پایگاه خبری تحلیلی فناوری های نرم و فرهنگی رصد و تحلیلی بر وضعیت صنایع فرهنگی و خلاق
بررسی برخی رویکردهای موجود بین‌المللی در حوزه رگولاتوری خدمات محتوایی صوتی و تصویری در برخی کشورهای اروپایی(آلمان و انگلیس) و آمریکایی(آمریکا و کانادا)، که در قالب بررسی کتابخانه‌ای مقالات و تحلیلهای این حوزه انجام شده است، نتایج زیر را به همراه داشته است:
الف- رویکردها و چارچوبهای کلانی که بین کشورها مشترک بوده است:
- تمام کشورهای بررسی شده، مقرراتی دارند که خدمات مربوط به محتواهای صوتی و تصویری روی پلت فرمهای مختلف فضای مجازی (نه فقط اینترنت) را تحت پوشش قرار می‌دهند.
- در اکثر موارد، رویکرد رگولاتوری برای خدمات صوتی و تصویری روی اینترنت، با سایر انواع خدمات صوتی و تصویری، تفاوت قابل ملاحظهای دارد.
- پخش سنتی محتواهای صوتی و تصویری (مانند رادیو و تلویزیون)، همچنان سنگین‌‌ترین نوع رگولاتوری را در کشورهای بررسیشده دارد.
- روش مجوزدهی(صدور مجوز)، همچنان روش غالب در رگولاتوری خدمات سنتی نظیر رادیو و تلویزیون در کشورهای انتخابی است.
- در نظام حقوقی اکثر این کشورها، مقررات خدمات و محتواهای صوتی و تصویری، زیرمجموعهای از مقررات وسیعتری که شامل مباحثی مانند حفاظت از مالکیت (protection) و محرمانگی است، قرار دارد.
- در تمام کشورهای بررسیشده، “پخش کننده‌های عمومی” وجود دارند که مورد حمایت حاکمیت هستند و اغلب در زمینهی ساخت محتواهای خاص مناسب برای عموم مردم (بهعنوان کالای عمومی یا public good) مسئول هستند. این محتواها شامل: محتوای خاص کودکان، محتواهای محلی مربوط به اقوام و مناطق، برنامههای مستند از موضوعات ملی، برنامههای مربوط به زبان بومی و غیره هستند.
- در نظامات حقوقی تمام کشورهای بررسیشده، مواد قانونی خاص برای حفاظت از کودکان در برابر محتواهای صوتی و تصویری مضر برای آنان وضع شدهاست. این قوانین شامل الگوهای دستهبندی محتوا، برنامهریزی پخش (که ساعات پخش محتواهای سنین بالا را محدود میکند)، نحوهی احراز هویت کاربران در محتواهای سنین بالا و غیره میباشد. برای مثال در انگلستان، قوانین خود-مقرراتی (self-regulatory)[1] که در این خصوص وضع شده است، در بخش اول، سرفصل حفاظت از زیر 18ساله‌ها را مطرح کرده است. در کانادا نیز قوانین پخش مربوط به تبلیغات برای کودکان، به عنوان یک ماده مورد نیاز دریافت مجوز وجود دارد. در این قوانین ایجاد الگوی دستهبندی محتواها برای حفاظت از کودکان در برابر محتواهای خاص نیز وجود دارد. در آمریکا نیز FCC[2]، مسئول اطمینان دادن به خانوادههاست که والدین بتوانند فرزندان خود را از مشاهدهی برنامههای زشت و شرمآور دور کنند. برای حفاظت از نهاد خانواده، FCC قوانینی اعمال کرده است که برنامههای خاص در ساعات بین 10 شب تا 6 صبح که اکثراً کودکان بیدار نیستند پخش شوند.
ب- تفاوتهای مهم نظامات رگولاتوری کشورهای بررسی شده:
- چارچوبهای مقرراتگذاری کشورهای انتخابی، علاوه بر شباهتها در رویکردهای کلان، تفاوتها و تمایزهای مهمی نیز با یکدیگر دارند. عامل اصلی این تفاوتها، معمولاً زیرساختهای قانونی کشورها است که بر رویکردهای رگولاتوری خدمات محتوایی تاثیر میگذارد و سبب تفاوت های مهمی بین این کشورها میشود. این زیرساختها شامل: “محدودیتهای قانون اساسی”، “نحوهی مواجهه با تحولات فناوری” و “قوانین مربوط به آرمانهای کلان و هویت ملی کشورها” است.
