پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
به گزارش فناوری فرهنگی، کشورهایی که غول صنعت اسباب‌بازی هستند به مرحله‌ای رسیده‌اند که طرح‌ها را از جای‌جای دنیا جمع‌آوری می‌کنند، در کشورشان برند می‌کنند و بعد به مرحله تولید در چین می‌رسانند، در مرحله نهایی هم، در جهان محصولات‌شان را توزیع می‌کنند که ما هنوز به این مراحل نرسیده ایم. آمار موجود درباره اسباب‌بازی در ایران این است که ۹۰ درصد اسباب‌بازی وارداتی هستند آن ۱۰ درصدی هم که تولید می‌کنیم، کپی شده اسباب‌بازی در اروپا است. البته شاید کپی‌کردن، نمونه‌برداری و مشابه‌سازی محصولات خارجی ایرادی نداشته باشد زیرا مجبوریم که طراحی صرف در زمینه اسباب‌بازی را یاد بگیریم تا کم‌کم به خلاقیت‌های منحصر به فرد برسیم و توانایی این را داشته باشیم که اسباب‌بازی‌های برند خودمان را تولید کنیم. در حوزه اسباب‌بازی شاید زنجیره طراحی، تولید، توزیع، ترویج و فروش به خوبی کامل نشده باشد اما خیلی از فعالان این حوزه بر ایجاد صنعت اسباب‌بازی صحه می‌گذارند و هر ساله تولیدکنندگان و طراحان و متولیان حوزه اسباب‌بازی دور هم جمع می‌شوند و جشنواره اسباب‌بازی را برگزار می‌کنند تا زیرساخت‌های این حوزه را وسیع و گسترده‌تر کنند و به نوعی در وجهه‌سازی اسباب‌بازی ایران فعال باشند. حتی در حوزه طراحی با استفاده و اقتباس از ادبیات داستانی، افسانه‌ها و اسطوره‌ها سعی در معرفی شخصیت‌های اساطیری به کودکان دارند. به بهانه برگزاری جشنواره اسباب‌بازی و اتفاقاتی که در حوزه اسباب‌بازی در حال رخ دادن است میزگردی با حضور «محسن حموله» دبیر جشنواره و مدیرکل سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای، «محسن رجبی» عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی و «آیدین مهدی‌زاده» مسئول کمیته طرح و برنامه‌ریزی جشنواره برگزار شده است که در ادامه می‌آید:
خیلی از منتقدان و کارشناسان در حوزه صنایع فرهنگی معتقدند که صنعت اسباب‌بازی در کشور به عنوان چرخه فعال از طراحی، تولید، توزیع، ترویج و… به خوبی شکل نگرفته و چرخه به درستی فعال نیست و برگزاری جشنواره‌ها را مقدم بر صنعت نمی‌دانند از همین‌رو، هدف از برگزاری جشنواره اسباب‌بازی چیست؟ و علت برگزاری آن با توجه به مشکلات و نقص‌های موجود چیست؟
محسن حموله، دبیر جشنواره: با توجه به‌اینکه شعار سال «رونق تولید» نام دارد و سعی کردیم شعار سال گذشته جشنواره اسباب‌بازی با عنوان «تمرین زندگی» با «رونق تولید» درآمیخته شود تا بتوانیم پر قدرت‌تر از سال‌گذشته ظاهر شویم. نکته مهم در برگزاری جشنواره این است که متصدیان صنعت اسباب‌بازی در برگزاری آن نقش دارند و متولی اصلی برنامه‌ها تولیدکنندگان اسباب‌بازی هستند و این از مزایای این رویداد است زیرا این افراد دغدغه بهتری را نسبت به بخش دولتی دارند و مشکلات را بهتر می‌شناسند، به فرآیندهای تولید آشنا هستند و قطعاً اگر خودشان دست‌اندرکار برگزاری جشنواره باشند برنامه‌ریزی بهتری در اجرای آن خواهند داشت. لذا نزدیک به ۲ سال است که جشنواره با همکاری و تعامل تولیدکنندگان اسباب‌بازی پیش رفته است. از همین رو از اهداف جشنواره می‌توان به موضوعاتی همچون حمایت از کالاهای داخلی در راستای تحقق شعار سال «رونق تولید»، توسعه و ترویج کاربردها و کارکردهای بازی و اسباب‌بازی، برقراری ارتباط مؤثر میان طراحان، تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و همه فعالان حوزه بازی و اسباب‌بازی، کمک به ساماندهی صنعت اسباب‌بازی که به آن جایگاه صنعت برسیم، و فراهم آوردن زمینه طراحی و استقرار نظام نوآوری و مشکلی که در صنعت اسباب‌بازی داریم اشاره کرد.
