سوم: عرضه حق بهره‌‌‌برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در مدت زمان معین

نوع چهارم: عرضه حق بهره‌‌‌برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری با تیراژ معین

در این مرحله لازم است تا یکی از 4 روش تامین مالی شامل مشارکت در قالب یک شرکت سهامی خاص، واگذاری کامل مالکیت مادی اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری و واگذاری حق بهره‌‌‌برداری از اوراق مذکور با مدت زمان معین یا تیراژ معین توسط متقاضی انتخاب و درخواست عرضه به شرکت فرابورس ایران ارائه شود.

به این ترتیب در صورتی که شاهد پشتیبانی و سرمایه‌گذاری مناسب از ایده‌ها، اختراعات و پژوهش‌ها و … به کمک بازار دارایی فکری فرابورس باشیم، ایده‌های جدید به مدد تجاری‌سازی آنها، مبنای یک کسب و کار جدید خواهند شد و به رشد و توسعه هرچه بیشتر فضای اقتصادی کشور کمک قابل توجهی خواهند کرد.

نویسنده: حدیث موسوی – روزنامه‌نگار