پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، این سومین قسمت از بررسی و کنکاش در خصوص هنر-صنعت پی‌نما در کشور روسیه است. بخش اول و دوم با عناوین «پیشینه‌ی تاریخی پی‌نما در روسیه» و «تولد پی‌نما در روسیه» پیش‌تر در این سایت منتشر شده‌اند و بخش نهایی نیز با موضوع «هنرمندان روسی عرصه‌ی پی‌نما» در آینده‌ای نزدیک منتشر خواهد شد.
پی‌نماهای پرمخاطب در روسیه
«خواننده‌ی روس در سال ۲۰۰۸ گیر کرده است»
چندین و چند شرکت انتشاراتی پی‌نما در روسیه وجود دارند. بالاترین آمار فروش در کتاب‌فروشی‌های پی‌نما مربوط به شرکت‌های انتشاراتی آمریکایی مانند مارول[۱]، دی سی[۲]، ایمیج[۳] و دیگران است. ده کتاب پرفروش پی‌نمای سال ۲۰۱۴ میلادی در یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های پی‌نمای روسیه به نام «چوک ای گیک»، عمدتاً شامل کارهای سه شرکت آمریکایی دی سی، ایمیج و دارک هورس[۴] هستند. ایوان چرنیاوسکی یکی از صاحبان این فروشگاه در مورد آمار فوق اظهار می‌دارد: «مخاطبین روس نمونه‌ای از مخاطبین جهانی هستند و گونه‌ی ابرقهرمان در تمام جهان محبوب است. هرچند در واقعیت، اینجا در روسیه گردش کتاب‌های پی‌نما بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ برابر کمتر بوده و سریع‌ترین نسخه‌ها دو تا سه سال بعد از زمان پیش‌بینی شده ارائه می‌شوند اما در مجموع، وضعیت مشابه با سایر نقاط جهان است. شریک من، واسیلی شوچنکو[۵]، این فرضیه را پیشنهاد داده که خوانندگان روس در سال ۲۰۰۸ میلادی گیرکرده‌اند. خیلی به ندرت پیش می‌آید که مشتریان ما درخواست سفارش چیزی را بکنند که بعد از این تاریخ منتشر شده باشد. من توضیحی برای این موضوع دارم؛ و آن این است که در همین تاریخ، تارنمای SpiderMedia.ru آمار «یکصد پی‌نمای توصیه‌شده برای خواندن» را منتشر نموده است.[۶] این شبیه شوخی است که شرکت‌های انتشاراتی روسیه هنوز هم برای خرید حقوق پی‌نماهای خارجی از این لیست استفاده می‌کنند. البته بسیاری از ناشران، هم پی‌نماهای جایگزین و هم داستان‌های زیرزمینی را منتشر می‌کنند. علاوه‌براین آنها برای گذران امور، برخی از پی‌نماهای پرمخاطب را نیز منتشر می‌سازند که به عنوان پیش‌برنده‌ی تجاری عمل می‌کنند.»
ویتالی ترلتسکی مدیر تولید آثار در شرکت انتشاراتی کومیلفو – که توسط خوانندگان و متخصصین تارنمای comicsboom.net به عنوان برترین ناشر سال ۲۰۱۴ میلادی برگزیده شد – معتقد است که محبوبیت پی‌نماهای آمریکایی به دلیل «قالب و موفقیت اقتباس‌های نمایشی» آنها می‌باشد. شرکت کومیلفو حق پخش پرفروش‌ترین مجموعه‌ی پی‌نمای روسیه در سال ۲۰۱۴، یعنی لاک‌پشت‌های نوجوان نینجای موتانت[۷]، را در اختیار دارد. بر اساس رده‌بندی ماهیانه‌ی فروش کتاب‌های پی‌نما در سال ۲۰۱۵ میلادی، انتشارات روسی بابل بزرگ‌ترین ناشر روس پی‌نماهای اصلی بوده است. ایوان چرنیاوسکی اشاره می‌کند که شرکت بابل عملاً هیچ رقیبی در این قالب نداشته و یکی از مهم‌ترین مزایای پی‌نماهای آنها قیمت مناسبشان است: «جامعه‌ی مخاطبین هدف آنها شامل افرادی است که پیش از این هرگز پی‌نما نخوانده‌اند و کتاب پی‌نما برای بسیاری از آنها به مثابه ظهور مسیح (ع) است.»