البته خیلی از منتقدان به ضرس قاطع بیان می‌کنند که در کشور ما طراحی اسباب‌بازی صرف وجود ندارد و این یکی از نقص‌هایی است که راه‌حلی برای برطرف کردن آن اتخاذ نشده است؟!
حموله: باید به این موضوع اشاره کنم که نه اینکه در کشور طراحی نداشته باشیم، هست اما خیلی محدود و کم است. اکثر اسباب‌بازی‌های ما برگرفته و الگوبرداری شده از اسباب‌بازی‌های خارجی است. شاید در طراحی ۱۰ درصد حرف برای گفتن داشته باشیم ولی کانون پرورش فکری بر روی طراحی برنامه‌ریزی کرده است. با توجه به اتمام جشنواره پارسال فراخوانی زدیم تحت عنوان فراخوان دومین رویداد ملی ایده آزاد و هدفمان معرفی افراد جوان و خلاق در حوزه طراحی اسباب‌بازی بود. نزدیک به ۱۲۰ ایده در سامانه ما ثبت شد. برای اولین بار این رویداد بود.
توسعه و ترویج کاربردها و کارکردهای بازی و اسباب‌بازی، برقراری ارتباط مؤثر میان طراحان، تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و همه فعالان حوزه بازی و اسباب‌بازی به این حوزه کمک خوبی خواهد کرد.
ایده‌ها اصلاً مشابه‌سازی اسباب‌بازی خارجی نیست؟
حموله: سعی کردیم که کاملاً ایرانی باشد. اگر هم مشابه خارجی بوده آن را به سمت طراحی ایرانی سوق داده‌ایم. همچنین از این ۱۲۰ ایده، ۴۰ تای آن را انتخاب کردیم. هیئت انتخاب ما از اساتیدی بود که در این حوزه کار کردند و تخصص داشتند. ۴۰ طراح را برای حوزه مانیتورینگ گذاشتیم. با این ۴۰ نفر کارگاه آموزشی و نشست گذاشتیم و طرح‌هایشان را به سمت ایده‌های ایرانی آوردیم. در نهایت ۲۰ ایده به ماکت‌سازی رسید که در جشنواره امسال در غرفه اداره کل سرگرمی‌ها این ماکت‌ها رونمایی می‌شود. از این ۲۰ طرح، چند طرح هم تولیدکنندگان درصدد تولید آن هستند و شاید یکی دو تا از آن را کانون پرورش فکری در بازار تولیدش بیاورد. البته اتفاق مهم دیگر در حوزه طراحی این است که ما در اداره کل سرگرمی‌ها بر اساس افسانه‌ها و داستان‌های ادبیات ایرانی، چهره‌هایی را بر اساس تحقیق و پژوهش شناسایی کرده و کاراکترهای آن‌ها را به‌صورت اسباب‌بازی در طراحی بهره برده است، که در آینده رونمایی خواهیم کرد.
یعنی به طراحان سفارش داده شده است؟ تا به نوعی در طراحی اسباب‌بازی اقتباسی از ادبیات، اسطوره و افسانه‌ها داشته باشند؟
حموله: هم طراحان و هم گروه پژوهشی بر روی این مسئله تحقیق کردند حتی فراخوانی را برای علاقه‌مندان در این حوزه دادیم تا اگر تمایل دارند در این زمینه فعالیت مثمرثمری داشته باشند، وقتی خبر رسانه‌ای شد که اداره کل سرگرمی‌ها روی ادبیات داستانی روی اساطیر و افسانه‌های ایرانی دارد کار می‌کند یعنی هر کسی در این حوزه طرح و ایده‌ای دارد می‌تواند به دبیرخانه معرفی کند. امیدواریم که از این طرح استقبال شود و علاقه‌مندان طرح‌های خود را ارائه دهند.
آیدین مهدی‌زاده، مسئول کمیته طرح و برنامه جشنواره: اینکه بخواهیم درباره اهداف برگزاری جشنواره موضوعاتی را بیان کنیم باید بگوییم که این جشنواره اگر بخواهد یک هدف کلی داشته باشد ولی بیشتر اهداف جنبی جشنواره پررنگ‌تر است تا اهداف اصلی و کلی آن. زیرا نمی‌خواهیم جزیره‌ای عمل کنیم و با گردهمایی و تبادل اطلاعات قصد تعامل و همکاری با تولیدکنندگان فعال در این حوزه را داریم. یعنی با برگزاری نزدیک به ۲۰ نشست، نه تنها تعامل و همکاری میان تولیدکنندگان و طراحان صورت می‌گیرد بلکه اطلاعات زیادی را در این زمینه برای تمامی فعالان اسباب‌بازی به ارمغان می‌آورد.
