پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
اگر ایرانگرد خوش‌ذوقی باشید احتمالاً اولین بار که گرگر را می‌بینید نه از طریق موتورهای جست‌وجو یا در افتتاحیه وزارت ارتباطات بلکه در شهر شوشتر است؛ جایی که هر ساله هزاران توریست به امید دیدن نمایی از سازه‌های آبی ساسانیان به جنوب کشور سفر می‌کنند و به جای دیدن پل و آسیابی باقیمانده از هزار و اندی سال پیش رودی نیمه‌جان بدون هیچ راهنمایی درست در حال احتضار زیر صخره‌هایی نیمه‌ویران، آلوده و پر از زباله می‌بینند که بدون هیچ تاسیسات بهداشتی یا رفاهی رها شده است. در یک کلام اینجا هم گرگر ناامید‌کننده است حتی وقتی موضوع گزارش، موتور جست‌وجوی بومی نباشد. ولی متاسفانه این بار سوژه بود و موتور جست‌وجوی گرگر که نامش در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز بسیار به میان آمده، هنگام تهیه گزارش از دسترس خارج است. وقتی همین نام را به عنوان واژه مشترک در همه جویشگرها جست‌وجو کنید -واژه‌ای که در نگاه اول برای خیلی‌ها عجیب به نظر می‌رسد و وجه تسمیه آن قابل فهم نیست- همه جویشگرها در سه نتیجه اول، اطلاعاتی در خصوص مکان‌هایی می‌آورند که با نام «گرگر» در ایران وجود دارد اما تنها در جویشگر خواهرخوانده‌اش یعنی یوز اولین نتیجه، خود «موتور جست‌وجوی گرگر» است که آن هم قابل دسترس نیست؛ با شباهتی عجیب به میراث رو به ویرانی شاهان ساسانی.
موتور جست‌وجوی ملی در دولت دهم
نخستین بار در سال ۸۹ موضوع موتور جست‌وجوی ملی با سخنرانی رضا تقی‌پور وزیر وقت وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات بر سر زبان‌ها افتاد. «در اینکه موتورهای جست‌وجوی خارجی ابزارهای جاسوسی بیگانگان است شکی نیست و این را می‌توان به راحتی از آمارهایی که منتشر می‌کنند، متوجه شد. انتشار اطلاعاتی مثل اینکه مردم ایران در هفته یا روز مشخصی از کدام کلمات بیشتر استفاده کره‌اند یکی از مصادیق سرقت اطلاعات توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده این آمار است.»
موضوع ایجاد موتور جست‌وجوی بومی یا به تعبیری ملی، برای اولین بار با چنین ادبیاتی توسط رضا تقی‌پور وزیر وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت محمود احمدی‌نژاد عنوان شد.
معمولا ًدیدگاه وزرای ارتباطات احمدی‌نژاد در خصوص راه‌اندازی پروژه‌هایی از این دست در واژه «امنیت» خلاصه می‌شود، به طوری که تا وقتی مباحث امنیتی برای آنها جلوه‌گر نمی‌شود، عملاً به موضوعات اقتصادی و اجتماعی کنشی نشان نمی‌دهند یا به عبارتی آنها را جدی نمی‌گیرند.
در کنار این موضوع برخی معتقدند هر چند ورود مسئولان کشور به موضوع موتور جست‌وجو از روی ناآگاهی بوده و تمام ابعاد آن دیده نشده بود اما عملاً این اتفاق درستی بوده است و ایران باید حتماً یک موتور جست‌وجوی بومی داشته باشد.
تقی‌پور که در سال ۸۹ موضوع راه‌اندازی موتور جست‌وجوی بومی و ملی را به منظور امنیت بیشتر و حفاظت از اطلاعات کاربران ایرانی مطرح کرده بود، انتشار اطلاعات بدون سانسور را از اهداف اصلی موتور جست‌وجوی ملی می‌دانست و معتقد بود موتورهای جست‌وجوی خارجی به بنگاه‌های اقتصادی تبدیل شده‌اند و امنیت اطلاعات در آنها به هیچ عنوان رعایت نمی‌شود.