از سال ۲۰۱۲، شرکت بابل چهار کتاب مصور ماهیانه را در مورد ابرقهرمانان روسی به نام‌های بسوبوی[۸]، سرگرد گروم[۹]، اینوک[۱۰] و خشم سرخ[۱۱] منتشر کرده است. مجموعه‌های دیگری نیز بعد از این زمان ارائه شده‌اند. بسوبوی ابرقهرمان (که لقب او در زبان انگلیسی «قاتل شیطان[۱۲]» است) یک سرباز روسی به نام دانیلا است. تمام اعضای خانواده‌ی او در زمان درگیری‌های نظامی در اوستیای جنوبی به دست دیوصفتان کشته شدند. در این پی‌نما، اتحادیه‌ی جادوگران به او قدرت ابرانسانی عطا می‌کند تا قادر به مبارزه با این شیاطین باشد.
سرگرد گروم هیچ قدرت فرا انسانی ندارد. اما او استاد تکنیک‌های مختلف مبارزه بوده و مردی با دانش و هوش فراوان – تجسمی از شرلوک هولمز و جیمز باند در قواره‌ی یک تن – است. او پلیسی وظیفه‌شناس است که خود را وقف کارش کرده است.
اینوک (با لقب انگلیسی «راهب[۱۳]») با سفر در زمان، در بزرگ‌ترین جنگ‌های تاریخ روسیه شرکت کرده و سرزمین مادری‌اش را به شیوه‌ی نیاکان حفظ می‌کند (اینوک به معنای راهب ارتدوکس است).
خشم سرخ لقب یک دزد حرفه‌ای به نام نیکا چایکینا[۱۴] است. او در داستان توسط یک ارگان سرویس مخفی به خدمت گرفته شده و به جمع یک گروه بین‌المللی از مأمورین اطلاعاتی افزوده می‌شود. مأموریت او یافتن جام مقدسی است که توسط هیتلر مخفی شده بود. دشمنان چایکینا – که یک گروه نئونازی هستند – در تلاشند تا زودتر به این جام دست پیدا کنند.
نمونه‌هایی از ابرقهرمانان روس: قاتل شیطان، سرگرد گروم و خشم سرخ
آرتیوم گابرلیانوف[۱۵] سرویراستار شرکت انتشاراتی بابل توضیح می‌دهد: «در پی‌نماهای ما هیچ ابرقهرمانی به معنی واقعی کلمه وجود ندارد: هیچ کسی قادر به پرواز در آسمان و شلیک لیزر از چشمانش نیست». آرتیوم در مورد این حقیقت که پی‌نماهای آنها اغلب با مجموعه‌های آمریکایی مقایسه می‌شود، توضیح می‌دهد که آنها تعدادی از تکنیک‌های همکاران آمریکایی خود را اقتباس کرده‌اند: اصول قالب «قوی‌تر» و پویاتر ساخت چارچوب‌های پی‌نما، که آرتیوم آن را مرتبط با کار منتشر شده توسط ایمیج کامیکز[۱۶] می‌داند. شیوه‌های خارق‌العاده‌ی طراحی و دست اول بودن ایده‌ها موضوعاتی هستند که آرتیوم از آنها به عنوان دستاوردهای مکفی این شرکت انتشاراتی یاد می‌کند. او فکر می‌کند که دلیل اصلی محبوبیت شخصیت‌ها آن است که: «آنها با طرز فکر خوانندگانمان هم‌سو هستند، از منظر ایده‌ها جذابند و در نهایت، آنها به زیبایی به تصویر کشیده شده‌اند». در ماه اکتبر سال ۲۰۱۵ میلادی، شرکت بابل اولین ناشر روسی بود که آثار خود را به زبان انگلیسی در پایگاه دیجیتال پی‌نماهای «کومیکسولوژی[۱۷]» منتشر نمود.