اکثر اسباب‌بازی‌های ما برگرفته و الگوبرداری شده از اسباب‌بازی‌های خارجی است. شاید در طراحی ۱۰ درصد حرف برای گفتن داشته باشیم.
اینکه در زمینه طراحی قرار است از شخصیت‌های ادبیات داستانی، افسانه‌ها و اسطوره‌ها استفاده کنیم آیا ریسک پذیرش آن از سوی مخاطبان بررسی شده است؟
باید این موضوع را بدانیم که طراحی اسباب‌بازی موضوع ساده‌ای نیست شاید به نظر برسد اسباب‌بازی یک کالای دم‌دستی یا کودکانه است ولی به جد می‌گویم فرایند طراحی اصول‌اش اگر طی شود بالغ بر یک سال کار و زمان می‌برد تا یک اسباب‌بازی توسط تولیدکننده، تولید شود و خیالش بابت فروش آن راحت باشد. یکی از بخش‌هایی که الان تولیدکننده‌ها بر روی آن اقبال دارند اقتباس یا برداشت از اسباب‌بازی خارجی، علتش همین است چون ریسک‌هایش گرفته شده، آن اسباب‌بازی تست شده و امتحانش را پس داده است. به‌هرحال برای تولیدکننده این مسئله مهم خواهد بود زیرا طراحی هزینه زیادی دارد.
با توجه به اینکه جریان ایده آزاد شکل گرفت، تا نتایج آن اعلام شود و اسباب‌بازی مناسب معرفی شود یک سال تقریباً گذشته است. ۱۱ ماه زمان خیلی زیادی است که یک تولیدکننده صبور باشد تا نتیجه بگیرد. حالا این مسئله هم وجود دارد که این اسباب‌بازی با طراحی جدید و شناخته نشده چگونه در بازار طرفدار پیدا خواهد کرد، به همین رو، باید تمام جوانب را در طراحی در نظر گرفت و باید زیرساخت‌ها را به خوبی و تمام و کمال فراهم کرد تا بتوانیم در این حوزه راه را به درستی درپیش بگیریم و ادامه دهیم.
این زیرساخت‌ها را باید چگونه فراهم کرد؟ به خاطر کمبود بودجه زیرساخت فراهم نیست؟
مهدی‌زاده: به اعتقاد من، واقعاً مسئله بودجه نیست و بحث همت است. اینکه فضاهایی مثل اداره کل سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به‌عنوان یک شتاب‌دهنده عمل کند یعنی آن ۱۲۰ ایده‌ای که می‌گویم وارد دبیرخانه می‌شوند، در حد ایده اولیه خام و سطحی‌نگرانه هستند یعنی مثل نوزادی می‌مانند که اگر رهایشان کنید از بین می‌روند ولازم یک فرآیند منتوریک هستند ما نیاز به منتور و مدرس داریم تا بتوانیم این مرحله را به خوبی بشناسیم و معرفی کنیم. همچنین احتیاج به راهنما و صنعت خلاق و تولیدکننده داریم که یک بخشی از هزینه و سرمایه خود را در این راه خرج کنند و به نوعی ریسک داشته باشند تا این سرمایه‌گذاری خطرپذیر را بپذیرند. مثلاً تولیدکننده‌ای که حاضر نباشد درصدی از درآمد سالیانه خود را بابت ریسک روی محصولات جدید، سرمایه‌گذاری نکند عملاً نمی‌تواند زیرساخت مناسبی برای فضای طراحی ایجاد کند زیرا واقعاً نمی‌توان حدس زد چه اتفاقی برای طراحی رخ خواهد داد.