- بهعنوان مثال، در چارچوب مقرراتگذاری اروپایی (انگلیس و آلمان)، در رگولاتوری خدمات محتوا، توجه زیادی به فشار ناشی از “همگرایی فناوریها” شده است؛ یعنی قوانین و مقررات طوری طراحی میشوند که تمامی انواع خدمات صوتی و تصویری را پوشش دهند و پلتفرمهای مختلف (حتی اینترنت) ملحوظ شده باشند. در این چارچوب، سعی میشود از تعریف “فناوریمحور” خدمات اجتناب شده و تعریف “کاربردمحور” در استفاده از پلتفرمهای مختلف مد نظر قرار گیرد. اما در مقابل، چارچوب مقرراتگذاری در کانادا به نحوی است که “رسانههای جدید”، از رگولاتوری مستقیم حاکم بر رسانههای سنتی مستثنا شده‌اند و در قالب دیگری به وضع مقررات برای آنها پرداخته میشود (در واقع نظام خود-مقرراتی یا self-regulation بر این رسانه‌ها حاکم است).
- به عنوان مثال دیگر، نحوهی “تقسیم کار بین رگولاتورها” در این کشورها متفاوت است که در بخش بعدی این بولتن به آن اشاره شده است.
ج) نحوهی تقسیم کار بین رگولاتورها در کشورهای بررسی شده
یک تحلیل مقایسهای در بین قوانین حاکم بر کشورهای بررسی شده نشان داد که دو تقسیم‌بندی اصلی از نظر محدوده‌ی عملکرد رگولاتورهای این کشورها که در حوزهی خدمات محتوایی مسئولیت دارند، وجود دارد:
- تقسیم کار بین رگولاتورها بر اساس تقسیم بین “سرویسهای خطی یا linear” و “سرویسهای درخواستی یا on-demand”. این تقسیم‌بندی بین خدمات صوتی و تصویری، بدون در نظر گرفتن پلتفرم انتقال محتوا است و بر تمامی سرویسهای ارائه محتوا حاکم است. در این نوع تقسیم‌بندی، مشاهده میشود که مقررات وضعشده برای “سرویسهای خطی” محکم‌تر و سختگیرانهتر از “درخواستی” است.
- نوع دوم تقسیم کار بین رگولاتورها، بر اساس تقسیم بین “رسانههای سنتی” و “رسانههای جدید” (مانند تلویزیون اینترنتی یا موبایلی) است. در این نوع تقسیم‌بندی، مقررات حاکم بر خدمات صوتی و تصویری دارای پخش سنتی، همچنان سختگیرانهتر از مقررات حاکم بر سرویسهای اینترنتی (که اکثراً مقررات خود-نظارتی و قوانین عمومی کشور بر آنها حاکم است) است.
نکته مهم: چارچوب مقررات اروپایی که در کشورهای انگلیس و آلمان پیاده‌سازی شده است، مبتنی بر رویکرد اول است (یعنی تقسیم کار بر اساس خطی و درخواستی)؛ چارچوب مقررات کانادا، مبتنی بر رویکرد دوم است (یعنی تقسیم کار براساس سنتی و نوین)؛ چارچوب مقررات آمریکا ویژگیهای هردو رویکرد را دارا میباشد.
مثلاً در انگلیس، علاوه بر Ofcom[3] که مسئول اصلی رگولاتوری و تنظیم رقابت در بخشهای مخابراتی و پخش فراگیر (broadcasting) است، “موسسه تلویزیون درخواستی” یا ATVOD[4] نقش محوری در تصویب و اجرای قوانین مربوط به “ویدئو درخواستی” دارد. لذا تفکیک بر اساس “خطی” و “درخواستی” است.
اما در کانادا، در کنار “کمیسیون رادیو، تلویزیون و ارتباطات کانادا” یا CRTC[5] که وظیفه‌ی رگولاتوری مستقیم[6] در حوزه‌های سنتی مخابرات و پخشکنندههای تلویزیونی را برعهده دارد و همچنین “شورای استانداردهای پخش فراگیر کانادا”[7] که در حوزهی پخش فراگیر سنتی به صورت خود-مقرراتی فعال است، “انجمن فراهم‌آورندگان اینترنت کانادا”[8] وجود دارد که نهادی “خود-مقرراتی” برای رگولاتوری سرویسهای صوتی و تصویری در حوزهی رسانههای اینترنتی است؛ لذا تفکیک وظایف در این کشور براساس “خطی” و “درخواستی” نمی‌باشد.