گنجینه‌هایی از فرهنگ‌های جهان
شرکت انتشاراتی زانگاوار – که پی‌نماهای کلاسیک قرن بیستم، مانند شاهزاده‌ی شجاع[۱۸] اثر هال فاستر[۱۹] را بازنشر می‌سازد – به خوانندگان روس در پر کردن شکاف فرهنگی موجود کمک می‌کند. طبق گفته‌ی ولادیمیر موروزوف مدیر هنری این شرکت انتشاراتی، در سال ۲۰۰۹ میلادی و در زمان افتتاح شرکت فوق وضعیت بازار کتاب‌های پی‌نما در روسیه «در دوران نوزادی خود» بوده است. او اضافه می‌کند: «برای ما مهم بود که خوانندگان روس را به درک این حقیقت برسانیم که رسانه‌ی پی‌نما بسیار جذاب است و پی‌نماهای خیلی زیادی وجود دارند که گنجینه‌هایی از فرهنگ‌های جهان هستند. مهم بود که نسخه‌هایی از داستان‌ها را برای آشنایی بخش بزرگ‌تری از خوانندگان با این رسانه به روسی ترجمه کنیم. به عنوان مهم‌ترین سهم، انتشار موفق اثر پرشمارگان تووه یانسون[۲۰] با نام مومین[۲۱] به دست ما، به معنای درک پتانسیل عظیم پی‌نما به عنوان یک رسانه‌ی جذاب و جدی توسط بسیاری از مردم بود.» اولین کتاب منتشر شده توسط شرکت زانگاوار، نسخه‌ی روسی نمو کوچولو در سرزمین خوابالوها[۲۲] اثر وینسور مک‌کی[۲۳] بوده است.
در سال ۲۰۱۵، این شرکت در بین محصولات مختلف خود، پی‌نماهای افسانه‌ای مانند بادام زمینی[۲۴] اثر چارلز ام شولتز[۲۵]، کالوین و هابز[۲۶] نوشته‌ی بیل واترسون[۲۷] و شراز-دِ[۲۸] اثر سرجیو توپی[۲۹] را منتشر ساخته است. کتاب شراز-دِ توسط شرکت کبالت زانگاوار – یکی از زیرمجموعه‌های شرکت که در سال جاری تأسیس شده و به کار انتشار مجموعه‌های «داستان‌های تصویری برای خوانندگان سطح بالا[۳۰]» اشتغال دارد – انتشار یافته است. کتاب بعدی که برای چاپ انتخاب شده، گاراژ غیرقابل‌نفوذ[۳۱] اثر موبیوس[۳۲] است که کارهایش پیش از این هرگز در روسیه منتشر نشده بودند.
مانگا در روسیه
علاقه به سمت مانگا‌ها در روسیه بعد از انحلال اتحاد جماهیر شوروی افزایش یافت. آر آن ما[۳۳] (اتحادیه‌ی انیمه[۳۴] و مانگای روسیه) در سال ۱۹۹۶ میلادی در مسکو تشکیل شد. بعدها، گروه‌های اوتاکو[۳۵] – طرف‌داران انیمه و مانگا – در تمامی شهرهای بزرگ روسیه سر بر آوردند. محبوبیت مانگا در روسیه از آنجا مشخص می‌شود که در سال ۲۰۱۲ میلادی، روسیه بعد از ژاپن دومین کشور در رده‌بندی کیفیت آثار ارسالی به مسابقه‌ی بین‌المللی هنرهای مصور پادشاهی توتوری مانگا بوده است.