قطعا تا زمانی‌که آزمون و خطا در حوزه اسباب‌بازی و طراحی وجود نداشته باشد و تولیدکننده برای طراحی یک اسباب‌بازی به فروش آن اطمینان نکند هیچ‌گاه سرمایه شخصی در این زمینه وارد نمی‌شود بلکه این امر به عهده ارگان‌ها و سازمان‌های فرهنگی ـ هنری دولتی است که سرمایه‌گذاری بزرگی در این حوزه داشته باشند! یعنی اکوسیستمی باید شکل بگیرد و راه را برای طراحان و تولیدکنندگان هموار کند؟
مهدی‌زاده: خب خوشبختانه این اکوسیستم در خلل جشنواره شکل گرفته که سیستمی راه‌اندازی شود تا طراحان با داشتن ارتباطات و رفع معیشتشان دغدغه کمتری در این حوزه داشته باشند و به نوعی ارتباط موثری میان طراحان و تولیدکنندگان شکل بگیرد. ارتباطات، اطلاعات، فضای سرگرمی و شرکت‌های دیگر به عنوان شتاب‌دهنده در این زمینه بسیار مهم هستند اینکه تولیدکنندگان به این مرحله سرمایه‌گذاری خطرپذیر برسند و ریسک را بپذیرند
در صنعت اسباب‌بازی احتیاج به راهنما و صنعت خلاق و تولیدکننده داریم که یک بخشی از هزینه و سرمایه خود را در این راه خرج کنند و به نوعی ریسک داشته باشند تا این سرمایه‌گذاری خطرپذیر را بپذیرند.
البته رشته طراحی اسباب‌بازی به‌عنوان رشته‌ای مجزا در بخش کارشناسی ارشد می‌تواند زیرساخت‌های خیلی از این مسائل را به‌عنوان پشتوانه دانشگاهی تأمین کند که الآن این رشته در شورای گسترش مطرح و تصویب شده است، سیلابس‌ها طراحی شدند، برنامه درسی آن درآمده است. البته در مراحل تصویب رشته در شورای گسترش رشته‌های علوم انسانی مراحلش طی می‌شود. به محض موافقت شود وزارت علوم این رشته را حمایت می‌کند و به دانشگاه‌ها اعلام می‌شود تا دانشگاه‌ها ظرفیت را اعلام کنند البته دوره یک‌ساله‌ای زمان می‌برد.
بالاخره برگزاری جشنواره باید راهی را در ایجاد زیرساخت‌ها باز کند و به نوعی تاثیرگذار در گسترش صنعت اسباب‌بازی باشد، آیا می‌تواند واقعا زیرساخت‌ها را برای صنعت اسباب‌بازی فراهم کند؟
مهدی‌زاده: قطعاً خود جشنواره نمی‌تواند زیرساختی ایجاد کند و قرار هم نیست خودش زیرساخت به وجود بیاورد زیرا خودش زیرساخت است و یکی از بخش‌های این اکوسیستم به حساب می‌آید. زیرا یکی از چیزهایی مهم از حال همدیگر خبر داشتن است، یعنی من به‌عنوان طراح حضور داشته باشم و ببینم چه تولیداتی در این زمینه انجام شده است. تولیدکننده مطلع شود دیگران چه کارهایی انجام می‌دهند. نوآوری‌ها رونمایی شوند. کتاب‌ها به اطلاع همگان برسد. یکی از اتفاقات خوبی که در این جشنواره چون گردهمایی افراد مختلف در حوزه اسباب‌بازی را عملاً داریم یک کار پژوهشی برای نظرسنجی و جمع‌آوری اطلاعات صورت می‌گیرد. کار گسترده پژوهشی انجام می‌شود که ان‌شاءالله بعد از جشنواره اطلاعاتش منتشر خواهد شد، حتی بر روی رفتار مصرف‌کننده هم کار می‌کنیم تا نحوه انتخاب مشتری در بازار اسباب‌بازی را بداند، زیرا قرار است با یک بازار ۷ روزه مواجه باشیم که آیینه تمام نمای محصولات ایرانی در آنجا است. رفتار مصرف‌کننده آنجا برای ما خیلی مهم است. آماری که از اقبال تولیدکنندگان نسبت به حضورشان در جشنواره وجود دارد، به ما اطلاعات و داده می‌دهد.تا ما زیرساخت‌ها را طراحی کنیم و بدانیم از این صنعت چه می‌خواهیم و خلأها را پیدا کنیم.
اسباب‌بازی به‌عنوان یک کالای ضروری حیاتی داخل سبد خانوار مطرح نیست. یک کالا لوکس و تفریحی در خیلی از خانواده‌ها به حساب می‌آید.
یکی از جنبه‌هایش که خیلی مهم است بحث وجه‌سازی به صنعت اسباب‌بازی است. شاید به نظر برسد که چرا بعد از این‌همه سال باز این بحث را مطرح می‌کنیم، ولی کماکان اسباب‌بازی به‌عنوان یک کالای ضروری حیاتی داخل سبد خانوار مطرح نیست. یک کالا لوکس و تفریحی در خیلی از خانواده‌ها به حساب می‌آید.
شاید کالای گران‌قیمتی است و خیلی در مصرف آن ترویج و فرهنگ‌سازی درستی صورت نگرفته است!