د- وضعیت ساختاری رگولاتورها:
- تمامی کشورهای انتخاب شده، “رگولاتورهای حکومتی” برای محتوای چندرسانهای دارند، که البته رویکردهای هر کدام در مقرراتگذاریها و بخشها تفاوتهای جدی دارند. انگلیس، کانادا و آمریکا، رگولاتورهای ملی دارند که تحت یک نظام کلی مسئول رگولاتوری محتوای صوتی تصویری هستند. در مقابل، کشور آلمان یک رگولاتور ملی که مسئولیت رگولاتوری محتوای صوتی تصویری را داشته باشد ندارد، اما به جای آن گروهی از سازمانهای حمایت کننده وجود دارند که نقش رگولاتوری را بر عهده دارند.
- تمام کشورها از بخشهای مستقل یا بدنه‌های غیردولتی (اتحادیه-صنف) که در بخش رگولاتوری محتواهای صوتی تصویری بصورت “خود-مقرراتی” یا “همکاری در تنظیم مقررات” (co-regulation) مشارکت دارند، بهره میبرند. این موضوع میتواند هم شامل پخش سنتی و هم رسانههای جدید باشد.
- بیشتر کشورها یک رگولاتور مجزا برای پاسخگویی به مباحث “حفاظت اطلاعات اشخاص” و یا “محرمانگی” دارند. انگلیس، آلمان و کانادا، رگولاتورهای مستقل از حکومت برای حفاظت اطلاعات و محرمانگی دارند. در مقابل، در آمریکا دفتر محرمانگی (Privacy Office) در وزارت امنیت داخلی قرار دارد.
- بیشتر کشورها یک سازمان با مسئولیت ویژه در خصوص تنظیم مقررات تبلیغات دارند. این سازمانها عبارتند از:
- انگلیس: Advertising Standards Authority که مدیریت و اعمال قوانین خود-مقرراتی برای تبلیغات غیر پخش فراگیر را بر عهده دارد. این سیستم علاوه بر سیستم مربوط به تبلیغات پخش فراگیر است که تحت نظارت Ofcom قرار دارد.
- آلمان: German Advertising Council که مسئول نظارت و اعمال سیستم خود-مقرراتی در محتوای تبلیغاتی است.
- کانادا: مرکز Advertising Standards Canada که یک مرکز خود-مقرراتی است و همین طور، Health Canada که مسئول نظارت بر تبلیغات مربوط به سلامتی است، در کنار CRTC که قبلاً معرفی شد فعالیت میکنند.
اما در کشورمان متاسفانه رگولاتوری این بخش بین سازمان صداوسیما، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز ملی فضای مجازی سالهاست دست به دست میشود و هر کدام خود را متولی ارائه مجوز می دانند. به نظر می‌رسد لازم است هر چه سریعتر با ایجاد شفافیت در مقررات گذاری به این وضع پایان داده شود.
[1] مقرراتی که توسط خود شرکتها یا گروه‌هایی که شاغل در آن فعالیت هستند و بدون مداخله‌ی دولت وضع میشوند.
[2] The Federal Communications Commission (FCC) is an independent agency of the United States government, created by Congressional statute
[3] The Office of Communications, commonly known as Ofcom, is the government-approved regulatory and competition authority for the broadcasting, telecommunications and postal industries of the United Kingdom
[4] Association for Television on Demand
[5] Canadian Radio-television and Telecommunications Commission
[6] به معنی ابلاغ ضوابط و مقررات کنترلی و مدیریتی که مبتنی بر قوانین یا اصول حاکم بر یک کشور باشد.
[7] Canadian Broadcast Standards Council
[8] Canadian Association of Internet Providers
د- مراجع:
- Community Content Standards and OTT Providers: Potential Challenges and Approaches, Final Report, Submitted to the Canadian Radio-television and Telecommunications Commission, March 23, 2012
- IPTV market development and regulatory aspects, Reza Tadayoni & Halldor Sigurdsson, Center for Information and Communication Technologies, CICT COM, Technical University of Denmark Building 371 DK-2800 Lyngby, Denmark
- International approaches to audiovisual content regulation, A comparative analysis of the regulatory frameworks, 2011, acma
- Graduated regulation of ‘regulatable’ content and the European Audiovisual Media Services Directive, One small step for the industry and one giant leap for the legislator, Peggy Valcke, David Stevens,Interdisciplinary Centre for Law and ICT
- AUDIOVISUAL MEDIA SERVICES DIRECTIVE: EUROPE’S MODERNIZATION OF BROADCAST SERVICES REGULATIONS, Vance Little
- Content Regulation and New Media: A Case Study of Online Video Portals, Monica ARIÑO Ofcom, London