هر چند صحبت‌های تقی‌پور بالاخص پس از افشاگری‌های اسنودن در خصوص سیستم جاسوسی آمریکا قابل تامل است ولی به نظر می‌رسد کمتر کاربری به این قبیل گفته‌ها اعتنا کند چرا که در آن زمان که موتور جست‌وجوی گرگر فعالیت داشت، به نوعی مصداق برخی از همین سانسورها بود. به طوری که هیچ اطلاعاتی از جست‌وجوی برخی چهره‌های معروف سیاسی کشور ارائه نمی‌کرد که از همان ابتدا این امر باعث نگرانی بسیاری از کاربران اینترنت در ایران شده بود. هادی ملک‌پرست مدیرکل تحقیق و توسعه شرکت فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه مطالعات طرح موتور جست‌وجو حداقل حدود چهار ماه به طول می‌انجامد، گفته بود:«عملیاتی کردن این طرح بعد از انجام مناقصه انتخاب پیمانکار تا انتهای سال 90 ممکن خواهد شد.»
اما پس از عملیاتی نشدن طرح موتور جست‌وجو در پایان سال ۹۰ علی حکیم‌جوادی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دهم از ایجاد و آغاز به کار موتور جست‌وجوگر بومی تا پایان سال ۹۱ خبر داد و گفت:«این موتور جست‌وجو قابلیت ارائه خدمات ارزش افزوده‌ای همچون بازی‌های رایانه‌ای و سرویسی مانند گوگل ارث را نیز خواهد داشت.» این در حالی است که عملاً تا پایان دولت دهم خروجی قابل توجهی در این حوزه به دست کاربران اینترنت نرسید و به‌رغم وقت و هزینه گزافی که صرف این طرح شده بود، عملاً هیچ اتفاق مثبتی در جهت استفاده کاربران از سرویس موتور جست‌وجوی ملی رخ نداد.
محمود واعظی هم پس از رونمایی موتور جست‌وجوی یوز در دهه فجر سال ۹۳ با طعنه‌ای به فعالیت‌های قبل و قول‌های داده‌شده‌ای که عملی نشدند، یکی از اولویت‌های وزارت ارتباطات را راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات دانست و گفت:«قصد داریم آنچه را در ۱۱ سال گذشته در حد شعار بوده اجرایی کنیم؛ این پروژه نیازمند ملزوماتی است که موتور جست‌وجوی بومی یکی از این ملزومات خواهد بود.»
بدون شک ساخت جویشگر بومی و سرویس ایمیل بومی از مهم‌ترین ارکان راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است که باید با حمایت صحیح دولت ایجاد شود اما شنیده‌ها حاکی از آن است که در زمان دولت دهم بسیاری برای طرح موتور جست‌وجو ثبت‌نام کرده بودند تا فقط بخشی از بودجه اختصاص داده‌شده به این طرح را به خود اختصاص دهند. تا جایی که گفته می‌شود به هر مجموعه‌ای اعم از حقیقی یا حقوقی که یک صفحه با یک نوار آبی در اینترنت راه‌اندازی کرده بود، کمک مالی شده بود. البته لازم به ذکر است کمک‌های دولت تنها به شکل مالی نبود و بخشی از این کمک‌ها در قالب سرور به متقاضیان ارائه می‌شد.
جویشگر بومی در دولت یازدهم
پس از موجی که در سال ۸۹ بعد از سخنرانی رضا تقی‌پور وزیر وقت وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص راه‌اندازی موتور جست‌وجوی ملی مطرح شد، در دهه فجر سال پیش هم طی رونمایی از یکی از موتورهای جست‌وجو با نام یوز بحث‌ها در خصوص این موضوع از سر گرفته و به سرخط خبرهای روز تبدیل شد.