مهدی‌زاده: هم گران و هم ارزانش خریداری نمی‌شود، ولی با برگزاری این جشنواره احساس می‌شود که نوعی فرهنگ‌سازی در حال رخ دادن است. به جد می‌گویم در جشنواره سوم، بلافاصله چهارم و حالا پنجم یک فرهنگی را در جامعه ایجاد می‌کند مخصوصاً در نظام بالادستی، یعنی حاکمیت از بابت توجه به این موضوع (استفاده و خرید اسباب‌بازی) که این مسئله حیاتی است. آمدن مهمان‌های ویژه سرزده در جشنواره پارسال برای خود من خیلی جذاب بود. از این نظر که دعوتی نداشتیم یا فرصت نشد خیلی از دوستان را دعوت کنیم ولی آنان احساس لزوم کردند و در جشنواره حضور داشتند. از سران مملکتی و سران سه قوه که شاید به نظر برسد خیلی متولی جریان اسباب‌بازی نیستند اما نشان می‌داد این مسئله حداقل به نوعی اهمیت‌اش را برای آنان ثابت کرده است و ما انتظار داریم که در جشنواره امسال از یک سطح دیگری از صنعت اسباب‌بازی صحبت کنیم.
شما به عنوان تولیدکننده و فعال در حوزه اسباب‌بازی به این امر اعتقاد دارید که برگزاری جشنواره در فراهم ساختن زیرساخت‌ها برای صنعت اسباب‌بازی مفید و حتی ضروری است؟ یا اینکه به جای برگزاری رویدادها باید تمرکزمان را بر روی صنعت و ایجاد زیرساخت‌هایش بگذاریم؟
محسن رجبی، مسئول نمایشگاه تخصصی جشنواره: با توجه به گفته‌ها و تعاریف و منظرهای همکاران، من می‌خواهم از دریچه و رویکرد صنعت به جشنواره نگاه کنم. چه فرض را بر این بگیریم که ما صنعت اسباب‌بازی در کشور داریم و چه فرض بر این باشد اصلاً صنعت اسباب‌بازی نداریم، به نظرم برگزاری جشنواره می‌تواند به فعالان این حوزه کمک خیلی خوبی کند. به اعتقاد من، ما در کشور صنعت اسباب‌بازی داریم. زیرا زنجیره‌ای از تولید در کشور وجود دارد که تا حدودی ضعیف است و ولی هر روز در حال بهتر شده است اما برگزاری جشنواره، چه در سطح کارگاهی و فعالیت‌های خانگی چه در سطح صنعتی و پیشرفته، کمک می‌کند این صنف و صنعت رشد پیدا کند. با یونیک بودن جشنواره ملی می‌توانیم قاطعانه بگویم که تاثیر خوبی در صنایع اسباب‌بازی خواهد داشت زیرا این تنها رویداد در سال است که مشخصا با رویکرد خاص در حوزه اسباب‌بازی برگزار می‌شود و تمام همت و کوشش در معرفی اسباب‌بازی ایرانی و پیوند برقرار کردن میان تولیدکننده و طراح است.
حتی خیلی از فعالان صنعت و بازار اسباب‌بازی اهداف و برنامه‌ریزی خود را با دوره جشنواره تنظیم می‌کنند، اینکه در جشنواره چه اتفاقی می‌افتد یا ارتباطی که میان بخش‌های مختلف صنعت به وجود می‌آید، محصولات جدید را رصد می‌کنند که تولیدکننده‌ها چه کالاهایی را تولید کرده‌اند و به لحاظ فنی بحث تولید در سال گذشته چه رشدی داشته است. یک تبادل اطلاعات خوبی میان فعالان صنعت اسباب‌بازی در این جشنواره اتفاق می‌افتد. به اعتقاد من، علاوه بر رونق اقتصادی که خیلی محسوس است در بحث فرهنگی هم می‌توانیم شاهد پیشرفت باشیم زیرا تمام این موضوعات در جشنواره، به عنوان یک پکیج کامل برای صنعت اسباب‌بازی موثر است و ما هر چقدر بتوانیم سازمان‌های مختلف را در جشنواره درگیر کنیم و بار این مسئولیت فقط روی دوش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نباشد، بهتر خواهد بود. یا اینکه حمایت‌های دولتی را داشته باشیم تا بتوانیم این جشنواره را باشکوه‌تر و بزرگ‌تر در سطح ملی برگزار کنیم و محدود به تهران نباشد که امسال دبیرخانه برنامه‌های خاصی در این زمینه دارد. قطعاً هر چقدر به این جشنواره توجه شود انگار به صنعت اسباب‌بازی توجه شده است.
منبع: مهر