البته آناتولی دونایف مدیر شرکت انتشاراتی آلت گراف – که آثار مانگای ژاپنی و مانهوای کره‌ای[۳۶] را منتشر می‌سازد – فکر می‌کند که دوران رونق مانگا به سر رسیده است. او گمان می‌کند که طی چند سال آینده مانگا از نظر محبوبیت قادر به رقابت با پی‌نماهای آمریکایی نخواهد بود. او به آمار ارجاع می‌دهد که: «در سال ۲۰۱۱ میلادی در روسیه بیش از ۲۰ جلد مانگا با شمارگان متوسط ۱۰۰۰۰ نسخه در ماه منتشر شدند. اما در سال ۲۰۱۵ این تعداد به حدود ۵-۳ نسخه با شمارگان چاپی کمتر از ۴۰۰۰ نسخه در ماه کاهش یافته است.» مانگای ضد جنگ نسل پابرهنه[۳۷] توسط کیجی ناکازاوا[۳۸] و منتشر شده توسط شرکت آلت گراف، جایزه‌ی بهترین مانگا را در سال ۲۰۱۴ میلادی از تارنمای comicsboom.net دریافت نمود. سرویراستار شرکت آلت گراف اظهار می‌دارد: «نسل پابرهنه به بیش از بیست زبان منتشر شده، که این امر به دلیل وجود «نسل پروژه[۳۹]» – یعنی یک گروه از داوطلبین که برای آشنا ساختن بیشتر مردم با کارهای کیجی ناکازاوا گرد هم آمده و کتاب‌های او را به زبان‌های مختلف ترجمه کردند – میسر شده است. در سال‌های میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی، اعضای «نسل پروژه» ترجمه‌ی نسل پابرهنه به روسی را آغاز کردند. در سال ۱۹۹۵، شرکت انتشاراتی ژاپن امروز[۴۰] با کمک «نسل پروژه» اولین جلد نسل پابرهنه را منتشر ساخت. هر چند که بعد از ارائه‌ی جلد سوم، انتشار مانگا به دلیل تنگناهای مالی در روسیه متوقف شد. اشتراکات نسخه‌ی روسی و نسخه‌ی سال ۱۹۹۵ به کارهای هنری اصلی کیجی ناکازاوا برمی‌گردد. مابقی موارد – از کیفیت کاغذ گرفته تا قالب چاپ، ترجمه و طراحی – اساساً متفاوت است. موضوع اینجاست که اکنون ظرفیت تکنیکی و تجربه‌ی ساخت مانگا در قیاس با آنچه «نسل پروژه» در میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی در اختیار داشت، بسیار بهبود یافته است.» اولین نسخه‌ی مانگا در سال ۲۰۱۳ در شرکت آلت گراف منتشر شد. نسخه‌های دوم و سوم این اثر در سال ۲۰۱۴ – یعنی همان سالی که خوانندگان و هیأت داوران تارنمای comicsboom.net کتاب نسل پابرهنه را به عنوان بهترین مانگا معرفی کرده و جایزه‌ی اول کومیکزبوم[۴۱] را به آن اهدا کردند – چاپ شدند. جلد چهارم مانگا هم در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است.
شرکت آلت گراف خود را متعهد به انتشار پی‌نماهای مؤلف روسی – یعنی داستان‌هایی که توسط خود هنرمندان خلق شده و سفارشی نیستند – می‌داند «که به صورت ثابت مورد علاقه‌ی مردم هستند.» مانهوای صف‌شکن[۴۲] برای شرکت آلت گراف به عنوان «پیش‌برنده‌ی تجاری» عمل می‌کند؛ اما در کل، میزان فروش مانگا و پی‌نماهای مؤلف روسی عملاً با هم برابر شده‌اند.