برات قنبری معاون برنامه‌ریزی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از رونمایی از موتور جست‌وجوی یوز، نام دو جویشگر گرگر و پارسی‌جو را به عنوان اولین موتورهای جست‌وجو که قرار بود مورد حمایت دولت قرار گیرند، اعلام کرد. اما طی مراسمی که عنوان آن «رونمایی از اولین موتور جست‌وجو» بود، ناگهان گرگر جایش را به یوز داد و محمود واعظی و مهدی نقوی مدیر پروژه یوز پس از مراسم رونمایی ارتباط این دو موتور جست‌وجو به یکدیگر را قویاً رد کردند. اما بعدها مشخص شد این دو جویشگر در واقع یکی هستند که با مقایسه Source codeهای این دو موتور و مستندات دیگر، به راحتی می‌توان به یکسان بودن این دو جویشگر پی برد.
اما این همه داستان نیست. در حالی که وزیر ارتباطات بر واگذاری پروژه‌ای مثل موتور جست‌وجو به بخش خصوصی تاکید دارد اما تعجیل دولت در رونمایی از چنین سرویسی آن هم در دهه فجر سال پیش مفهومی دیگر در ذهن متبادر می‌کند. برخی معتقدند در حالی که وزارتخانه پس از آزاد کردن اینترنت نسل‌های ۳ و ۴ و افزایش پهنای باند دستاورد دیگری برای ارائه نداشت و از سویی می‌خواست در میدان تعامل (خوانده شود تقابل) با شورای عالی فضای مجازی بر سر موضوعاتی چون مرکز تحقیقات مخابرات و ادغام شورای عالی فناوری اطلاعات، حرفی برای گفتن داشته باشد؛ تصمیم گرفت به یکباره با رونمایی از جویشگر بومی، این طرحی را که هنوز به نقطه قابل قبولی به لحاظ عملکرد نرسیده بود، به نام خود ثبت کند و روی آن مانور رسانه‌ای تبلیغاتی دهد.
از سوی دیگر یکی از موضوعاتی که ذهن بسیاری از کاربران اینترنت را در خصوص راه‌اندازی جویشگر بومی نگران کرده، موضوع اختلال و در حد بالاتر آن فیلتر موتورهای جست‌وجوی خارجی است. هر چند وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مراسم رونمایی از نخستین موتور جست‌وجوی بومی تاکید کرد:«ایران قصد ندارد با موتور جست‌وجوی گوگل رقابت کند.» اما برخی بر این باورند که اگر موتور جست‌وجوی بومی به لحاظ فنی و جذب کاربر نتواند موفق عمل کند، ممکن است دولت برای نشان دادن موفقیت خود دست به چنین اقداماتی نیز بزند.
نمونه‌های خارجی / از بایدو تا ناور
بیش از ۹۰ درصد بازدید مجدد از سایت‌ها مبتنی بر هدایت جویشگرهاست. ۸۵ درصد ترافیک هدفمند در اینترنت توسط جویشگرها ایجاد می‌شود. قریب به ۷۰ درصد مردم، گوگل را دروازه‌ای برای اینترنت می‌دانند و مهم‌تر از همه گوگل با داشتن سرویس‌هایی جانبی و اتصال زنجیره خدمات خود عملاً نه‌تنها اطلاعات زیادی از کاربرانش در اختیار دارد بلکه ادعا نیست اگر بگوییم زندگی کاربران در دست این ابرشرکت آی‌تی است. با گذری سطحی بر آمار ارائه‌شده می‌توان اهمیت قابل ملاحظه موتورهای جست‌وجو را در جهت‌دهی اطلاعات و در ادامه آن اقتصاد کشورها دریافت. کشورهایی مثل چین با جویشگر بایدو، کره جنوبی با جویشگر ناور (Naver)، روسیه با جویشگر یاندکس (Yandex)، ژاپن با جویشگر goo.co.ja و چک با جویشگر سزنام (seznam.cz) اهمیت این موضوع را درک کرده‌اند و با راه‌اندازی موتورهای جست‌وجویی مختص به خود سعی در تغییر جریان اطلاعات به سمت موتور جست‌وجو گوگل داشته‌اند. اما در ایران وضعیت به چه شکل است؟ ایران ششمین رتبه استفاده‌کنندگان گوگل را داراست و بر اساس آمار این موتور جست‌وجو سالانه بالغ بر ۴۴۳ میلیارد تومان از کاربران ایرانی کسب درآمد می‌کند. در حال حاضر روسیه، چین و کره جنوبی از جمله کشورهایی هستند که گوگل در آنها پیشتاز بازار جست‌وجوی اینترنت نیست. ۶۲ درصد کاربران چینی از بایدو استفاده می‌کنند. ۷۲ درصد کاربران کره‌ای از ناور (Naver) بهره می‌برند و ۶۲ درصد کاربران روسی از یاندکس (Yandex) برای جست‌وجوی محتوا در وب استفاده می‌کنند.