روسیه در ابتدای راه پی‌نما
ولادیمیر موروزوف از شرکت انتشاراتی زانگاوار دو مرحله‌ی کلیدی رشد هنرمندان پی‌نمای روسیه را مشخص می‌سازد. اولین مرحله به اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی و زمانی باز می‌گردد که علاقمندانی از مسکو و لنینگراد – «قلعه‌ی قدیمی هنرمندان پی‌نما» – آغاز به تولید داستان‌های تصویری نمودند. مرحله‌ی دوم رشد هم دوره‌ی سه سال گذشته است. در طول این دوره، شرکت بابل از بین هنرمندان جوان عرصه‌ی پی‌نما – که داستان‌هایی با کیفیت بالا طراحی کرده بودند – نیروهایی استخدام کرده و با موفقیت شیوه‌ی غربی را با انتشار مداوم تک آثار ارزان دنبال کرده است. بنابراین، شرکت فوق نقش مؤثری را در این صنعت ایفا می‌نماید. علاوه بر این، طی دو سال گذشته تعداد زیادی از کتاب‌فروشی‌های تخصصی در زمینه‌ی پی‌نماها در سرتاسر کشور افتتاح شده‌اند. این کتاب‌فروشی‌ها کمک می‌کنند که آثار ناشرین پی‌نماها به دست مخاطبین آنها برسد.
در سال ۲۰۱۱ میلادی، دو هنرمند اهل سن‌پترزبورگ به نام‌های ولادیمیر «پیتروفسکی پانک» لوپاتین[۴۳] و ایلیا اوبوخوف یک شرکت خلق آثار هنری را با نام «لایو بابلز» تأسیس کردند که به کار انتشار آثار هنرمندان پی‌نماها مشغول است. ایلیا اوبوخوف در مورد مسائل پی‌نماهای روسی می‌گوید: «اشکال اساسی برای بسیاری از مردم در خیلی از کشورها، عدم اعتماد به تولیدات داخلی است. روسیه یک استثنا نیست. این یک راز نیست که در کشور ما مردم، به عنوان مثال، بهتر از کارگردان‌های سینما می‌توانند فیلم بسازند. حالا از صحبت در مورد نحوه‌ی بازی کردن فوتبال، آسفالت کردن جاده‌ها و مهم‌تر از همه نحوه‌ی اداره‌ی کشور بگذریم. و البته بسیاری از طرف‌داران پی‌نماهای روسی به خوبی می‌دانند که چگونه داستانی بهتر و جذاب‌تر بسازند. این «آگاهی» گاهی باعث دیدگاه بی‌طرف آنها به سمت یک کار روسی می‌شود. ممکن است خنده‌دار به نظر رسیده و باعث بحث‌های فراوانی شود اما من برای چرایی جذب خوانندگان بیشتر توسط پی‌نماهای مؤلف خارجیِ منتشر شده در روسیه، هیچ دلیل دیگری جز خارجی بودن آنها نمی‌شناسم.» ایلیا همچنین اضافه می‌کند که هدف آنها از تأسیس «لایو بابلز» ایجاد یک پروژه‌ی تجاری نبوده است بلکه این انتشاراتی را برای سرگرمی و علاقه‌ای که به این کار داشته‌اند به راه انداخته‌اند. این اتحادیه‌ی خلق آثار هنری بر روی پای خود ایستاده است، زیرا پروژه‌های منتشر شده بودجه را برای کارهای بعدی تأمین می‌سازند.
ویتالی ترلتسکی از شرکت کومیلفو اظهار می‌دارد که به دلیل تقاضای اندک انتشار پی‌نماهای روسی، این بخش به اندازه‌ی انتشار داستان‌های خارجی سودآور نیست. آناتولی دونایف از شرکت آلت گراف نیز اضافه می‌کند که تعداد اندک شمارگان چاپ پی‌نماهای مؤلف روسی، پرداخت اجرت مناسب به هنرمندان را از نظر مالی برای ناشرین بدون صرفه ساخته و از سوی مقابل، هنرمندان نیز زمان کافی برای تصویرگری پی‌نماها نخواهند داشت. ولادیمیر موزوروف از شرکت زانگاوار هم پیشنهاد می‌کند که: «ما خود را با سلاح صبر مسلح کرده و شرایط رشد را تحت نظر بگیریم. در طی پنج سال گذشته وضعیت به میزان زیادی تغییر کرده است. چه کسی می‌داند که شمارگان چاپ پی‌نماهای روسی در پنج سال بعد چقدر خواهد بود؟ بازار پی‌نماهای روسی عمر چندانی ندارد. ما تازه در آغاز راه هستیم.»
ایوان چرنیاوسکی از شرکت چوک ای گیک هم دیدگاهی خوش‌بینانه در مورد آینده‌ی پی‌نماها در روسیه دارد: «گونه‌ی ابرقهرمان‌ها، عمدتاً به دلیل وجود شکاف‌هایی که هنوز می‌توانند در آموزش‌های فرهنگی خوانندگان روس پر کنند، کماکان به عنوان گونه‌ی محبوب باقی خواهند ماند. در زمان حاضر، خوانندگان در فرآیند پر کردن این شکاف‌ها هستند. اما امروزه خوانندگان حق انتخاب بسیار وسیعی دارند؛ و ما طی چند سال آینده قادر به درک اثرات مثبت این حقیقت خواهیم بود.»
—————
[۱] Marvel
[۲] DC
[۳] Image
[۴] Dark Horse
[۵] Vasily Shevchenko
[۶] «صد پی‌نمای توصیه‌شده برای خواندن» لیستی از پی‌نماهای آمریکایی است که توسط خالقین این لیست – که «متخصصین سطح بالای پی‌نماها از سراسر اتحاد جماهیر شوروی سابق» هستند – به همه‌ی کسانی که «علاقمند به پی‌نماها بوده ولی نمی‌دانند از کجا شروع کنند» توصیه شده است. علاوه بر این، گردآورندگان لیست توضیح داده‌اند که: «به دلایل تاریخی، ابرقهرمان‌ها گونه‌ی اصلی پی‌نماهای آمریکایی هستند. در نتیجه، حدود نیمی از لیست به طرق مختلف مرتبط با ابرقهرمان‌هاست. البته، امکان پوشش همه‌ی کارهای مهم با تنها صد عنوان میسر نبوده است. تصمیم بر این شده که مانگا از لیست حذف شود. بررسی این گونه به متخصصین دیگری سپرده می‌شود. حضور پی‌نماهای اروپایی و زیرزمینی نیز در این لیست قابل چشم‌پوشی است.» تارنمای http://spidermedia.ru/mustread
[۷] Teenage Mutant Ninja Turtles
[۸] Besoboy
[۹] Major Grom
[۱۰] Inok
[۱۱] Red Furia
[۱۲] Demonslayer
[۱۳] Friar
[۱۴] Nika Chaikina
[۱۵] Artyom Gabrelyanov
[۱۶] Image Comics
[۱۷] Comixology
[۱۸] Prince Valiant
[۱۹] Hal Foster
[۲۰] Tove Jansson
[۲۱] Moomin
[۲۲] Little Nemo in Slumberland
[۲۳] Winsor McCay
[۲۴] Peanuts
[۲۵] Charles M. Schulz
[۲۶] Calvin and Hobbes
[۲۷] Bill Watterson
[۲۸] Sharaz-de
[۲۹] Sergio Toppi
[۳۰] Graphic stories for sophisticated readers
[۳۱] Le Garage hermétique
[۳۲] Moebius
[۳۳] R.An.Ma
[۳۴] Anime
[۳۵] Otaku
[۳۶] مانهوا (Manhwa) به تمامی کتاب‌های کمیک گفته می‌شود که در کره جنوبی طراحی شده‌اند. به عبارتی مانهوا مانگاهای کشور کره جنوبی است.
[۳۷] Barefoot Gen
[۳۸] Keiji Nakazawa
[۳۹] Project Gen
[۴۰] Japan Today
[۴۱] KomiksBoom
[۴۲] The Breaker
[۴۳] Vladimir “Piterskiy punk” Lopatin
منبع:پی‌نما