بایدو در سال 2000 در کره جنوبی راه‌اندازی شد و در سپتامبر سال 2011 ششمین سایت پربازدید دنیا و پربازدیدترین سایت چین لقب گرفت و در حال حاضر چهارمین وب‌سایت پربازدید در دنیا به شمار می‌‌آید. ناور که موتور جست‌وجوی کره جنوبی است ۱۵ سال پیش در کره ساخته شد و سرویس جست‌وجوی دانش خود را سه سال قبل از سرویس Yahoo! Answer عملیاتی کرد. این وب‌سایت پیشگام تولید محتوای تولیدشده توسط کاربر (User-Generated Content) است؛ شیوه‌ای که اگر در ایران هم به درستی پیاده شود می‌تواند حجم محتوای فارسی در این موتورها را به یکباره افزایش دهد و جایگاه موتور جست‌وجوی بومی در ایران را حداقل در زبان فارسی میان کاربران ویژه کند. در این سیستم کاربران سوالات خود را راجع به هر موضوعی مطرح می‌کنند و جواب خود را در میان پاسخ‌های داده‌شده از طرف کاربران دیگر به دست می‌آوردند و امتیاز داده‌شده به کاربران بهترین جواب را مشخص می‌کند. سرویس جست‌وجوی دانش در ناور آغاز به کار کرد.
چالش‌ها
طی نهمین نشست شورای راهبری جویشگر بومی که ماه پیش با حضور اعضای این شورا در محل سازمان فناوری اطلاعات ایران برگزار شد، اعلام شد به دنبال اعلام فراخوان طرح جویشگر بومی، 36 پیشنهاد همکاری از سوی 29 پیشنهاددهنده دریافت شده است که بیش از 50 درصد، پیشنهاددهندگان شرکت‌های خصوصی و باقیمانده دانشگاهی یا شخصی هستند. این آمار نشان می‌دهد حداقل ۲۹ مجموعه این ادعا را دارند که می‌توانند موتور جست‌وجوی بومی راه‌اندازی کنند و خواهان دریافت بودجه در نظر گرفته‌شده برای ایجاد موتور جست‌وجوی بومی هستند. این بدین معنی است که برای انجام پروژه سنگینی در سطح موتور جست‌وجو در ایران در حال حاضر حداقل ۲۹ مجموعه اعلام آمادگی کرده‌اند که خود این امر بسیار عجیب به نظر می‌رسد. چرا که در بهترین حالت ایران می‌تواند یک موتور جست‌وجوی توانمند داشته باشد و مشخصاً توان فنی و حتی برندینگ آن کار هر شرکتی نمی‌تواند باشد.
حال در این فضای نسبتاً تاریک و مه‌آلود باید دید مسئولان دولتی آیا می‌توانند رقم قابل توجه ۱۷۰ میلیارد تومان بودجه‌ای را که برای این پروژه در نظر گرفته‌اند، به سرانجامی قابل قبول و قابل قیاس با مدل‌های خارجی آن مثل ناور، بایدو و یانکس مبدل کنند یا این طرح هم مثل بسیاری از طرح‌های دولتی که سرانجام آن جز هدررفت سرمایه ملی نبوده، چیز دیگری دربر نخواهد داشت
منبع: پیوست
